[yllbardh]

D h u n a r i n o r e

Dhuna nga ana e njerëzve të rinjë është njëra nga format më të dukshme të dhunës. Edhe sulmet fatale apo jofatale në të cilat janë të kyqur njerëz të rinjë, në masë të madhe kontribuojnë në numrin e përgjithshëm të vdekjeve të parakohshme, lëndimeve dhe invaliditetit. Dhuna rinore në masë të madhe thellësisht i lëndon jo vetëm viktimat por edhe familjete tyre, shokët dhe shoqërin. Egzistonë lidhje e ngushtë në mes dhunës rinore dhe formave tjera të dhunës. Njerëzit e ri të dhunshëm shpesh herë kryejnë vepra penale të numwrta dhe shfaqin probleme të tjera psikologjike dhe sociale.
SHKALLA E PROBLEMIT
Vlerësohet se në vitin 2000 në botë kanë ndodhë rreth 199 000 vrasje rinore – ekuivalentë i vdekjes së 565 fëmijve dhe të rinjëve me moshë nga 10 deri më 29 vjeq, mesatarisht çdo ditë dhe kjo si rezultatë i dhunës
ndërpersonale. Por shkalla e vrasjeve rinore dukshëm ndryshon në varësi të rajonit apo shtetit, kurse shkalla e femrave pothuajse gjithkund është më e ulët se shkalla e meshkujve.
Në dekadën e viteve 1985 – 1994 shkalla e vrasjeve rinore u zmadhua në shumw vende të botës. Kjo rritje në raste të shumta lidhet me përdorimin e shpeshtë të revoleve (pistoletave) si mjetë për sulmë. Vlerësohet se në çdo rast të humbjes së jetës të një të riu në dhunë, 20-40 persona marrin lëndime për të cilët është i nevojshëm kujdesi spitalor. Lëndimet jofatale të dhunshme përfshjnë në masë të madhe më pak sulme me armë zjarri se sa ato të sulmeve fatale, dhe në këto sulme më së shumti përfshihen grushtat, këmbët, thikat si dhe shkopinjë. Studimet tregojnë se gjendja e dehurë është një faktor i rëndësishëm situacional i cili und ta përshpejton dhunën. Rrahja fizike dhe të frigësuarit janë gjithashtu shumë të zakonshme ndërmjet njerëzve të rinjë. Një studim i kryer tek fëmijët nëpër shkolla në 27 vende zbuloi se në shumicën e tyre, mazhoranca e 13 vjeçarve kanë qenë të përfshirë të paktën ndoherë në frigësimin e
dikujt.
CILËT JANË FAKTORËT-RREZIK KRYESOR
PËR DHUNË RINORE?

Faktorët individual

Faktorët kryesor tw sjellejs të personalitetit të lidhur
me dhunën rinore janë:

• hiperaktiviteti,
• impulsiviteti,
• kontroll i ulët ndaj sjelljes,
• probleme me vëmendjen,
• historia e sjelljes agresive të hershme,
• të arritura të ulta arsimore.

Ndikimi prej familjes dhe moshatarve

Atmosfera në shtëpi është qelësi për zhvillimin e sjelljes të dhunshme tek të rinjtë. Disa prej faktorëve kryesor familjar të lidhura me dhunën adoleshente janë:

• mbikëqyrje e keqe e fëmijve nga ana e prindërve dhe dënime të rënda fizike për disciplinimin e tyre,
• konflikt mes prindërve në fëmijërin e hershme,
• nivel i ulët i besnikëris mes fëmijës dhe prindërit,
• nënë e cila e ka lindur fëmijën e parë në moshë të re,
• përjetim i përqarjes ose ndarjes së prindërve në moshë të hershme,
• nivel i ulët i kohezionit familjar,
• status i ulët socio – ekonomik i familjes.

Shoqërimi me moshatar delikuent gjithashtu lidhet me dhunën tek personat e rinjë.

Faktorët social, politik dhe kulturor

• Bandet dhe oferta lokale e armëve dhe drogës janë kombinim i mundshëm të cilët i zmadhojn gjasat e dhunës rinore.
• Niveli i ulët i kohezionit social në shoqëri lidhet me hapa më të larta të dhunës rinore.
• Kualiteti i qeverisjes me shtetin, ligjet e saja si dhe shkalla në të cilën ato zbatohen dhe politika e mbrojtjes sociale kanë një efekt të rëndësishëm mbi dhunën.
• Faktorët si të ardhurat jo të barabarta, ndryshimet e shpejta demografike tek popullata e re dhe urbanizimi, të gjitha këto pozitivisht lidhen me dhunën rinore.

• Kulturat të cilat nuk japin alternativa jo të dhunshme për zgjidhjen e konflikteve duket së kanë shkallë më të lartë të dhunës rinore.

......vazhdon..........