[Naki]

Qoftë për shkak të sasisë së madhe të informacionit në ditët e sotme, kohës së pakët të njerëzve dhe të interesave të shumëllojshme të publikut, ashtu edhe për shkak të hijes së obskurantizmit që ka lënë në memorien e perëndimorëve ish-Perandoria e Bizantit, pak ka qenë e studiuar nga shkencat humane trashëgimia administrative, diplomatike dhe mbi të gjitha ajo ushtarake e Bizantit. Duke harruar që Bizanti ishte vazhdim i Perandorisë Romake të Lindjes, shumë nuk e dinë që teoria ushtarake mbi të cilën bazohej Bizanti ishin elaborim i teorive romake të luftimit, e aplikuar dhe zhvilluar në përballjen që kjo perandori në një mijë vjetët e ekzistencës së saj pas rënies së Perandorisë Romake të Perëndimit, ishte e detyruar të bënte me popullsitë kalorëse që vinin nga stepat. Pavarësisht se sa e çuditshme duket, por deri në shpërbërjen e saj me rënien e Kostandinopojës, në ushtrinë bizantine, komandat jepeshin nga oficerët në latinisht, megjithëse këtë gjuhë tashmë askush nuk e kuptonte. Manuali ushtarak, që ishte baza e stërvitjes së trupës, ishin traktatet e quajtura “Strategikon” të atribuuara perandorit Maurizio dhe mbaruan së mbledhuri në intervalin 592-610. Këto manuale në vetvete kishin marrë fillesën e tyre nga “Arti i luftës” i Vegezios, por ishin shumë më profesionale sesa ato.
Disa perandorë bizantinë shkruan më vonë traktatet e tyre, me shkas nga eksperienca e tyre dhe e paraardhësve në terren, por ndër më të dëgjuarit, i cili përmblidhte eksperiencën e Bizantit në luftë kundër invazorëve kalorës që vinin nga Lindja dhe veçanërisht me emirët dhe sulltanët e fesë së re që kishte lindur në kufijtë e tyre, është e perandorit Niqifor Foka e titulluar “De Vellitatione Bellica Nicephori Augusti”: Tërheqje taktike; sulme natën; prita; shfrytëzimi i terrenit malor dhe futja e kundërshtarit në gryka të ngushta për të ulur epërsinë numerike; zënia e pusive trupave inskursioniste kur ishin në kthim në kampin e tyre, pikërisht në kohën kur ishin të lodhura dhe më pak vigjilente; ndërtim i fshatrave kufitare që shërbenin si baza nisje të inkursioneve guerilje të banorëve kundër invazorëve, vendosja në pika zotëruese ku perimetri i vendbanimit të ishin faqet e trasha dhe pa dritare të mureve të shtëpive periferike dhe ku hyrja në fshat të ishte vetëm nëpërmjet një shtegu të ngushtë, ku vështirë të ndërmerrte aventurën për t’u futur ndonjë repart i shkëputur i ushtrisë armike; ndjekja e invazorit nga skuadra zbuluesish gjatë marshimit të tij, të cilat njoftojnë komandantin suprem; sulme natën, kur forca numerike e sulmuesve rritet në imagjinatën e kundërshtarit nga mungesa e informacionit viziv dhe britmat e sulmuesve, dhe gjithashtu pluhuri i ngritur nga galopi i kuajve nuk është i mundur të shikohet dhe nuk lejon kundërshtarin të diktojë sulmuesit në distancë; një disiplinë e hekurt dhe një stërvitje e vazhdueshme, më e madhe se në një ushtri të zakonshme; sulme të vazhdueshme mbi praparojën dhe ndëshkim i inskursionistëve që shkëputen për të plaçkitur fshatrat, nëpërmjet pritave, duke varfëruar kështu furnizimin e tyre nga plaçkitjet. Që të gjitha këto duket se janë një histori e taktikës së Skënderbeut, por e shkruar 500 vjet përpara. Po ashtu, në libër këshillohet shmangia e betejave ballore me një armik i ndezur nga zjarri fetar si ai i otomanëve në ato vite, i cili ngutet të shkojë në botën tjetër dhe që ka rezerva të pashtershme njerëzore, krahasuar me popullsitë e mpakura të Bizantit dhe në rastin tonë Arbërisë. Përkundrazi, bjerrja e vullnetit dhe demoralizimi i idealistëve të islamit, ishin këshillat e Focas, si përmbledhje e luftërave të Bizantit dhe të cilat paraardhësi ynë i ndritur i aplikoi në mënyrë gjeniale.
“Lufta në vijën e kufirit kërkon marshime në këmbë dhe shumë ditë mbi shalën e një kali. Morali është i rëndësishëm në çdo formë luftimi, por është më shumë në një luftë kufitare, pasi pjesa më e madhe e përleshjeve zhvillohet në mënyrë autonome në skuadra dyshe, katërshe, gjithsesi në njësi të vogla, larg syve vëzhgues të oficerëve superiorë. Ndaj për të mbajtur lart moralin, duhet imponuar një disiplinë e ashpër që ndalon dembelizmin, rrugaçërinë, pijen, por duhen dhënë edhe shpërblime mbi sasinë e pagës të premtuar në momentin e rekrutimit”, këshillon perandori bizantin në traktatin e tij. A nuk duken këto si një manual i shkruar nga Skënderbeu, dhe i aplikuar në mënyrë gjeniale në terrenin shqiptar?
Dhjetë vjet pas vdekjes së tij dhe pas rënies së Shkodrës, këta kalorës, që thirreshin “stratiotë”, do zbarkonin në Itali, dhe do ishin të preferuarit e Republikës së Venedikut në rastet kur “Serenisima” përballej ushtarakisht me kundërshtarët e saj. Ja si përshkruhen nga bashkëkohësit dhe të cituar nga studiuesja veneciane Lucia Nadin: “Pak prej tyre qenë katolikë, ndërsa shumica ishin ortodoksë dhe mblidheshin në kishën e Shën Vlashit... dihen mirë antipatitë reciproke midis stratiotëve shqiptarë dhe atyre grekë, dhe asnjëri nuk pranon të jetë nën komandën e tjetrit”. Ndërsa Luigi da Porto, në veprën e tij “Shkrime Historike”, shkruan: “Ushtarët e Dominik Buziqit (prijës arbër), harbonin nga Udine në Viçencë e Basano me kuaj të shpejtë si era, duke kaluar në shtigje e vahe të panjohura, dhe arrinin të ktheheshin në kamp në mbrëmje pasi kapërcenin lumin Adixhe e Minçino dhe kaptonin male të ashpra, duke u lëshuar si shigjetë mbi armiqtë duke shkaktuar dëme të mëdha. Ishin rezistentë si askush tjetër dhe kishin aftësi të jashtëzakonshme të duronin urinë, etjen dhe pagjumësinë. E admirueshme ishte aftësia e tyre për të përshkruar vende të panjohura e për t’u orientuar në rrugë të panjohura e të papërdorura”.
Po ashtu, teknikat e bizantinëve për marrjen e kështjellave, siç ishin ndotja e ujit me kavje të infektuara, gjuajtja me katapulta e mbrojtësve të kështjellës, hapja e llagëmeve nëntokësore, dhe shumë teknika të tjera, i shërbyen Kastriotit për të nxjerrë mësime dhe mos lejuar që t’i pësonte në kurriz.
Nëse ndokush mendon se këto i ulin vlerat heroit tonë, duhet të rikujtojë thënien e një gjeniu tjetër të armëve, i cili është shprehur se: “Asnjëherë nuk kam shpikur ndonjë rrugëzgjidhje ose plan beteje. Gjithmonë kam bërë atë që më kanë sugjeruar gjeneralët e mi, thoshte Napoleoni. Gjenia ime qëndronte se zgjidhja gjithmonë këshillën e duhur për problemin që kisha”.
Po ashtu sistemi informativ i Kastriotit ishte një nga më modernët e kohës. Duke shfrytëzuar shqiptarët që banonin në perandorinë e sapoformuar, si dhe nga korruptimi me anë të parasë, Skënderbeu ishte në gjendje të vihej në dijeni gati në kohë reale se kur fillonte mobilizimi i trupave turke që në bazat e tyre në Turqi, si dhe ndiqte hap pas hapi marshimin e tyre duke i dhënë mundësi vetes të bënte atë që çdo komandant ushtarak ëndërron: Të zgjedhë kohën dhe vendin e betejës.
Në vitin 1463, nën presionin e aleatëve të tij të lodhur nga luftërat, Skënderbeu nënshkroi një paqe 10-vjeçare me Muhametin II, i cili kështu kishte neutralizuar kundërshtarin e tij më të frikshëm e të pamposhtur. Por nën premtimin e Papa Piu II për një kryqëzatë, ku udhëheqës do ishte Skënderbeu, Kastrioti e prishi paqen. Papa i pati premtuar edhe kurorëzimin e tij si mbret i Arbrit, premtim i cili mesa duket ishte kryesori që e shtyu të prishte paqen dhe t’u kallë në Ohër më 14 gusht të 1964-s një disfatë tjetër otomanëve. Por Papa vdiq, dhe bashkë me të edhe kryqëzata dhe ëndrra e Skënderbeut për t’u bërë mbret i Arbrit.
Është shpirtvogëlsi të mendosh se Kastrioti e donte titullin për egon e tij personale, duke menduar që tashmë ishte rreth të 60-ave, moshë gati dyfish më e madhe se jeta mesatare e burrave të asaj kohe, çka kuptonte një takim të afërt me vdekjen, dhe aq më pak për një njeri që me fitoret që kishte korrur në fushëbeteja, e krahasonin me gjeneralët më të mëdhenj të të gjitha kohërave. Ai kishte gëzuar më tepër pushtet e lavdi se shumë mbretër dhe u kishte përdhosur titullin dy perandorëve, ndaj vështirë të ishte ambicioz për veten. Por si çdo bashkëkohës, me siguri mendonte se titulli mbret do t’i siguronte vazhdimësinë djalit të tij dhe në një farë mënyre edhe vetë Arbërisë, që mos të zhdukej nga faqja e dheut. Gjeniu i fushëbetejave, i cili preferonte të quhej princ i Arbrit dhe i Epirit, duke vulosur kështu gjenezën iliro-epirotase të arbërve nuk kishte si ta dinte se me veprën e tij, kishte bërë të pazhbëshëm një komb, i cili për 434 vjet u duroi gjithë trysnive dhe rilindi në fillimin e shekullit të 20. Pak gjëra ka trashëguar kombi i sotëm nga paraardhësit e tij zulummëdhenj: Shpesh preferojnë paqen edhe kur ajo nuk ka nder; sillen si burracakë edhe kur nuk i kërcënon vdekja; i bëhen urë më të fortit dhe presin që e mira t’ju dhurohet për gjynah dhe jo ta marrin se u takon; tremben t’i kthejnë fjalën grekut dhe i kanë lëshuar edhe Epirin, ndërkohë që princi i tyre emblemën e Epirit e mbrojti kundër një perandorie, ndërsa fqinjët e tij lëvdonin Perëndinë që tërbimi osman nuk binte mbi ta; por të paktën pranimi në gjenezën e tyre të njeriut që i tregoi botës se liria është e çmuar si për të madhin po aq edhe për të voglin; se megjithëse prijës i një populli të vogël i dha krah e shpatë që t’i bënin turqit të gëlltisnin për 25 vjet arrogancën e tyre bashkë me dhëmbët e thyer; se një çështje e drejtë mund të mbrohet dhe të jetë kauza e popujve të vegjël; të lënë të shpresosh se një ditë do t’i ngjajnë burrit të madh që sot ka 533 vjet i ikur nga kjo botë, po që emri do t’i dëgjohet edhe për shumë kohë.