[rilinda]

ÇËSHTJA E ALEATËVE TË LËVIZJES KOMBËTARE NË PERIUDHËN E LIDHJES SË PRIZRENIT

Thoma Murzaku

Zhvillimi i Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, në kuadrin e ngjarjeve që po ndodhnin në Ballkan në kohën e Krizës Lindore të viteve '70 të shekullit XIX, kryhej në kushte kur populli ynë ishte i detyruar të ndeshej krahas me armikun shekullor, Perandorinë Osmane, edhe me armiq të tjerë të fuqishëm që synonin copëtimin e trojeve shqiptare.
Përballimi i një situate të tillë shtroi për zgjidhje para lëvizjes sonë kombëtare disa probleme që kishin lidhje me përpunimin e një strategjie politike të tillë, që të merrte parasysh raportin e forcave në arenën ndërkombëtare, për të arritur plotësimin e aspiratave çlirimtare të popullit shqiptar.
Ngjarjet ndërkombëtare e ballkanike sollën me vete ato rrethana që e detyruan popullin shqiptar ta zhvillojë luftën për çlirimin kombëtar në kushte shumë të vështira; i vetëm, kundër një koalicioni forcash i cili, me gjithë kontradiktat në gjirin e tij, mbante një qëndrim mohues e armiqësor ndaj çështjes shqiptare.
Në këtë situatë problemi i sigurimit të aleatëve eventualë për lëvizjen shqiptare nuk gjente kushte të favorshme, por sidoqoftë mbetej detyrë për udhëheqësit e kësaj lëvizjeje që të kërkonin rrugë për të siguruar rrethana sa më lehtësuese në këtë luftë shumë frontesh.
Ata nuk kishin iluzione por niseshin nga vlerësimi i mundësive objektive.Në vitet e Krizës Lindore (1875—1881) kur shqiptarët i gjejmë me armë në dorë në luftë kundër sunduesit osman, armikut të përbashkët të të gjithë popujve të Ballkanit, u bënë disa përpjekje për të vendosur lidhje me shtetet fqinje, me qëllim që të arrihej në një bashkëpunim ushtarak. Në vitin 1876 u zhvilluan bisedime midis përfaqësuesve të një komiteti patriotik që vepronte asokohe në Shkodër dhe Malit të Zi për vedosjen e lidhjeve, bisedime që u shoqëruan me aktivizimin e luftës së malësorëve shqiptarë kundër Turqisë.1
I nisur nga i njëjti qëllim Komiteti Qendror për Mbrojtjen e të Drejtave të Kombësisë Shqiptare, që ishte krijuar në Stamboll, zhvilloi bisedime me përfaqësues të Qeverisë Greke gjatë vitit 1877 e në fillim të 1878-ës. Por lidhjet e drejtpërdrejta, si me Greqinë ashtu edhe me Malin e Zi, jo vetëm që nuk u zhvilluan më tej, por u kthyen në të kundërtën e tyre, në konflikte të hapura2 sepse ato shtete nuk donin t'i njihnin shqiptarët si aleatë, por si të nënshtruar.
Të njëjtin fat pati edhe përpjekja për një aleancë shqiptaro-greke që u bë në vitin 1881, përpjekje që u përdor nga Athina si mjet presioni kundrejt Turqisë e Fuqive të Mëdha, pa pasur aspak ndërmend të respektonte zotimet që kishte marrë për ruajtjen e integritetit tokësor e njohjen e shtetit shqiptar.3
Kontaktet midis Lëvizjes Kombëtare Shqiptare e qarqeve qeveritare ballkanike, ishin rrjedhim i vlerësimit që i bëhej faktorit shqiptar, si faktor ushtarak i rëndësishëm dhe kjo shpjegon faktin pse ata donin t'i tërhiqnin shqiptarët në kombinacionet e tyre politike, por këto kontakte u zhvilluan në kushte kur atyre nuk iu njihnin të drejtat si komb.
Pra ishte politika ekspansioniste e qarqeve sunduese shoviniste të monarkive ballkanike fqinje të Greqisë, Malit të Zi e Serbisë ndaj tokave shqiptare që e bëri të pamundur vendosjen e lidhjeve të qëndrueshme të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare me këto shtete, ndonëse objektivisht ekzistonin mundësi për realizimin e tyre.
Vënia në ankand e trojeve shqiptare, në fillim nga Rusia nëpërmjet Traktatit të Shën Stefanit, që e cungonte territorin e Shqipërisë në favor të Bullgarisë, Malit të Zi e Serbisë dhe pastaj nga të gjitha Fuqitë e mëdha evropiane nëpërmjet Traktatit të Berlinit, u dha mundësi qarqeve shoviniste të monarkive ballkanike të thellonin edhe më shumë politikën e tyre antishqiptare.
Qeveritarët e shteteve fqinje i quanin përfitimet territoriale që arritën në Berlin vetëm si pikënisje pushtimesh edhe më të mëdha në drejtim të trevave shqiptare, në rastin e prishjes së afërt të Perandorisë Osmane.4
Mbështetur në vendimet e padrejta të Kongresit të Berlinit, sunduesit e Malit të Zi kërkonin territore jo vetëm më shumë nga ç'kishin pushtuar ushtarakisht, por shkonin aq larg sa që kufirin jugor të tij e shtrinin deri në lumin Drin, duke përfshirë krejt tokat midis Adriatikut e Gjakovës.5
Qarqet shoviniste serbe, duke sjellë „argumente historike" pretendonin të realizonin ato aspirata aneksioniste që nuk i arritën as në Shën Stefan e as në Berlin: të shtinin në dorë Kosovën e Rrafshin e Dukagjinit, Dibrën dhe krejt Maqedoninë.6
Greqia nga ana e saj, duke luftuar për realizimin e „Idesë së madhe" dhe duke u mbështetur gjoja në argumente historike e fetare, synonte të pushtonte Shqipërinë e Jugut, pa të cilën „helenizmi" deklaronin politikanët grekë, nuk do të ishte në gjendje të përballonte presionin sllav në Ballkan.7
Në kushtet e këtij rreziku, kur Shqipëria po cungohej, populli shqiptar i udhëhequr nga Lidhja Shqiptare e Prizrenit u detyrua të bënte një luftë për jetë a vdekje për mbrojtjen e tërësisë territoriale, për të garantuar ekzistencën e vet si komb jo më duke u drejtuar vetëm kundër armikut të parë, Perandorisë Osmane, por edhe kundër këtij fronti tjetër, rrezikut të copëtimit. Me plot të drejtë Dimitër Tucoviqi, një nga udhëheqësit më të njohur të lëvizjes punëtore serbe të fillimit të shekullit XX, duke përshkruar gjendjen e rëndë të popullit tonë në këtë kohë thekson se „shqiptarët u gjetën në mes të kudhrës e çekiçit, në mes të Turqisë, kundër zgjedhës të së cilës luftuan, dhe shteteve të vogla të Ballkanit që u sollën një zgjedhë të re".8
Megjithatë, edhe në çastet jashtëzakonisht të vështira në të cilat ndodhej Lëvizja Kombëtare Shqiptare, ku kishte filluar pushtimi i tokave shqiptare, nuk munguan përpjekjet e thirrjet për t'u lidhur me fqinjtë, të cilëve shqiptarët u njihnin të drejtat e tyre për të formuar shtete më vete, për të kryer bashkimin kombëtar. „Që popullsitë sllave të formojnë një ose më shumë shtete autonome, thuhej në memorandumin e 13 qershorit 1878 drejtuar kryeministrit të Anglisë Bikonsfild, është e drejtë dhe një politikë e mirë. Por është gjithashtu e drejtë... që shqiptarëve t'u konfirmohet dhe t'u njihet pavarësia e tyre".9 Në thirrjen e Komitetit Qendror për Mbrojtjen e të Drejtave të Kombësisë Shqiptare, më 30 maj 1878 thuhet: „Ne dëshirojmë me gjithë zemër të jetojmë në paqe me mbarë fqinjtë tanë, Malin e Zi dhe Greqinë, Serbinë dhe Bullgarinë. Ne nuk duam dhe nuk kërkojmë asgjë prej tyre, por jemi krejt të vendosur që të mbajmë atë që është jona".10

(vazhdon...)