[Dilaver]

4. Vlerësimet

Është e qartë, problemi i hetuar më parë e ka shpënë autorin që në fund të teorisë së vet të poezisë të shtojë kapitullin Vlerësime, që përnga natyra e të shkruarit dhe destinimi, njëmend nuk ka shumë të bëjë me një teori të shtruar më parë me sistemin poetik. Do të thosha më mirë, është tepricë e këtij sistemi. Teksti i vlerësimeve ndërron kryekëput nga teksti kritik i gjithë librit, nga ai sharmant e iniciues i problemeve në esetë, nga analiza argumentuese në kritikat dhe nga abstragimi i ngritur në sistem në teorinë. Ky tashti është një tekst formulativ i prerë, i përfunduar totalisht, që në aspektin përfundimtar të mendimit dhe të formulimit merr karakterin edhe të ekskluzivitetit në vlerësimin e poezisë dhe të librave të autorëve veç e veç. Duhet të pranohet menjëherë, një tekst i rëndë kur kemi të bëjmë me poezinë dhe kur të jetë i lexuar menjëherë mbas shkrimeve të tjera të përmendura. Në shkallët e vlerësimit të veprave konkrete poetike këtu është më e larta: libër i mirë e me ndikim, formulim që vetvetiu e fut në lojë problemin e ndikimeve e ndërndikimeve në poezinë tonë, jo vetëm në një aspekt. Mirëpo, çështja është theksuar, është markuar përfundimisht e nuk është shpjeguar në proces, e pse jo, u përmend edhe më parë. Nga ana tjetër, ky lloj shkrimi e nxjerr kritikën në fushën e funksionalizimit të saj shoqëror e letrar para së gjithash, në fushën e mohimit, pranimit, vlerësimit. E kthen atë në një instrument shoqëror e letrar veprues. Duket se një natyrë e këtillë e manifestimit të kritikës nuk mund të rrinte mirë në një tekst të shqyrtimit teorik, pra më lehtë do të rrinte sa më larg tij. Sepse derisa i pari me gjithë forcën e dijes tenton të krijojë një sistem të argumentuar poetik, shkrimi i dytë kthehet në ekskluzivitetin e pranimit apo mospranimit konkret të vlerave të dhëna, me një fjalë është një aparaturë për mbrojtjen e sistemit të parë të krijuar, i cili mund të jetë i pranueshëm për aq sa është i argumentuar mbrenda kërkesave që ia shtron vetes dhe jo në mënyrë tjetër. Këtu nuk diskutojmë për pajtimin apo mospajtimin me vlerësimet konkrete të veprave. Niveli i tillë i diskutimit mund të jetë gjithmonë i papërshtatshëm, qoftë ai pranues apo mohues, sepse fundja autori e ka të drejtën e vet që të mohojë apo të pranojë dhe së fundi të vlerësojë në bazë të kritereve të veta letrare dhe të pikëpamjeve; e më në fund të botëkuptimit.
Më duket se edhe këtu, në këtë vepër me interes të kritikës sonë të re, poezia nuk kalon mirë me sistemin. Ndoshta pse poezia përnga natyra e vet shkruhet dhe lexohet më së miri jashtë sistemit. Poetët do të thoshin edhe më shkurt: poezia nuk i ka punët mirë me erudicionin. Mund të jetë.