[yllbardh]

"Ushtria”: Sa i rëndësishëm është viti përkujtimor i 600-vjetorit të lindjes së Gjergj Kastriotit - Skënderbeut për Shqipërinë?
Për herë të fundit një konferencë e madhe shkencore për Skënderbeun është zhvilluar në vitin 1968, me rastin e 500-vjetorit të vdekjes. Ajo konferencë ka qenë e rëndësishme dhe e organizuar me një përgjegjësi shkencore të admirueshme. Por, për rrethana historike-politike, ajo ka pasur edhe kufizime e mungesa. Në këtë konferencë, bie fjala, nuk ishte e mundur që të merrnin pjesë studiues të disa shkollave të albanologjisë, si shkolla ruse, shkolla britanike dhe ajo amerikane, shkolla kroate, përfaqësues të Selisë së Shenjtë dhe të institucioneve në varësi të saj (Biblioteca Apostolica Vaticana, Archivio Segretto Vaticana). Megjithatë, në atë 500-vjetor Papa Pali VI pati shkruar një enciklikë (letër të hapur) drejtuar gjithë shqiptarëve, në të cilën ndër të tjera thuhet: “Skënderbeu është biri famëmadh i një treve që ka pasur fatin të përfshihet në hapësirën e udhëtimeve apostolike të shën Palit dhe ndoshta të marrë pikërisht prej tij për herë të parë “lajmin e mirë”, Ungjillin. Shekulli i 15-të ka qenë për kombin shqiptar një prej kohërave më të rënda dhe njëherësh më të lavdishme të historisë së tij. Qendresa e shqiptarëve gjatë një 25 vjetëve u dëshmua sa këmbëngulëse aq dhe fitimtare, në trimëri e strategji, nën udhëheqjen e kryeprijësit të tyre Gjergj Kastrioti - Skënderbeu”. Këtë letër, përveçse “Osservatorio Romano”, e pati botuar shqip edhe Koliqi, në revistën “Shêjzat”, por në atë kohë as “Shêjzat”, as radio Vatikani, nuk mund të arrinin deri tek njerëzit shqiptarë. A do të tejkalohen në këtë jubile të dytë, jubile vitlindjeje, jubile të gëzuar, mangësitë dhe kufizimet objektive të konferencës së organizuar në vitin 1968? A do të ketë sivjet një letër papnore për 600-vjetorin e lindjes së Skënderbeut? E kam të vështirë për të dhënë një përgjigje pozitive. Tani liria nuk mungon, por mungojnë disa autoritete të larta të mendimit dhe dijes. Nuk janë më në këtë jetë Aleks Buda, Eqrem Çabej, Injac Zamputi. Madje nuk jam i sigurt nëse në veprimtaritë shkencore të këtij jubileu do të marrin pjesë përfaqësues të atyre shkollave albanologjike, dikur të refuzuara, që sapo i përmenda. Ajo që mund të thuhet në mënyrë të sigurt është se sot ka shumë nisma me karakter shkencor-përkujtimor, jo vetëm në Shqipëri, por edhe në botë, që do të zhvillohen e realizohen pavarësisht se çfarë do të bëjnë bashkëvendësit e Gjergj Kastriotit. Shkrimtari italian Costanzo d’Agostino, njëherësh dhe një prej biografëve bashkëkohorë të Skënderbeut, ka një vit që kryeson një “Comitato di Cultura Europea”, të krijuar pikërisht për të detyruar autoritetet e vendit të tij që “Palazzo Scanderbeg” të kthehet në funksionin që përputhet me emrin (jo muze makaronash, sikurse është tani), në nderim të 600-vjetorit të lindjes. Një konferencë jubilare shkencore ndërkombëtare do të bëhet në fund të këtij viti nën kujdesin e Prof. Dr. Italo Costante Fortino në Universitetin e Napolit, departamenti i studimeve orientale. Dr. Bjoern Andersen, albanolog danez, në bashkëpunim me Bibliotekën Mbretërore të Danimarkës dhe me shumë dijetarë nga vendet nordike, midis të cilëve dhe etnologia Minna Jensen Skafe, ka propozuar një kalendar veprimtarish shkencore që zgjat dy vjet. Në Romë një redaksi e përbërë prej Tomaso Mrkonjic (kroat) dhe dy bashkëpunëtorët e tij shqiptarë Dr. Musa Ahmeti e Msc. Etleva Lala kanë përfunduar përgatitjen për botim të vëllimit të tretë të serisë së nisur nga Milan pl. Šufflay “Acta Albaniae”, që i përgjigjet periudhës 1403-1450. Nisma të tilla, përveçse në Prishtinë e në Shkup, janë bërë të ditura dhe po presin realizimin edhe në SHBA, në Kroaci, në Greqi, në Hungari. Ky ndërkombëtarizim i veprimtarive i përgjigjet përmasës së vetë figurës së Gjergj Kastriotit. Pjesëmarrja e studiuesve të huaj, qoftë edhe në këtë formë debati, në distancë, është një akt emancipues në mendësinë shqiptare. Në kohën e sotme nuk mjafton të dëgjosh vetveten. 600-vjetori i lindjes së Gjergj Kastriotit është një rast i shkëlqyer për të dëgjuar të tjerët, duke përfshirë dhe kundërshtarët e tezave të albanologjisë vendëse. Pa pjesëmarrjen e tjetrit ky jubile nuk mund të quhet i plotë. Dija shqiptare nuk mund të bëjë përpara pa kapërcyer hendekun historik të mbylljes së syve dhe veshëve për çka thonë e shkruajnë fqinjët, grekët e serbët, po edhe turqit republikanë (jo vetëm kronikanët osmanë). Rasti i 600-vjetorit vjen si një shans për t’u dhënë mundësi studiuesve për të bërë diçka më shumë, për të përfillur edhe ato shkolla e faktorë të cilët më 1968 munguan. Shkenca duhet të mësohet të dëgjojë pikëpamjen ndryshe, vështrimin e tjetrit. Ky jubile ka rëndësi të përveçme në radhë të parë sepse përkujtohet në kushtet e një shoqërie të hapur. Prej kohës kur u organizua kjo konferencë kanë kaluar rreth 40 vjet dhe pas një periudhe kaq të gjatë vjen çasti për të rikapitulluar përfundimet e arritura në dijen shkencore në lidhje me figurën e Skënderbeut.

A ka përplasje mendimesh në lidhje me figurën e Skënderbeut?
Me sa duket diskutimi për vendin e figurës së Gjergj Kastriotit në historinë e Shqipërisë nuk do të mbyllet kurrë. Eshtë krejt normale kur këto diskutime rifillojnë për shkak të fakteve të reja që dalin në dritë në diplomatikë dhe në dokumentalistikë. Por çështja ndërlikohet kur diskutimet rifillojnë për motive joshkencore. Dihet, për shembull, që në Universitetin e Tiranës këto vite janë mbrojtur teza doktoratash që kanë në thelbin e tyre pyetjen nëse shqiptarët kanë ditur ta zgjedhin drejt figurën strumbullar rreth së cilës kanë ndërtuar kështjellën e historisë së tyre. Thënë më thjesht, për herë të parë është vënë në dyshim nëse Skënderbeu shpreh identitetin historik të shqiptarëve dhe është shtruar pyetja nëse do të kishte qenë më mirë që arbërit, dhe pas tyre shqiptarët e sotëm, të kishin zgjedhur si hero-model Ballabanin. Sipas këtyre studiuesve, të cilët së fundmi jorastësisht kanë zgjuar dhe mendimin kritik të shkrimtarit I. Kadare, nëse arbërit do të kishin parapëlqyer Ballabanin dhe Shqipëria nuk do të kishte vendosur të luftonte me osmanët, atëherë vendi ndoshta do të ishte zhvilluar më shumë dhe fati i kombit shqiptar do të kishte marrë një rrjedhë më fatlume. Sipas këtyre dijetarëve, renegati i vërtetë në historinë e Shqipërisë nuk është Ballabani, por Skënderbeu, i cili, duke iu kundërvënë oborrit sulltanor, shkeli mbi shansin e vendit të tij, të cilin perandori e kishte me sy të mirë. Ky arsyetim të çon në përfundimin kontravers se qendresa që bëri Skënderbeu ishte e dëmshme për Shqipërinë. Në fakt, teza të tilla nuk janë krejt të reja. Në mbarim të luftës antifashiste, kur u shtrua problemi i ngritjes së një monumenti për Gjergj Kastriotin, ka pasur udhëheqës politikë, madje liberalë-reformatorë, të cilët, duke iu përmbajtur “parimit të vlerësimit klasor të figurave historike”, janë shprehur se “tek e fundit Skënderbeu një bej ka qenë”. Pavarsisht se kjo tezë së jashtmi duket për të qeshur, në dije ajo duhet marrë seriozisht, sepse ky është vetëm filimi, sikurse ndodh me të gjitha tezat e dyshimta, të cilat si hap i parë mbillen në shkencë përmes figurash ndërmjet shkencës dhe politikës dhe me kalimin e kohës zënë vend serioz e qendrojnë serbes ballë për ballë. Në kushtet e lirisë së kërkimit akedemik-universitar janë hapur edhe debate të tjera, pjesa më e madhe të zonës së para-shkencës, një prej të cilëve është nëse Skënderbeu duhet të quhet hero i gjithë shqiptarëve, të krishterë e myslimanë së bashku, apo vetëm hero i të krishterëve. Sido që kjo duket absurde, fakt është se debati është zhvilluar edhe prej njerëzish të shkencës. Pak më tej këtij debati gjendet një tjetër diskutim, nëse me nocionin “arbër” duhen kuptuar gjithë shqiptarët, apo vetëm ajo pjesë e tyre që refuzoi islamizimin, që rikthen në vëmendjen e dijes çështje të karakterizimit të identitetit historik të shqiptarëve, madje edhe të një fragmentarizimi të këtij identiteti. Këto vite jashtë vendit janë botuar studime monografike që veçojnë “tre identitete shqiptare”, sipas grupimit fetar të tyre. Autorët e këtyre studimeve nuk mund të qortohen nëse vetë dijetarët shqiptarë ndahen në vlerësimin e etnonimit “arbër” dhe të rolit konvergjent të figurës së Skënderbeut. Kryezot i arbërve, ai është i pari që arriti t’i bashkojë shqiptarët në një besëlidhje. Të gjitha këto janë shqetësime për albanologjinë, por shqetësimi më i madh është ai i “shembjes së miteve”, në emër të “emancipimit të popullit”. Të gjitha vendet ish-komuniste kaluan nëpër rrugën e vështirë të “shembjes së miteve”. Por asnjë popull nuk rrënon vetveten, duke shkulur referencat e historisë, sikurse ka ndodhur me një pjesë të shqiptarëve. Nuk ka popull që të mos ketë ide-mit, apo hero-mit. Hebrejt e përballuan mbrapshtinë e fatit historik me idenë mit të “Torah”, se ata janë “populli i zgjedhur i Perëndisë”. Serbët e mbajnë veten me kurajë edhe në momentet më të vështira duke i rritur brezat me filozofinë se “ne fitojmë në luftë dhe humbim në paqe”. Rusët parvjet ia mbuluan me lule përmendoren Pushkinit deri në pikën më të lartë të saj. Por në mëmëdheun tonë është shumë më e lehtë të vësh përpara mitet dhe të ngresh mbi to emrin e rebelit. Ajo që mund të thuhet me siguri është se gjendja e dijes mbi figurën e Skënderbeut nuk është edhe aq përfundimtare. vazhdon......