[Llapjani_HH]

vazhdimi -->

Përfitimet ekonomike

Forumi 2015 këmbëngul se oferta e tanishme e këshilltarëve ndërkombëtarë të Kosovës joproporcionalisht i shërben interesave të operatorit privat në vend se interesit të Kosovës. Luan Shllaku nga Forumi 2015 tha: “Me mënyrën se si marrëveshja duket në modelin e Kosovës C, për 40 vjet operim, Kosova do të fitojë afro 5 miliardë euro në pagesa dhe taksa, përderisa investitori privat, varësisht nga trendet afatgjate të tregut, do të fitojë 80 miliardë më shumë.”

Shllaku beson se Kosova duhet të jetë partner në investimet për ta ndarë fitimin afatgjatë, duke e përdorur minierën e Sibofcit si kapital. Por ideja është vënë poshtë nga disa ndërkombëtarë të përfshirë në marrëveshje, të cilët mendojnë se sektori i energjisë është një biznes kompleks, i cili më së miri duhet të lihet në duar të ekspertëve dhe se një marrëveshje e tillë nuk do të ishte po aq tërheqëse.

Ajo që është e qartë është se situata globale ekonomike ka pësuar ndryshime drastike prej se projekti për Kosova C është tërhequr. Eksperti i ekonomisë dhe njëherësh edhe drejtori i Institutit kosovar për Studime të Avancuara, GAP, Shpend Ahmeti është i brengosur nëse konzorciumi i interesuar në Kosovën C tani do ta ketë më të vështirë t’i mbledhë paratë për një projekt kaq të madh.

“Ata nuk kanë miliarda euro në duar. Për ta përmbushur këtë investim, investitorët duhet të shkojnë në banka, të cilat më nuk janë në gjendje të japin kredi shumë të mëdha,” tha ai. Anëtari i opozitës nga Parlamenti i Kosovës dhe njëherësh edhe ish-ministri i Energjetikës, Ethem Çeku, kampioni i projektit Kosova C, fajëson qeverinë e tanishme për dëmtim të zhvillimit ekonomik të Kosovës.
“Kur unë e shpalla shprehjen e interesit për planin Kosova C, ne kishim në dorë timonin,” reflekton Çeku. Ka opinione edhe për kontrollin dhe operimin e konsoliduar, të promotuara nga këshilltarët e USAID-it dhe nga vizioni më i decentralizuar i Bankës Botërore, që nënkupton ndarjen e sektorit të energjisë së Kosovës në garues të vegjël. Këshilltarët amerikanë e kundërshtojnë këtë model, duke thënë se Kosova është treg shumë i vogël për t’u ndarë.

Opsioni i SHBA-së përkrahet nga zëvendësministri i Ministrisë së Financave, Bedri Hamza. Ai i tregoi Balkan Insight-it se qasja ‘big bang’ do t’i heqë termocentralet Kosova A dhe Kosova B nga kontrolli i Qeverisë dhe do të lejojë fillimin e grumbullimit të fitimit nga shitja e shpejtë e energjisë, duke ndihmuar kështu në balancimin e bilancit tregtar të vendit.

Ndikimi mjedisor

Ndikimi mjedisor i një termocentrali të mundshëm të linjitit është po ashtu pjesë e një debati të mprehtë. Linjiti njihet si shkalla më e ulët e thëngjillit, shpesh i njohur si “Thëngjilli ngjyrë kafe” dhe forma e djegies që ndot më së shumti.

Anëtarët e Forumit 2015 lansuan një libër dhe një film dokumentar në vitin 2007, të quajtur Një përrallë moderne, e cila tregoi skenarin e një degradimi afatgjatë të mjedisit dhe problemet shëndetësore prej një termocentrali të thëngjillit me kapacitet 2100 MW, të ndërtuar shumë afër kryeqytetit të Kosovës.

Brenga ishte ripërsëritur nga përfaqësuesi i Bankës Botërore në Kosovë, Ranjit Nayak, i cili në fillim të vitit 2008 kishte thënë se plani Kosova C ka ngritur “një sërë çështjesh mjedisore, të cilat duhet të adresohen, duke pasur parasysh rëndësinë e mjedisit në zhvillimin ekonomik dhe shoqëror.” Nayak shtoi: “Kosova duhet t’u bindet standardeve evropiane të mjedisit.”

Për të zbatuar standardet e BE-së, shtetet duhet ta ulin përdorimin e tanishëm të energjisë nga mbetjet fosile për 20 % deri në 2020, dhe ta zëvendësojnë me 20 % të energjisë alternative, të ripërtërishme. Përkrahësit e modelit të termocentralit Kosova C me kapacitet 2100 MW, besojnë se ndotësit e vërtetë janë termocentrali Kosova A dhe më pak termocentrali Kosova B.

Termocentrali i ri, për të cilin ata garantojnë se do ta ketë teknologjinë më të fundit të filtrimit të pluhurit dhe gazrave, do të mundësojë mbylljen e termocentraleve të vjetra dhe do ta përmirësojë mjedisin në Kosovë. Megjithatë, një gaz i cili nuk është filtruar me sukses ose që akoma nuk është përfshirë në një situatë më të madhe, është dyoksidi i karbonit, një prej gazrave të dëmshme për natyrë.

Dhjetorin e ardhshëm, shtete të botës do të takohen në Konferencën e Kopenhagës për Ndryshimet Klimatike për t’u pajtuar në rregullore për emisionin e dyoksid karbonit dhe taksave që duhet vënë në gazrat e emituara. Edhe nëse ulet ose jo Kosova në këtë tryezë, ajo sigurisht se do të obligohet ta adaptojë protokollin që del nga Kopenhaga, nëse ajo pretendon t’i bashkohet BE-së.

Një faktor tjetër mjedisor i shumëdebatuar për përcaktimin e madhësisë dhe kapacitetit të një termocentrali të ri termoelektrik, është furnizimi me ujë që nevojitet për ftohjen e termocentralit. Robert Muharremi, ish-përfaqësues i Qendrës për Energji dhe Zhvillim të Pasurive Natyrore, e tani ligjërues në Universitetin Amerikan në Kosovë, tha: “Banka Botërore ka përfunduar se do të ballafaqohemi me problem të furnizimit me ujë të një termocentrali [2100 MW] dhe minierën e Sibofcit.”

Ish-ministri i Energjisë, Ethem Çeku, më parë ministër i Mjedisit, thotë se janë bërë studimet për ndikimin mjedisor, të cilat qartazi tregojnë sa Kosova ka ujë të mjaftueshëm për ftohjen e një termocentrali me kapacitet 2100 MW dhe se të gjitha standardet e BE-së do të mund të zbatohen. Sipas hulumtimeve të bëra deri tani për energjinë alternative të mundshme në Kosovë, nuk ekziston asnjë burim i bollshëm i energjisë së ripërtërishme.

Kosova ka linjit dhe edhe ata që kërkojnë përdorim më të madh të energjisë së ripërtërishme, pajtohen se një termocentral i ri termoelektrik duhet të ndërtohet në afat të shkurtër. Komisioni i BE-së është kritikuar për mungesën e rolit udhëheqës në diskutim, duke pasur parasysh rëndësinë e vendimit për të ardhmen evropiane të Kosovës. Zyra ndërlidhëse e Komisionit Evropian në Kosovë, tha se nuk merr qëndrim për madhësinë e cilitdo termocentral të ri të planifikuar në vendet që kandidojnë për anëtarësim ose në vendet me potencial për të hyrë në BE.

Ajo shtoi: “Komisioni megjithatë insiston që Kosova – kur planifikon dhe ndërton termocentralin e ri – ta zbatojë legjislacionin e BE-së në sektorin e mjedisit, çështjeve sociale dhe prokurimit publik. “Sa u përket termocentraleve ekzistuese, Komisioni mirëpret vendimin e Qeverisë për ta dekomisionuar termocentralin Kosova A deri në 2017, kjo duke qenë obligim që del nga direktiva për Termocentralet e Mëdha Djegëse dhe Traktatin e Komunitetit për Energji.”

Mirëpo në komentet e mëparshme në një konferencë në vitin 2007, Komisioni Evropian theksoi se, “projekti do të jetë çështje e madhe politike, duke nënkuptuar privatizimin e pasurisë së vetme natyrore të Kosovë.”

Beteja praps skenës

E ndodhur në mes të këshillave kontradiktore nga të dy aleatët kyçë të Kosovës, sipas Shpend Ahmetit, Qeveria në masë të madhe e ka përkrahur debatin, duke pritur pajtimin e dy partnerëve të saj. Ai tha: “Pse kjo çështje nuk po debatohet në Parlamentin e Kosovës? Pse po vendoset në Uashington?”

Dy ministritë kyçe të përfshira në këtë marrëveshje – ajo e Energjisë dhe ajo e Financave – nuk po mund të pajtohen mbi këtë çështje. Justina Shiroka Pula, ministrja e Energjetikës, publikisht ka vendosur përkrahjen e saj për planin e Bankës Botërore. Por zëvendësministri i Financave, Bedri Hamza tha për Balkan Insight: “Çdo opsion i ka anët pozitive dhe negative, por unë e përkrah opsionin amerikan.”

Në mënyrë që tenderi të dalë në qarkullim, duhet ta nënshkruajnë edhe kryeministri edhe ministrja Pula. Nuk është e qartë nëse Pula do ta nënshkruajë propozimin amerikan. Thaçi nuk do t’i hidhërojë amerikanët, superfuqinë aleate të Kosovës, apo Bankën Botërore, e cila Kosovës sapo ia ka hapur dyert e kësaj organizate ndërkombëtare.

Është e paqartë në cilën rrugë ka shkuar kryeministri, por Shllaku nga Forumi 2015 tha: ”Ndodh që do të jemi dëshmitarë të një mrekullie politike – të cilën kryeministri 100 % do ta përmbyllë sa më afër qëndrimit të opozitës sesa të Ministrisë së tij të Energjetikës.”

Ofertuesit
Para se projekti Kosova C të kthehej përsëri, procesi i përzgjedhjes qe zvogëluar në katër ofertues:
1. Firma çeke CEZ dhe AES nga SHBA-ja
2. Grupi italian ENEL dhe Sencap, një konzorcium i Korporatës Publike të Energjisë në Greqi dhe U.S ContourGlobal.
3. RWE e Gjermanisë.
4. Shërbimi gjerman EnBW, bashkëpronë e EDF nga Franca dhe WGI të bazuar në Amerikë.
Bisedat joformale thonë se ofertuesit janë akoma të interesuar për të garuar për projektin Kosova e Re.
Gazeta expres