[ShEjToNkA]

Kënga Është Himn Për Kryengritje


Të gjithë thonë se, para pushkës, në duar të shotës zuri vend çiftelia. Për shumë vjet kënga e çiftelia u bënë shoqe të pandara, që ngjallën te ajo dhe te ata që e rrethonin shpirtin e kryengritjes: Shpesh, mbrëmjeve nëpër oda, sidomos kur rrinin pas darke burrat e Radishevës, Shota merrte çiftelinë, këtë vegël që të jep hije burrërore. Kushedi sa vështrime pleqsh me rrudha në fytyrë dhe djem me faqe të kuqe si gjaku ngulnin shikimin mbi të. Miqtë, të shtangur nga kënaqësia, afroheshin pranë. Vegla dridhej fort në duart e vashës se re. Gishtat e saj rrëshqisnin mbi telat. Sytë i ndizeshin flakë, vërente mendueshëm ata që kishte pranë dhe dalngadalë e me zë të hollë dhe tërheqës ia niste këngës:

Kadri Bajri n’kambë ish çue;
-Shpejt dy djem n’Pejë m’i çue
Karadaki m’ka rrethue,
n’shpellë të’ i guri jam ngujue.
Tokën teme knjazit nu’ ja lëshoj.
Tokën e babës s’mujm me e lshue.
Q’ashtu Plava letër ka shkrue
Krejt Kosovës ja ka çue:
- Oj Kosovë, ti kjofsh bekue!
A po vjen tim e m’nimue,
a po m’duhet me u farue?
Kur në Kosovë fjala ka shkue,
I madh e i vogël tanë janë çue,
Dèsh’ e dath’ qysh janë qillue,
tanë kah Plava kanë tfillue;
Ç’janë kto gjamë j*o po i bjen era?
- Po liftojnë Rugova e Peja,
Na u ka rrasë serbi tu dera!
Dem Isufi trim si fjera,
Bje n’Nokshiq i nxjerr tri krena,
Si sokol po i nimon Rexha.
Rexhë Avdia, zogu i atit,
fyt për fyt me djelt e Markit.
Djelt e Markit po bajnë be:
- Me ksi trimash kurr’ s’jem pre!


Kjo është kënga e përleshjeve të ashpra që u zhvilluan në vitet 1879-1880 për mbrojtjen e Plavës e Gucisë.Atëherë princ Nikolla i Malit të Zi nisi kundër tokave shqiptare 12 mijë malazezë, të udhëhequr nga vojvoda Mark Milani. Atdheu ishte në rrezik. Kushtrim dhanë grykat e shpatet. Njëra mbas tjetrës viset shqiptare iu përgjigjen kushtrimit. Me mijëra vullnetarë nga krahinat e Kosovës dhe të Shkodrës u shkuan në ndihmë forcave vendase të Plavës, të Gucisë dhe të Rugovës, të cilat i vunë gjoksin armikut si mburojë e atdheut në Veri. Në këtë betejë luftuan edhe gratë. Të 12 mijë malazezët u detyruan të sprapseshin përballë qëndresës vigane të 8 mijë shqiptatrëve, duke lënë mijëra të vrarë e të plagosur. Jo pak, por me qindra kufoma të kalbëzuara të ushtarëve armiq mbeten nëpër shtratin dhe brigjet e Limit, prej Plave deri në thellësi të Bosnjës. Kështu trimëria shqiptare çuditi botën, ndërsa Evropa dhe fuqitë e mëdha u detyruan të ndërronin vendimet e tyre imperialiste.
Nga goja e Shotës rridhnin këngë të popullit, vargje pushke, vargje historie të jetuara e të shprehura po nga ai popull që luftoi e këndoi pa druajtje. Shota këndonte, çiftelia tingëllonte. Vetullat e saj herë uleshin, herë ngriheshin përmbi sy. Thua nuk ishte çikë e re, po këngëtarë i moçëm, që vetë ishte rropatur ndër këto luftëra, ndër gryka e male të përgjakura.
Dridheshin telat e çiftelisë, lëviznin gishtat e këngëtarës së vogël, përdridheshin tingujt e saj nëpër odën kosovare, jehonte zëri i çikës duke u përzier me shpërthimin e urrejtjes. Thua nuk këndonte, por shtinte sa për dy-tri pushkë. Kështu shfrente dufin ajo me këngë trimërore shfrenin edhe ata që e dëgjonin. Dhe secili e ndiente veten OSO KUKA. Burra viganë me sy të ngrirë qëndronin përreth saj. Ç’pamje e urtë e njerëzore! Zëri i një çike përhapte lavdinë e burrërisë dhe prekte zemrën e kujtdo. Djemtë i përshpëritnin ngadalë njëri-tjetrit: “Kur i bie çiftelisë, asht si një bilbil që këndon. Lum kush ka me gëzue miqësinë e dashurinë e saj!” Dhe kur kënga mbaronte, të gjithë i thoshin: “Të lumtë goja e këndofsh gjithmonë, o Shotë!” Ajo, me zë e kokë të ulur përgjigjej: “Me gjithë ju, o vllazni!”


Vajzat Shqiptare i Duan Trimat


Kështu Shota këndonte historinë e popullit të vet. Ajo i këndonte trimërisë, atdhedashurisë, nderit dhe besës, virtyte të larta këto të ruajtura brez mbas brezi.
Përmes këngëve të saj hidhnin valle herojntë e dëshmorët e Shqipërisë. Përmes tingujve të çiftelisë ndihej vikama e Kosovës. Midis tyre që e dëgjonin Shotën ndodhej herë-herë edhe Azemi i ri. (Azemi shkonte shpesh në shtëpinë e Shotës.Prindërit e tyre ishin miq dhe shokë të ngushtë). Ai nuk i shkëpuste sytë prej saj. Shpesh edhe ajo lëshonte sytë nga Azemi. Mirë thonë: “ Jeta e njeriut asht si stinat e vjetit”. Secila stinë dhe çdo periudhë ka ngjyrën e vet. Rinia dhe pranvera ngjasin. Pranvera është vasha e natyrës. Atëherë bashkë me lulet, shpërthen edhe dashuria dhe jeta merr shkëlqim.

Azemi e Shota ishin në pranverë të jetës, të gjallë e plot ndjenja. Prandaj, kur në odë ishte edhe Azemi, Shota e zgjaste edhe më shumë këngën. Ajo këndonte dhe ndjente shikimet e djaloshit që binin mbi të. Azemi e shikonte dhe e lexonte zemrën e saj. Ai e kuptonte se ajo e donte, se, bashkë me telat e çiftelisë, dridheshin edhe ndjesitë e flakta të vashës.
Kjo qe edhe dashuria e parë, marrëveshja që bënë vetëm zemrat e tyre. Por, erdhi një kohë dhe ata nuk mundën ta shihnin njëri-tjetrin disa muaj. Shumë net Azemi i kaloi pa gjumë. Shumë agime priti pa mbyllur sy edhe Shota.
Në pranverë të vitit 1912 Azemi shkoi përseri në Radishevë. Gati gjithçka ndryshoi rreth Shotës. Ajo ndjeu një gëzim të veçantë e tha me vete: “Sa mirë që erdhi! A thue ka ardhë me më pa mue?”. Të gjithë e kuptuan se ajo e kishte pritur atë. Azemi, ashtu siç ishte, i buzëqeshur, i gëzueshëm dhe mjaft i pashëm, i kishte dhuruar asaj dashurinë.
Një ditë, duke ndenjur në odë, ai gjeti rastin t’i shfaqej Shotës me këto fjalë: “Shotë, ke një hijeshi në të sjellun, ambëlsi në të kënduem dhe bukuri në pamje, sa them se lule ma të bukur as diell s’ka pa mbi tokë! Pra, nuk kam ma forcë me të ba ballë”. Shota u skuq tepër, vuri duart mbi faqe dhe, pa mundur të dëgjonte deri në fund fjalët e Azemit, hapi derën e u largua me vrap, pa ditur nga po shkonte. Pasi hyri në dhomën e saj, filloi të përshpëriste me vete: “ Sa i guximshëm që asht! Si mujti me më thanë gjithë ato fjalë? E unë , e shkreta, u tmerrova. Ç’frikacake që jam! A thue gjithkujt i ndodhë kjo? Nji fjalë nuk mujta me ia thanë. Ah, sikur për një çast të kisha guximin e tij, sa t’i thosha ato fjalë, që sa herë në vete i kam thanë,, se edhe vetë jam e tij, se e due”. Lotët e mbuluan dhe zëri nuk i dilte. Mandej filloi të mendonte. “ Nuk duhet me u dëshprue, ka njerëz të mirë, do të më ndihmojnë”. Shumë djem kishin adhuruar bukurinë e Shotës, por asnjë nuk kishte marrë guximin ta kërkonte. Këtë guxim e mori më trimi e më i guximshmi, Azem Galica. Nuk kaluan as dy-tri javë dhe ai kërkoi vajzën. Ishte muaji prill 1912. I ati dhe e ëma e shotës e pritën me kënaqësi kërkesën. Një gëzim të patregueshëm ndjeu Shota. Por ja,erdhën ditët e para të muajit maj. Është koha kur bora shkrin në maja e, në fusha, kundërmojnë lulet, është muaji më i bukur i vitit, është muaji i luftërave, burrat lanë parmendën e morën pushkën. Maji i vitit 1912 ishte muaji i kryengitjes së përgjakshme shqiptare, e cila, sikundër dihet, pati për djep të saj Kosovën. Ajo ndërpreu dhe e la të papërfunduar marrëveshjen e të dy familjeve.