[ŤħĒмý$ťöĸëľĩ]

Ndikimet e televizionit mbi sjelljen.

A imitohen modelet e dhunshme nga shikuesit? Ka shumë shëmbuj që njerëzit imitojnë krimet televizive. Në një anketë të 208 të dënuarve me burgim, 9 nga 10 persona pranuan se kishin mësuar stile të reja kriminale duke parë skenat e ofruara nëpërmjet televizionit. Po ashtu 4 nga 10 veta pranuan se ishin përpjekur t’i vinin në jetë disa nga krimet specifike të para në televizion.
Historitë e krimeve nuk janë dëshmi shkencore. Kështu zbuluesit përdorin zbulime bashkëlidhëse dhe eksperimentale për të ekzaminuar efektet e shikimit të dhunës. Një teknikë, e përdorur gjërë me nxënësit, kërkon të dijë nëse e parashikon agresivitetin e tyre shikimi i televizionit. Në një farë mase kjo ndodh. Sa më e dhunshme është ajo që sheh fëmija, aq më agresiv bëhet edhe ai. Lidhja është modeste, por një dukuri e tillë është vënë re në SH.B.A. dhe Evropë. Kjo na çon në përfundimin se një dietë me televizion të dhunshëm, është thjeshtë ushqim për agresionin. Studiuesit kanë hedhur edhe tezën e kundërt, se fëmijët dhe personat e dhunshëm në përgjithësi, kanë prirje për të parë dhunë televizive. Ose një faktor i tretë, p.sh. zgjuarsia e ulët, bën që disa fëmijë të parapëlqejnë dhunën televizive dhe të sillen dhunshëm.

Kërkuesit kanë krijuar dy mënyra për t’i testuar këto dy shpjegime alternative. Ata testojnë shpjegimin e “faktorit të tretë të fshehur” duke nxjerrë në pah ndikimet e faktorëve të tjerë të mundshëm. Kërkuesi britanik Uiliam Belson studioi 1565 djem nga Londra. Në krahasim me ata që shihnin pak dhunë ne televizion, ata që shihnin shumë dhunë, pranonin se kishin kryer 50% më shumë akte të dhunshëm, në gjashtë muajt e mëparshëm. Ai ekzaminoi 22 faktorë të tjerë të tretë, si p.sh. përmasat e familjes. Por në fund Belson arriti në përfundimin se njerëzit që shikonin më tepër televizion ishin më tepër të dhunshëm, në krahasim me ata që shikonin më pak.

Në mënyrë të ngjashme, L. Eron dhe R. Hjusman (1980, 1985) zbuluan se shikimi i dhunës në televizion nga ana e 875 fëmijëve 8-vjeçarë lidhej me agresivitetin e tyre edhe kur shfaqeshin faktorë të tretë të mundshëm. Për më tepër, kur i studiuan këta individë në moshën 19-vjeçare, ata zbuluan se shikimi i dhunës në moshën 8-vjeçare parashikonte në mënyrë modeste agresivitetin në moshën 19-vjeçare, por agresiviteti në moshën 8-vjeçare nuk parashikonte parjen e dhunës në televizion në moshën 19-vjeçare. Ata i vërtetuan zbulimet e tyre në një studim të mëvonshëm me 758 të rinj të Çikagos dhe 220 finlandezë. Për më tepër, kur Eron dhe Hjusman ekzaminuan dënimet për krime të individëve që kishin studiuar në moshën 8-vjeçare, zbuluzn se në moshën 30-vjeçare, ata të rritur, që në fëmijëri kishin parë më shumë programe televizive të dhunshme, kishin një prirje më të madhe për t’u dënuar për krime të rënda.

Me përhapjen e programeve të dhunshme televizive shtohet edhe numri i vrasjeve. Ne Kanada dhe Shtetet e Bashkuara, niveli i vrasjeve është dyfishuar mes viteve 1954 dhe 1974, paralel me përhapjen e programeve të dhunshme televizive. Në rajone të caktuara, ku televizioni ka shkuar më vonë, edhe vrasjet janë rritur më vonë. Përfundimi i arritur nga shumica e studiuesve është se dhuna televizive dhe pornografia nuk janë shkaqet primare të dhunës shoqërore, ashtu sikur ciklamatet nuk janë shkaku kryesor i kancerit, por dhuna e shfaqur në televizion është një shkaktar për t’u marrë në konsideratë. Edhe pse vetëm një përbërës në recetën komplekse të dhunës, dhuna televizive duhet dhe mund të kontrollohet, ashtu si edhe ciklamati.

Dhuna shoqërore prodhohet nga eksitimi që përftohet prej saj. Eksitimi përçohet. Një tip eksitimi u jep energji eksitimeve të tjera.

Kërkime të tjera tregojnë se shikimi i dhunës nuk të lejon të frenosh. Vëzhgimi i dhunës e nxit shikuesin që të kryej sjellje të dhunshme, duke aktivizuar mendime që lidhen me dhunën.

Po ashtu portretizimet në media evokojnë imitimin, i cili është një element kyç në ndikimin e pamjeve televizive tek fëmijët dhe të rinjtë, për të prodhuar dhunë. Industria televizive e reklamave synon që shikuesit të imitojnë atë që shohin. Në shumë raste, të dënuar për krime të rënda pohojnë se janë frymëzuar, apo kanë imituar me përpikmëri aktorët e tyre të preferuar, të cilët kanë bërë të njëjtën vepër në një film. Televizioni mëson sjellje destruktive e sidomos tek fëmijët, të cilët janë shumë të prekshëm nga kjo. Ata janë të gatshëm të imitojnë sjelljet violente të herojve të tyre. Krime, vrasje e vetvrasje kryhen si pasojë e imitimit të pamjeve televizive. I tillë është rasti i fëmijës nga një fshat i Lezhës, i cili vari veten në vitin 1996, duke dashur të imitonte të njëjtën sjellje që kishte parë në televizion.

Mënyra se si një individ i interpreton arsyet e veprimit agresiv pas vëzhgimit të tij, ka një efekt të madh në sjelljen agresive të mëvonshme. Kur agresioni paraqitet i justifikuar, ai sjell si pasojë më shumë sjellje të dhunshme në të ardhmen, se sa kur agresioni nuk është i justifikuar tek vëzhguesi.

Kur ka një “dietë” të qëndrueshme media-violence shikuesi fiton një lloj desensibilizimi, si rjedhim i të kuptuait apo njohjes në detaje të një agresioni të tillë.

Mbrojtësit e televizionit pretendojnë shpesh se nëpërmjet tij fëmija edukohet dhe se emisionet, ndonse përbajnë skena violence, në thelb janë prosociale, pasi në të gjithat skenat e dhunshme televizive triumfon i miri, e apo e mira mbi të keqen. Në të vërtetë, fëmija nën 8 vjeç nuk e ndjek dot fabulën e ngjarjeve që sheh në televizor, por ai tërhiqet vetëm nga skenat spektakolare dhe agresive.

Shpjegimi i efekteve negative të violencës tek fëmijët ka mjaft rëndësi. Kur violenca ne televizion përfundon pa gjak, pa plagosje, pa dëmtime të mëdha, kur heroi merr plagë të lehta, shikuesi, sidomos fëmija, nuk i sheh pasojat e dhunës.