[Zero Cool]

Vasil Koci, princi i parë shqiptar në principatat rumune



Monumenti i Vasil Shqiptarit (Lupit) në Orhei të Rumanisë


Vasil Koci (Lupi), që nganjëherë quhet edhe Vasil Shqiptari, lindi në Arbanas të Bullgarisë në vitin 1595 dhe vdiq në vitin 1661. Ishte Princ i Moldavisë midis viteve 1634-1653. U qujat “Ujk” për shkak të intrigave të shumta që bëri për ta marrë fronin dhe mbajtjen e tij për një periudhë gati njëzet vjeçare. Ishte djali i një shqiptari. Vasili ishte një administrator i aftë dhe shpejt u bë edhe njeriu më i pasur i Lindjes së krishterë. Me anë të dhuratave mundi të mbajë marrëdhënie të mira me autoritet osmane në Stamboll.
Periudha e rinisë
Vendi i lindjes së tij quhej Arbëreshi (Arbanasi) në Bullgari. I ati, Nikollë në vitin 1597, së bashku me shqiptarë të tjerë prej Epiri, u vendos në Arbanas. Pasi Nikolla ishte përfshirë në një revoltë, që ishte shtypur, u largua për në territoret rumune me ndihmën e Princit Radu Mihnea, që do të zinte fronin e tre principatave rumune: Transilvanisë, Vllahisë dhe Moldavisë, në vitin 1601. Nikollë Koci kishte tetë fëmijë: Vasilin, Gabrielin, Ilinkën, Margan, Anën, Katerinën dhe Gjergjin.Pas vdekjes së të atit, familja shkoi të jetojë në Moldavi. Mbiemrin Koci e mbajti vetë Vasili me djemtë e tij: Stefanin, që u martua me një mbesë të Stefanit të Madh( vajza e princit Petru Rares) dhe Gabrielin, që ishte Hatman, si dhe nga pasardhësit e tij. Dinastia Koci u lidh me familje aristokrate të territoreve rumune, familjet e vjetra: Bucioc, Boulesti dhe Abazesti.
Sundimi i Vasilit
Megjithëse i njohur gjërësisht si shqiptar në kohën e vet dhe pasi kishte mbajtur poste të larta gjatë sundimit të Miron Barnovschi-t, Vasil Koci u zgjodh Princ, si kundërveprim i feudalëve vendës ndaj konkurentëve grekë dhe levantinë. Kjo ndodhi, pasi Vasili kishte udhëhequr një rebelim kundër Princit Alexandru Iljas dhe shpurës së tij. Në këtë sipërmarrje ishte mbështetur prej Princit Matei Besarab dhe Pashait të fuqishëm të Silistrias, Mehmet Abza. Vasili ndërtoi një aleancë të fuqishme, duke martuar vajzën e tij, Ruksandrën me Tymofyi-n, djalin e Hatmanit Bohdan Khmelnytsky, që ia dërgoi të birin të luftonte përkrah Vasilit në Finta. Vajza tjetër, Maria, pas martesës pati mbiemrin Radziwill
Pasi marërdhëniet midis Vasilit dhe Princit të Vllahisë, Matei Besarab, u përkeqësuan, Vasili shpenzoi shumë kohë dhe bëri shumë përpjekje për ta mposhtur Matein dhe për të dërguar të birin Joanin në fronin e Bukureshtit. Por ushtria e tij u mund dy herë në vitin 1639, fillimisht në Ojogeni dhe pastaj në Nenisori, dhe pastaj herën e tretë në Finta në vitin 1653.
Pas humbjes së kësaj beteje, fisnikët moldavë u rebeluan dhe e zevendësuan me favoritin vllah, Gheorghe Stefan. Vasili u detyrua të shkonte në ekzil në Stamboll, ku ishte arrestuar nga autoritetet osmane që e burgosën në burgun e Jedikule-s. Në një raport të ambasadorit gjerman në Konstandinopojë Reninger të datës 13 shkurt 1658 mësohet se Vasil Lupi ishte që prej pesë vjetësh në burg te Shtatë Kullat dhe po përpiqej me të gjitha mënyrat të rifitonte fronin e Moldavisë.


Historia për Vasil Kocin (Shqiptarin)
Sundimi i tij u karakterizua nga shkëlqimi dhe madhështia. Rumunët e konsiderojnë Princ Vasilin si ndërtuesin e disa nga monumenteve më të shquara të Rumanisë dhe një patron të arteve dhe të kulturës. Ata ia dedikojnë disa nga arritjet kulturore kombëtare këtij shqiptari. Gjatë sundimit të Vasilit, në vitin 1643, u botua libri i parë në rumanisht nga shtypshkronja e parë në vend, që e themeloi ai vetë. Në këtë shtypshkronjë u shtypën edhe libra të tjerë dhe kodet ligjore. Ai themeloi edhe shkollën e parë rumune, të quajtur Akademia Vasiliane që funksionoi deri në vitin 1821. Për herë të parë në këtë shkollë u përdor gjuha rumune në vend të gjuhës greke që përdorej deri atëherë. Princ Vasili është krijuesi i Bibliotekës së Universitetit të Iashit në vitin 1640. Ai i dhuroi kësaj biblioteke disa nga librat e tij që gjenden edhe sot në këtë Bibliotekë. Gabrieli, vëllai i Vasil Lupit dhe e shoqja Liljana ngritën në Agapia din Vale më 1642, manastirin Agapia. Manastiri ka një museum me dorëshkrime të vjetra, tapete të bëra me stil moldav dhe një sërë objektesh të tjera të rëndësishme.
Gjithashtu Vasil Shqiptari (Lupu) për herë të parë në historinë rumune bëri kodifikimin e të drejtës dhe e botoi atë në Iashi në vitin 1646 , me titullin Romanesca de Invitatura, ose Pravila lui Vasile Lupu (Kodi i Vasil Lupit). Kodi i hartuar nga Vasil Lupi ka 187 faqe. Studiuesi Vaillant përmend 40 nene të këtij kodi dhe shton se në saj të tyre rumunët mund ta dëgjojnë meshën në rumanisht
Princ Vasili është ndërtuesi i kishës së shquar të Tre Hierarkëve në Iashi, monument I Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s. Historianët e konsiderojnë edhe një bemires të shquar. Hammer shkruan se Valil Lupi i pagoi borgjet patriarkatit grek, gjithsejt 260 qese që të merrte trupin e Shën Parashqevisë dhe shpenzoi 300 qese për ta sjellë në Iashi, ku ajo adhurohet edhe sot.
Vasil Koci (Lupi) konsiderohet si njëri ndër personazhet më të njohura të historisë rumune, I njohur si mbrojtës i kishës ortodokse. Ndihmoi financiarisht Patrikanën e Konstandinopojës; ndërtoi në Moldavi shumë kisha dhe manastire. Ndihmoi me para manastiret e Varrit të Shejtë në Jeruzalem dhe të Malit Athos në Greqi. Zhvilloi veprimtari bamirëse në Moldavi, Vllahi, Bullgari,Greqi e Poloni
Vdiq në vitin 1661. Varri i tij ndodhet në katedralen e Tre Hierarkëve në Iashi.
Literatura
1. Zhan Klod Faverial, Historia më e vjetër e Shqipërisë, bot.shqip, Plejad 2004,fq.333.
2. Basil Lupul see N.Norga "Byzance apres Byzance", pp. 163-81
3. Steven Runciman "The Great Church in captivity" Edition 3 , 1985 pp. 286-7, 341-3, 370