[murrizi]

Shqiptarët, sa pak të njohur prej europianëve

Përfundimet e Virchow për shqiptarët, nuk ishin më diçka e thënë me zë të mekur, por ishin rezultate me të cilat ambienti shkencor njihej. Kumtesën e tij para Akademisë Perandorake Gjermane në lidhje me racën shqiptare, e gjejmë të cituar më poshtë, nga Stillman, kolegu i Blowitz, të cilin profesor Virchow e përmend edhe në artikullin e “Times”. Kjo kumtesë nuk është botuar ende në shqip. Megjithatë, rasti i shqiptarëve tashmë ishte bërë një njësi krahasimi nëpër seminaret shkencore. Një fragment ku shqiptarët merren si shembull nga Virchow, gjatë punimeve të një konference të rëndësishme të antropologjisë, po e sjellim edhe në këtë material:

"Në Kongresin e fundit Antropologjik në Vjenë, u shkaktuan disa ndjesi nga fjalimi i biologut të madhe berlinez, profesor Virchow. Rreth një vit më parë Virchow, gjatë një rasti të ngjashëm, bëri një sulm të ashpër ndaj qëndrimeve darviniane dhe këtë vit ai foli në mënyrë të njëjtë po kaq hapur. Pjesa e sjellë më poshtë është e shkëputur nga fjalimi i tij i gjatë në Kongres:

Njëzet vjet më parë, kur u takuam në Innspruck, ishte pikërisht momenti kur teoria darviniane kishte lënë shenjën e saj të parë fitimtare anembanë botës. Miku im, Vogt, nxitoi menjëherë brenda radhëve të kampionëve të kësaj doktrine. Qysh atëherë, ne kemi kërkuar më kot për fazat e ndërmjetme të cilat supozohej se duhet të lidhin njeriun me majmunët; proto-njeriu, pro-anthropos nuk është zbuluar ende. Për shkencën antropologjike, pro-anthropos nuk është madje as një temë diskutimi. Antropologu mund, ndoshta, ta shohë atë në një ëndërr, por sapo të zgjohet nuk mund të thotë se ka bërë ndonjë qasje ndaj tij.

Në atë kohë në Innspruck perspektiva ishte, me sa duket, që rrjedha e prejardhjes nga majmuni te njeriu do të rindërtohej e gjitha njëherësh, por tani ne nuk mund ta provojmë madje as prejardhjen e racave të ndara nga njëra-tjetra. Në këtë moment, ne jemi në gjendje të themi se mes popujve të lashtësisë as edhe një i vetëm nuk ishte më afër me majmunët sa ç’jemi ne. Në këtë moment unë mund të pohoj se nuk ka mbi tokë asnjë racë absolutisht të panjohur për njeriun. Më pak të njohur prej të gjitha racave janë banorët e zonave malore qendrore të gadishullit të Malajzisë, por nga ana tjetër ne i njohim banorët e Tokës së Zjarrtë po aq mirë sa edhe eskimezët, bashkirët, polinezianët dhe lapët. Jo! ne njohim më shumë për këto raca sesa ç’njohim disa fiseve të caktuara europiane. Më duhet të përmend vetëm shqiptarët...” (Oriental Religions and Christianity; Frank F. Ellinwood, New York, 1891)
Mihai Eminesku: Raca e pastër shqiptare, e para nga perandoria e lashtë e Lindjes

Aq të njohura ishin bërë për kohën pohimet e Virchow, saqë kishte raste kur merreshin si treguese krahasuese të superioritetit. Qëllimet se përse bëheshin këto krahasime nuk janë më të rëndësishme sesa fakti që i referoheshin shkencës antropologjike si element i pakundërshtueshëm. Këtyre krahasimeve nuk iu shmang as poeti kombëtar më i madh rumun, Mihai Eminesku. Ai thërriste shkencën në ndihmë (shembulli i mëposhtëm sillet thjesht për të treguar jehonën e kërkimeve të Virchow, dhe nuk ka lidhje me antisemitizmin) për të shpëtuar atdheun e tij që e konsideronte të rrezikuar prej hebrenjve:

“Mihai Eminesku (1850-1889), poeti kombëtar i nderuar i Rumanisë, modernizuesi i Rumanisë dhe rapsodi i shtetit të mitur, besonte se vendi i tij ishte mbërthyer mes socializmit dhe liberalizmit dhe duhet të shmangte rreziqet e të dyve në favor të feudalizmit, “...sistemi i lirisë më të madhe, i decentralizimit, i autonomisë shoqërore, i pavarësisë së klasave. Njerëzit nuk ishin të barabartë dhe për këtë arsye ata ishin të lirë”. Rumania feudale ishte një vend i një pastërtie të shëndetshme, e panevojshme për ta thënë – pa hebrenj. “Çifuti nuk meriton të drejta askund në Europë, sepse ai nuk punon”. Hebrenjtë në Rumani ishin “të huaj në trupin e saj,” një “racë, qëllimi i menjëhershëm i së cilës ishte që të merrte pasuritë e patundshme rumune dhe qëllimi afatgjatë i së cilës ishte që mbërthente vendin e tij”.

"Çfarëdo që kushdo të mund të thotë", shkruante Eminesku, "në mes nesh dhe çifutëve ka një dallim racor që nuk na lejon të kemi ndonjë ndjenjë ndaj tyre – në rrethana ku nderi është në rrezik – por përbuzje dhe asgjë tjetër veçse përbuzje”. Poeti, si shumë europianë romantikë të kohës së tij, nuk hezitoi t’i bënte thirrje edhe shkencës: "Etnografi Hoffmann mbronte idenë se zhvillimi i kafkës së racës rumune ishte i admirueshëm, se ato lloje kafkash meritonin të ishin në ballë të qytetërimit... Virchow, një natyralist i famshëm, i jep kafkës shqiptare vendin e parë ndër të gjitha kafkat e racave të pastra nga perandoria e lashtë e Lindjes, dhe kafka shqiptare është identike me atë të racës rumune, me atë të popullit tonë sot.” (Scott L. Malcolmson; “Empire's edge: travels in South-Eastern Europe, Turkey and Central Asia”; fq. 17; Verso, 1995)

Shembuj të tillë krahasues nuk janë të rrallë. Robert Matteson Johnston (1867-1920) ishte një prej autorëve të shumtë që u referohet përfundimeve të profesorit Virchow, në lidhje me kapacitetin kafkor më të zhvilluar të shqiptarëve. Johnston, një historian amerikan e studiues i rëndësishëm i historisë ushtarake u lind në Paris e u arsimua në kolegjin Etoni College dhe Pembroke College, Cambridge. Johnston gjatë karrierës së tij dha mësim edhe në Harvard e Mount Holyoke College. Në librin e tij “The Napoleonic Empire in Southern Italy and the Rise of the Secret Societies” (ribotim i READ BOOKS; 2010; faqe 3,4), në një fragment ai u referohet kërkimeve të Virchow teksa përshkruan aftësitë e racës shqiptare. Ja se si shprehet ai:

“ ...‘Kampaniani i gjallë, abrucezi kursimtar, puliezi brutal, kalabrezi arrogant ngjallin lehtë diskutim dhe tregojnë heterogjeni të racës’, shkruante Cantù. Ndryshojnë jo vetëm temperamentet e tyre, por edhe dialektet e tyre, deri në pikën e pakuptueshmërisë së dyanshme. Prej elementeve të ndryshme të popullsisë, asnjë nuk tregon tipare më karakteristike se shqiptarët, një racë që shfaq, sipas Virchow, kapacitetin kafkor më të madh në Europë. Vendbanimet e tyre ishin rezultat i emigracionit që kishte ndodhur nga përtej Adriatikut midis shekujve të gjashtëmbëdhjetë dhe tetëmbëdhjetë nën presionin e pushtimit turk.”

Studimet dhe përfundimet e profesorit Virchow janë marrë në konsideratë nga shumë studiues të tjerë seriozë, gjë që në tregon rëndësinë e këtyre përfundimeve shkencore. Punimet e plota dhe kërkimet e Virchow mbi shqiptarët, nëse do të botoheshin në shqip do të ishin një element i rëndësishëm shkencor që do të shërbente për të forcuar përfundimet mbi lashtësinë e shqiptarëve, një race enigmatike që vjen nga thellësitë më të humbura të kohës si një linjë e pandërprerë etnokulturore.