[Zero Cool]

Ditari i papublikuar Hajredin Cakranit. Detajet e diteve te pavaresise

Zbulohen kujtimet e firmëtarit të deklaratës së Pavarësisë. Rrëfime për takimet në Parlamentin turk, takimet me atdhetarë e rilindës, marrëdhënia me Ismail Qemalin etj.






Deri para pak muajsh ndodheshin të dëmtuara e të mbyllura në një kasetë metalike, ku “dergjeshin” që prej viteve ’50 në një shtëpi në Cakran. Pasardhësit që i kishin trashëguar nuk e dinin se çfarë fshihej në dorëshkrimet e hapura për të parën herë në vitin 1992, duke besuar se ato ishin dokumente pronash.

Do të duhej një kontroll “i ri” që të mësohej se këto dokumente, tashmë të dëmtuar e ku balta dhe ndryshku kanë ngjitur fletët me njëra-tjetrën, ishin dokumente që rrëfenin së shumti për historinë e Shqipërisë.

Në to fshiheshin kujtime e letërkëmbime të vëllezërve Cakrani, dy prej firmëtarëve të deklaratës së Pavarësisë, të cilët kanë kontribuar së shumti në çështjen shqiptare.

Lufta e tyre për liri e pavarësi është tepër komplekse, e zë fill, së paku që në vitin 1908 kur ata shkuan në manastir për të takuar të gjithë rilindësit, përgjithësisht ata korçarë dhe i takuan të hapnin shkollën e tyre në Cakran vetëm disa muaj pas miratimit të alfabetit latin.

Këto rrëfime shfaqen në dokumentet e servirura nga Kujtim Cakrani, të cilat po përpunohen e sistemohen nga historiani Kastriot Bimo. Bimo është njohur me një dorëshkrim të Hajredin Cakranit që në dhjetor e tashmë po përgatit monografinë e tij.



“Balta dhe ndryshku i ka bërë të ngjiten fletët me njëra-tjetrën dhe në një punë prej mbi 6 muaj në një staf prej 5 vetësh në laborator po arrijmë në një punë jashtëzakonisht të vështirë fundin. Probleme shfaqin jo vetëm pjesët e dëmtuara e të palexueshme, të cilat janë korrigjuar me kuptim të përafërt, por edhe gjuha e asaj kohe duke qenë mjaft e ngarkuar me shprehi dhe elemente të gjuhës turke paraqet vështirësi në konvertimin e asaj zyrtare e letrare të kuptueshme të sotme”, shprehet Bimo, ndërsa shton se paralelisht për konvertimine këtyre dorëshkrimeve po punon edhe një pedagog i gjuhës shqipe.

Udhëtim në ngjarje që prej 1882-it

Materialet e studiuara i përkasin ngjarjeve nga viti 1882 e vazhdojnë në 1908, 1909, 1911, 1912 etj. Disa ngjarje që përshkruhen në këto shënime janë ato të takimit në Stamboll me Sami Frashërin ku Hajredin Cakrani i merr abetaren dhe libra të tjerë. Në to përfshihet edhe vajtja e tij së bashku me të vëllain Bektash Cakrani në Klubin e Manastirit ku hapin dhe shkollën e parë shqipe në Cakran, takimi në Stamboll i Bektash Cakranit, Dervish Himës, Mihal Gramenos me Nexhip Dragën e Hasan Prishtinën për fillimin e kryengritjes në Toskëri. Në këto shënime flitet edhe për kryengritjen e zhvilluar në Cakran nga Baki Gjirokastra, Namik Delvina, Idriz Guri, etj., sipas orientimeve të Ismail Qemalit, mbështetjen pa rezerva të kandidaturës së I.Qemalit për deputet. Flitet aty edhe për takimin me Ismail Qemalin e Luigj Gurakuqin në gusht 1912 në shtëpinë e tyre, ku dhe bujtin atë natë, kalimin nëpër Myzeqe duke e nxjerrë I.Qemalin nga rreziqet e përcjelljes në Vlorë si firmëtar. Por edhe për momentet kur ai është këshilltar i ministrit të Luftës M.pashë Drralla, apo kur i vëllai, Bektash Cakrani është drejtor thesari (sepse në mungesë të fondeve shumicën e aksioneve i jepnin të dy vëllezërit nga të ardhurat e çifligjeve të tyre), etj. Interesante është të shihen edhe momente të tjera, si: përplasja me Ismail Qemalin për arsye të koncesioneve të tij me bankën pa u bërë shteti në një promemorje të firmosur nga 67 krerë mes të cilëve: F.Konica, M.Frashëri, F.Toptani, M.Grameno, Th.Germenji, H.Prishtina, D.Hima, P.Cale, etj. dhe ku qeveria iu dërgon për raprezalje në Cakran bandën e Salih Vranishtit që ruante rendin në Vlorë, refuzimi i pjesëmarrjes në qarkun e Esat Pashës, lufta nën Princ Vidin, beteja në Lushnjë me fanatikët e Shqipërisë së Mesme në 1913, arratisja në Itali, bashkëpunimi me austriakët, apo takim- pajtimi i mundësuar prej tyre me I.Qemalin në 1918 në Vjenë. Ata janë ndër themeluesit e Kongresit të Lushnjës dhe Hajredin Cakrani është i pari që ngrihet dhe propozon Kabinetin e S.Delvinës, i cili bujt në shtëpi të tyre. Deputet i pavarur dhe në luftë në 1920 kundër italianëve në Vlorë, po si deputet i pavarur shkon përsëri në Vlorë në varrimin e Avni Rustemit. Me pikëpamje republikane, antizogist, themelues i lëvizjes së Fierit, dënohet me vdekje, por falë influencës i falet jeta etj. Shënimet e firmëtarit të deklaratës së pavarësisë janë në formë kujtimesh, por spikat aty një trajtë rrëfimtare herë-herë deri në detaje të ngjarjeve.

Më poshtë po sjellim një nga fletët e kujtimeve të shënuara prej tij, që flet për ditët e fundit para pavarësisë…

Transkipt

Më njëzet t’vjeshtës së tretë i përgjigjem telegramit për në Vlorë. Shirat nuk kishin pushuar dhe semani kishte dalë poshtë në çiflik. E panë një njeri me kalë drejt Petshanjit dhe i thanë se andej është çifliku i Hajredin Beut. Ai u fut tutje dhe kur m’a prunë në shtëpi e pieta nga vin. Kur e mori vesh q’ isha Hajredin Beu më fjalosi për një kartë q’e dërgon Bektash Beu nga Vlorë dhe gjall’a vdekur të t’a bija bej më tha. E këndova me një frymë e më shkruaj në gjuhë frënge të kem besim te njeriu i kartes. Pasi më sqaron fill e përpe thotë se Ismail Beu e Z.Luigj Gurakuqi me njerëz të tjerë do vinin nga Durresi në Vlorë ësht’ marrqë vesh e kish rrezik të përpiqen me ushtërinë e bëhet hataja. Duhet të bëja gati njerëzit t’u dilim ne Shkumbin e t’u prisim udhë e e t’i fusim në çiflik . Llafosa me njerinë t’im te besuar po ai tha se në këtë hata shi që po bie rruga as që duket. S’ke dëgjuar gjallë vdekur ti i bërtita. Si të urdhëroç Bej po j’a dolëm dot me buaj për ndryshe u mbymë. I bëni hazër buaj e qerre se s’mbytemi jo . Ku të ikim nata erdhi dhe andej s’luan dot. Me t’u gëdhirë po bënim hazër buajt kur erdhi paradite një tjetër njeri I bërë qull der’ ne pallce e pruri kartën e dytë. Hataja thuaj’ ish bërë se ushtërija kish muar urdhër t’a zir Ismail Bejnë me shokë se s’bën. Muarëm rrugën e sipërme të kënetës po as ajo s’dukej nga ujtë që kish dalë tejetej. Të dalë ku të dalë. Buajt ecin javash në llucë ne duhej të nxitonim po ku të linte ujtë e mjergulla që kish rënë vënde- vënde sikur kish dalë deti e qe ngjitur në rrëzë të kodrës..

Përshtatur

Më njëzet të nëntorit iu përgjigja telegramit për në Vlorë. Shirat nuk kishin pushuar dhe lumi i Semanit kishte dalë nga shtrati poshtë nga çifligjet. Kishin parë një njeri me kale që nxitonte drejt Petoshajt dhe i thanë se në atë drejtim ishte çifligu i Haredin bej Cakranit. Ai vazhdoi rrugën, që kështu e kapën dhe ma sollën mua në shtëpi, ku aty unë e pyeta se nga vinte. Kur u sigurua se unë isha Hajredin Cakrani vetë më tha për një letër që ma dërgonte im vëlla Bektash Cakrani nga Vlora dhe gjallë a vdekur të ta bija bej,- më tha. E lexova me një frymë ku më shkruante në frëngjisht që të kisha besim tek letërprurësi. Aty më sqaronte hollësisht se Ismail Qemal beu dhe zoti Luigj Gurakuqi së bashku me njerëz të tjerë do të vinë në Vlorë, por kjo gjë është marrë vesh dhe ka rrezik të përplasen me ushtrinë osmane dhe ndodh e keqja. Duhet të bëja gati njerëzit e t’u dilnim në Shkumbin , për t’u prerë rrugën e t’i fusnim pastaj nëpër çiflig për siguri. U mora vesh me një njeriun tim të besuar, por ai më tha se në këtë shi të tmerrshëm që po bie, rruga as që duket.- Ke dëgjuar gjallë-vdekur! I bërtita! Si të urdhrosh ti bej, por po ja dolëm dot me buaj se ndryshe do të mbytemi. I bëni gati buaj e qerre se nuk mbytemi, jo! Nuk kishim ku të shkonim se nata po vinte dhe në ato anë nuk lëviz dot në errësirë. Në të gëdhirë po i bënim gati buajt, kur paradite erdhi një njeri tjetër i lagur deri kë kockë, i cili solli letrën e dytë. E keqja pothuaj kish ndodhur se ushtria osmane kish marrë urdhër për të kapur Ismail Qemal beun me shokë me çdo kusht. Morëm rrugën e sipërme të kënetës, por ajo nuk dukej nga uji që kish dalë tej për tej.-Të dalë ku dalë! Buajt ecin ngadalë në baltë, ndërsa ne duhet të nxitonim, po ku të linte shiu e mjegulla që kishte rënë vënde-vënde e dukej sikur kish dalë deti e kish ardhur në rrëzë të kodrës…

Drejtori i thesarit në Qeverinë e Ismail Qemalit më 1912 Bektash Cakrani, e që ishte vënë aty për arsye se posedonte anën financiare ndihmëse të kësaj qeverie, i drejtoi një promemorje I.Qemalit, të firmosur nga 67 vetë (Faik Konica, Mit’hat Frasheri, Mihal Grameno, Themistokli Gërmenji, Dervish Hima, Hasan Prishtina, Pandeli Cale, Azis pashë Vrioni), ku thoshte se “dhënia me koncesion e krijimit të një banke austro-italiane, nga një qeveri e përkohëshme lokale, pa u vendosur akoma kufijtë e shtetit, nuk duket si aventurë, por tradhti e mirëfilltë…”

Konti Leopold Berchtold, ministri më i ri i Punëve të Jashtme në historinë e Perandorisë Austro-Hungareze, pyetjes së Ismail Qemalit e Luigj Gurakuqit se a do të hyjë në luftë në anën tonë Austria, sqaroi se “konflikti është ballkanik, po ndërhymë si thoni ju, s’është më i tillë. Më logjike është një shtet i pavarur shqiptar në Bllkan, se zgjerimi i konfliktit”, gjë të cilën nuk e evitoi dot më vonë, kur po në Ballkan nisi Lufta I Botërore.

…famëkeqi Max Valentineri me nëndetësen e tij gjermane, siluroi dhe mbyti anijen amerikane “Lusitania”, me gjithë pasagjerët e saj, duke futur SHBA-në në luftë, ku doli i humbur. Themistokli Germenji, Sevasti Qiriazi, e të tjerë të krishterë korçarë u bënë protestantë në kundërshtim me grekët dhe vetë ortodoksinë e tyre, por Fuqitë e Mëdha i quajtën këto çeta me orientim progjerman, duke na klasifikuar në anën e të humburve në Luftën e Parë Botërore.

Thuhet se vetë Ismail beu Kemal ka bërë pjesë në rrethet e Masonerisë, me apo pa dashje pasqyruar në të vetmin film që është bërë për të, ku shenja në fjalë i përket “lozhës” së mendjendriturve, tipar ky që s’i bëri dot punë në Shqipëri, pasi për arsye që dihen, qeveria e tij ra shumë shpejt.