[Zero Cool]

Xhorxh F. Wiliams: ''Shqiptarët''


Nuk vij të flas si mik i njerëzisë, por vij si mik dhe adhuronjës i racës shqiptare. Dashuroj Shqipërinë, dashuroj burrat e Shqipërisë siç dashuroj Amerikën, siç dashuroj burrat që i kanë dhënë lirinë Amerikës. Shqipëria do të jetë e lirë. Shqipëria i ka dhënë pesë imperatorë Romës dhe gjaku i shqiptarëve ka forcuar kombet e tjerë. E lashë Shqipërinë në vuajtje dhe të mbytur në gjak nga faji i Evropës, e cila tani po lan gjynahet e saj. Unë protestova kundër paudhësisë së Evropës kundrejt Shqipërisë, lashë vendin tim zyrtar dhe ju siguroj, që unë besoj, se ajo ditë që unë protestova për Shqipërinë, është dita më e lumtur e jetës sime… Tregtia e Amerikës duhet të jetë e lirë për kombin shqiptar, që është vëllai i kombit amerikan. Unë jam gati për çdo shërbim për lirinë dhe shpëtimin e Shqipërisë, edhe me jetën time." - Xhorxh Fred Uiliams (Në mitingun e organizuar për të mbrojtur të drejtat e kombit shqiptar, Boston, 7 Nëntor 1915).





SHQIPTARËT

Xhorxh F. Wiliams
(1852-1932)

I. TOKA DHE BANORËT

Shqipëri, lejomë të hedh sytë e mi
Mbi ty o nënë e rreptë burrash t'egër!
(Bajron)

"Bah! Shikoni këta barbarë!" - ka thirrur çdo tiran që ka shtyrë në fatkeqësi viktimën e vet, por më në fund e ka parë të pamundur ta bëjë skllav. Historia e dhimbëshme e Shqipërisë nuk i është treguar popullit të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Kjo ka qenë zhdukur në vendin e Bajronit dhe të shteteve të mëdha, të cilët kanë vendosur të zhdukin nga faqja e dheut këtë popull heroik.
Në sallat e errëta të Dipllomacisë Europiane për shekuj me radhë ka qenë mbyllur dhe mundur fati i Shqipërisë. Edhe tani me lot në sy dhe mjaft e dobësuar nga robëria dhe padrejtësia e shekujve, po nxjerr duart thatanike për të kërkuar drejtësi dhe liri; por akoma më kot. Po shpërblimi i mëkateve është vdekja dhe kujdesi i drejtë i Perëndisë nxjerr përpara faktin që gjendja e keqe e sotshme e Europës rrjedh drejpërsëdrejti po nga ajo politikë që përdori për Shqipërinë.

Me gjithë se në mënyrë të përmbledhur, propozoj që ta them unë këtë ndodhi, të përshkruaj tokën, origjinën, gjuhën, zakonet dhe historinë e këtij populli, intrigat e Europës për ta mbajtur këtë popull skllav të Turqisë, mundimet dhe kërkesat e drejta të tij për liri dhe indipendencë, dhe më në fund se si Amerika mund të ndihmojë duke i prirë këtij kundrejt të drejtave të tij.

Toka e Shqiptarëve

Avlanon ishte një pjesë e vogël e kësaj toke, prej të cilës ata që shkelën Shqipërinë krijuan emrin Albania në të XI shekull. Emri i vërtetë i kësaj toke është Shqipëri dhe populli "shqiptar", që dmth "toka e bijt e shqipes". Shqipëria në mes të Malit të Zi dhe Austrisë nga veriu, të Serbisë nga Lindja dhe të Greqisë nga Jugu, shtrihet gjatë bregut italian ku qytete dhe limane prej Brindisi deri në Venetik duan të thonë se janë kryelartë me përparimin dhe lumturinë e tyre përpara anës së detit të shkretë të fqinjës së vet.

Si në Jug dhe në Veri të Shqipërisë ka limane të bukur dhe lumenj të mëdhenj e të mrekullueshëm. Buna, Drini dhe Liqeni i Shkodrës janë të pavozitshëm. Duhet që nëpërmjet tyre të zhvillohej një tregëti e madhe, e përgjithëshme; katër limane të tjerë gjatë bregut shqiptar janë pa mole dhe pa farë përmirësimi. Lumenjtë janë të mbushur dhe të pavozitshëm; pyje të mëdhenj po kalben në baltë dhe moçale; fusha të mëdhaja dhe pjellore shërbejnë vetëm si një kullotë e dobët për tufat e dhenve të një race shumë të dobët; i vetmi plug ësht ëparmënda e drunjtë e antikitetit romak. Minierat e punuara prej romakëve dhe venecianëve janë zhdukur nga pamja dhe s'dihet fare ku janë; përveç vija Egnatia një tregues i okupacionit romak, s'ka rrugë; fuqira ujrash të mëdhaja shkojnë kot; s'ka asnjë central elektrik, s'ka bankë, shumë pak të holla, asnjë zyrë postare të vendit veç atyre të huaja, shumë pak gazeta e libra, shumë rrallë një lloj makine edhe s'ka as qeveri të vendit.

Ministri i Punëve të Jashtëme të Italisë i quajtur San Guliano, bën një përshkrim se si mbriti nga bregu i detit në Shkodër, qyteti kryesor; hipur mbi një kalë nëpër fusha moçale, ferrishta e baltë, mbi një rrugë të verbër, ndërsa gjatë rrugës së tij kalonte i bukuri lumë pengues dhe i pavozitshëm, i cili me pak shpenzime, mund të bëhet që nëpër të të kalojë nga qyteti në det vaporë prej më shumë se tremijë tonësh. E pamundur! Në zemër të Europës të ndodhet një shkretëtirë si kjo; por ky është një fakt. Në të vërtetë kjo vjen nga që ky vend ka posibilitet më të madh se çdo shtet tjetër i Ballkanit që Europa e ka parë të arsyeshme për ta bërë këtë vend mizerabël dhe të shkretë. Ky vend ka pozitën gjeografike më të mirë në Europë, është çelësi i tregëtisë së Ballkanit dhe porta e kalimit për në Orient. Megjithkëtë sot nuk ka asnjë hekurudhë që të përshkojë Ballkanin nga Adriatiku që kjo të jetë një vijim i linjës austriake.
Ky princ Vidi dhe përfaqësuesit e gjashtë fuqive të mëdha bënë Durrësin kryeqytet të mbretërisë. Ata sot zunë një vend të keq, një katund të qelbur, por Durrësi nën emrin Epidamnus, siç quhej në kohët e vjetra. Ciceroni dymijë vjet përpara e përshkroi si një vend të bukur, të madh e të lulëzuar. Në atë kohë ishte një qendër e madhe tregëtare, por sot sikurse edhe fqinja e tij Tivari në Veri, qëndrojnë si monumente të mëkatës së shkatërimit turk. Në tokën e Epirit ku sot 600.000 frymë rrojnë mizërisht nën Pax Romana rronin 40.000.000 në lumturi. Do të shohim më vonë se jo natyra, por arti i zi e zbriti këtë vend nga lumturia e hershme në gjendjen e dhimbshme e të mjerueshme të sotme.

Shqipëria u qeth e u shkurtua në Traktatin e Berlinit e në akordin e Londrës, sa që askush nuk mund të dijë sot sipërfaqen dhe popullsinë e saj. Mund të jetë e madhe sa shtetet e Connecticut dhe Masachusetts, bashkë dhe popullsia mund të çmohet prej 500.000 në 1.500.000 por mesatarisht mund të jetë 750.000 banorë, p.sh. Shkodra ka 40.000 banorë, por me pak përjashtim ky vend përbëhet nga fshatrat.


Origjina e shqiptarëve

Në kohët prehistorike, para se poetët e Homerit të këndonin për Zotat e tyre dhe heronjtë e përrallave, përpara se të shkruhej gjuha greke, rronte një popull i quajtur Pellazg, Herodetus ju hedh Pellazgëve historinë e cila këto i përmend shumë më parë se sa civilizimin e grekëve, punimi i ashpër që mbulon anët e Parthenon në Athinë akoma quhet pellazgjik. Këta muret e mëdha që ne i quajmë Cyclopean, dhe për të cilat thotë profesor Pococke që qenë ndërtuar shumë më përpara se të ekzistonin grekët e Homerit.

Prej kësaj race të fortë prehistorike mbetën vetëm shqiptarët. Vetëm në kohë të vona u shkoqit se pellazgët qenë ilirianët e vjetër, e para degë indo-europiane, perandoria e të cilës shtrihej që nga Azia e Vogël deri në Adriatik dhe nga Veriu deri në Danub. Nga studimet e shkencëtarëve të rinj, si Prof. Max Miller dhe Prof. Pot, në gjuhën shqipe u stabilizua kjo origjinë. Këta ilirianë u shpërndanë edhe në Itali si Toskë (Tosc) rrojnë akoma në Shqipëri: në Itali rrojnë si toscs, Tuscans, Ëtruskans.

Është e kotë të kërkohet për Zotët e Greqisë në etimologjinë e gjuhës së saj; në gjuhën shqipe këta janë shumë të qartë dhe domethëniet e tyre shumë të drejta. P.sh. "Chaos" është hapësi (Kaopsi) - hapësirë; Erbus (son of Chaos - i biri i Chaos) - er-het-os - me ba t'errët uranos, I Vranos, zana e reve, vranët; Zeus, Zaa, Zee, Zoot - Zot, ra rrufe; Athena - E thëna, me thënë fjalën; Nemesis, nemes - nam, thirje e djallit; Muse, Mosois - Mësuesi; Aphroditë, Afërditë - afër ditës, (Agim).

Kur të jetë studiuar mirë gjuha shqipe dhe kur të jenë çvarrosë gojëdhënat e saj, atëherë shumë nga veprat e Homerit do të rishikohen dhe ca nga ato do të jetë nevoja edhe të korrigjohen. Herodotus nuk e dinte që emrat e heronjve të veprës së Homerit ishin fare qartë në gjuhën pellazgjike. E deri emri i vetë Homerit mund të gjurmohet në gjuhën shqipe. "I mirë" - që në formë "I miros", d.m.th. "Poezia e mirë".
Në gjuhën shqipe është Agamnos, Aigemendon, - ai që mendon, Ajax (Ajaks); si I-gheacehs-gjaks, gjakderdhës; Prijamos si Bir i-ams, bir i së amës e me kuptim ironik-Bir i Tokës, i vendit; Achilles (Akiles), i qiellës, një i zbritur nga qielli; Odysseus, I-oudhës, I udhës, udhëtari, ai që shëtit; Ithaka, I-Thakë-idhënak; Droilos, (Droilos), ai që druhet-frikacak.

Shumë të tjera mund t'i shtohen kësaj liste. Nuk është çudi nëse njerëzit që kanë studiuar gjuhën shqipe të thonë se ajo është gjuha origjinale e Homerit, dhe që grekët morën nga poetët pellazgjikë të shumtën e këngëve trimërie dhe heroike.

Sa dituri e madhe e pret arkeologun kur toka shqiptare do t'i hap thesarin e historisë pellazgjike!
Këta dhe shumë derivacione të tjera provojnë që shqiptarët sot janë mbi tokën e të parëve dhe flasin gjuhën e stërgjyshërve të tyre. Edhe përpara se se dega helene njihej në malet e Thesalisë. Shkodra, qyteti kryesor i Shqipërisë qe padyshim kryeqyteti i mbretërisë madhështore të Ilirisë; shqipja qe gjuha amtare e Aleksandrit të Madh që zaptoi botën dhe e Piros së Epirit, një nga gjeneralët më të mëdhenj që përmend historia, përballuesi i fundit të ushtrive zaptuese romake.

Një tragjedi përtej imagjinacionit të tragjedistit, është ajo që një racë e vjetër dhe e fortë erdhi në një gjendje kaq të keqe dhe mizore, gjë e cila shikohet si skandal i civilizimit euripian. Nuk është për çudi që otomanët nuk lejuan asnjë gërmim në tokën shqiptare, gjë që mund t'i sillte ndër mend këtij populli lulëzimin e parë.

vijon