[Zero Cool]

Kujtimet e gazetarit italian për Shqipërinë I









Gjatë gjysmës së parë të shekullit që shkoi, Ugo Ojetti (lindur në Romë në vitin 1871 dhe vdekur në Firencë në vitin 1946), qe një personalitet mjaft i njohur i kulturës italiane. Shkrimtar, gazetar, botues i një sërë revistash, kritik arti i njohur, qe edhe autor i mjaft veprave.

Nga viti 1898 deri sa vdiq, Ojetti punoi për gazetën më të madhe italiane “Corriere della sera”, ku qe përgjegjës për faqet e saj kulturore, ndërsa në vitet 1926-27 u bë edhe drejtor i saj.

Në vitin 1930 Ugo Ojetti bëhet gjithashtu anëtar i Akademisë Italiane.

I botuar në vitin 1902, libri i tij me përshtypje nga udhëtimi në Shqipëri (ende pjesë e Perandorisë Osmane), jep një tablo të gjallë e mjaft interesante të Shqipërisë së kohës, çka e bën atë një ndër veprat më të rëndësishme të literaturës italiane kushtuar Shqipërisë.

Përkthyer nga Virgjil Muçi, për botimet “IDK”, libri mban titullin “Shqipëria - Udhëtim në Shqipërinë e vitit 1902”, dhe përmban udhëtimet nga Brindizi në Prevezë, nga Augusti tek Ali Pasha, në Orakullin e Dodonës dhe burimet e Akerontit, në Durrës, Shkodër etj. Libri ndahet në nëntë kapituj.

Më poshtë botojmë një fragment nga libri, të shoqëruar edhe me arsyet e autorit, si lindi libri mbi udhëtimet e tij në këtë pjesë të Evropës:

***

Këto letra të shkruara për Corriere della Sera-n kërkojnë të shpihen drejt një konkluzioni logjik e praktik, tendenca dhe simpati që, përfundimisht, ngjajnë se janë bërë diçka e përgjithshme në Itali. Kurrë më parë si sot nuk është shtruar për diskutim me qartësi e çiltërsi çështja e Adriatikut; dhe ky diskutim nuk ka zënë vend vetëm mes partive të brendshme dhe fletushkave politike italiane, por mes të gjitha vendeve të interesuara për ta zgjidhur në mënyrë të volitshme, herët ose vonë. Duke qenë se dikujt i është dukur se këto letra nuk kanë bashkëvepruar më kot për të përftuar atë qartësi e çiltërsi, atëherë po i mbledh, me ndonjë shtojcë, në një libër.

Qyshkur Italia ekziston, politika e jashtme italiane ka pasur vetëm një tipar të qëndrueshëm: paqëndrueshmërinë. Prej disa pak vitesh e vetmja gjë që bën përjashtim nga kjo lëvizshmëri kaleidoskopike ngjan të jetë besimi ynë në shpresat e miqve tanë të Shqipërisë. Por edhe sikur ky besim të venitet e të harrohet, libri im i sinqertë ka për të mbetur kujtim i atij çasti kur flakëroi më i gjallë se kurrë. Dhe kjo nuk është pakogjë në një epokë e në një vend skeptikësh.

Të gjitha këto faqe janë shkruar mes atyre njerëzve dhe vendeve që përshkruajnë. Në mos dëshmi e së vërtetës - meqenëse në politikë faktet ndryshojnë dukje sipas interesave të atyre që i peshojnë - kjo gjë është dëshmi e sinqeritetit. Virgjili thotë për Epirin: Këtu lajmi i pabesueshëm për diçka merr dhenë!

Ç’është e vërteta, në një sërë vendesh - në Azio dhe në Dodonë, në Nikopojë dhe në Shkodër, në Vlorë dhe Durrës - kujtimet më të lavdishme e më të bujshme translate romake e veneciane vijnë e të mësyjnë nga trualli e rrënojat me ngutin e njerëzve të gjallë. Dhe historia deh më fort se realiteti ngase vjen prej larg dhe i lë të lirë ciklet e veta e i hap udhë flatrimit të ëndrrës. Nëse ngandonjëherë si italian dhe roman, unë kam ëndërruar ca si tepër, në faqen e mëpasme jam përpjekur të rifitoj qetësinë për të arsyetuar dhe renditur shifra e fakte. Ndaj dhe mos më gjykoni nga ndonjë kontradiktë e dukshme pa e lexuar gjithë librin nga kreu në fund.

Ndoshta dhe vlera e tij e vetme qëndron pikërisht në këtë kontrast spontan mes dëshirës dhe realitetit, mes së shkuarës, të tashmes dhe të ardhmes së mundshme.

San Giacomo e Spoleto-s, 14 shtator 1901.

I.

Nga Brindizi në Prevezë

Gurët e Sarandës dhe trëndafilat e Korfuzit. - Hyrja në gjirin e Ambrakisë. - Safoja dhe Kleopatra. - Virgjili dhe Bajroni. - Rrugët e Prevezës. - Pusi i xhamisë. - Vizitë te Mytesarifi. - At Filemoni dhe mirësia e Austrisë. - Fortesa venedikase. - Brisulla. - Dhia dhe roja. - Druri i ullirit.

Prevezë, 10 korrik.

Dje në mëngjes lundruam dymbëdhjetë orë me pamjen e maleve të Epirit, të lartë e të thepisur mbi det, çerdhe të vërteta të shqiponjave, majat e shkreta Akrokeraunike prej nga, për helenët, Zeusi zbrazte rrufetë e veta.

Më pas, atë pasdite, për dy orë kaluam nga bregu i bokërrimtë turk i Sarandës në kopshtijet hijeshumë e të erandshme të Korfuzit. Andej veç një sokak plot plehurina, dy magazina plot e përplot me sheqer, kafe e pambuk, tri shtëpi të shkallmuara nga bombardimet greke para katër vitesh, përpjetë në një shteg si të prerë me thikë në malin e verdhë një varg mushkash të ngarkuara të drejtuara për në Delvinë e në Janinë, tatëpjetë harqet e kullat e një fortese venedikase të rrënuar, me fytyrë nga flladi ajërshumë i detit - teksa këndej në ujdhesën e bukur greke ku Uliksi u takua me Nausikën, kopshtije si Mon repos-i mbretëror me trëndafila të lulëzuar, landra, rruka e manjola, vreshta e pjergulla, shëtitore buzë detit, kafene e luleshitëse, oficerë grekë rioshë më kot të kapardisur alla inglezçe, ashtu si akullore më kot të quajtura “alla napolitane”.

Por vetëm sot në të gdhirë hymë këtu në Prevezë, portin më të madh të Epirit të poshtëm, i cili, mund të jetë, në hyrje të gjirit të Ambrakisë, një prej ankorimeve më të sigurta të detit Jon. Jemi mu në mes të kujtimeve filohelenike.

Lajmëtare e agut frymon

Një puhizë të lehtë, të lehtë

Që portokalleve të Korkyrës së gjerë

Aromat më të dëlirta rroku…

Madje edhe në dritën e trëndafiltë të agimit, kujtime të tjera, veç atyre të Refugjatët e Pargës dhe dhjetërrokëshat e Berchet-it, shfaqen e pasqyrohen në ujërat e sedefta. Në të djathtë, rrethuar nga një vello resh të bardha, mali i Leukës ngjyrë qielli e trëndafili të kujton Safon, pasionin e dëshpëruar dhe hedhjen e mynxyrshme në det. Dhe dielli i lind në fytyrë. Në të majtë, ndërkohë që Bari i vogël i “Puglia”-s çan mespërmes guximshëm dy bovave të bardha, nëpërmjet një fundi mjaft të ulët dhe shkëmbinjsh, ranishteje e algash, një gjuhëzë stereje e sheshtë përvijon bregun shqiptar. Dalëngadalë prej mjegullës së opaltë vijnë e shfaqen nga ai rrip një ullishtë me pemë shtatshkurtra dhe e dendur, ndërsa mbi det një fortifikatë turke që me kryelartësi mban emrin Pantokrator. Më andej, një bregun grek përmbi një rrafshultë të shkurtër e të shkretë ngrihen fill njëri pas tjetrit malet e Akarnanisë dhe, përkundruall nesh, ata të Etolisë, më të zbehtë në largësi.

Paskëtaj në atë rrafshultë të shkurtër, që ia thonë emrin Maja, ngrihet prej barit një mur i lartë gati një metër. Është gjithçka mbetet prej Aktios qyshkur Oktavian Augusti e rrafshoi me tokën dhe e kriposi për të ndërtuar në plazhin përkarshi, sot e kësaj dite të Prevezës, Nikopojën madhështore, Qytetin e fitores, në kujtim të mposhtjes së Mark Antonit. Prej këtyre ujërave ia mbathi e u bë erë Kleopatra me triremën e bardhë me vela të purpurta, me t’i kthyer shpinën fati; këtë betejë pa Virgjili në shqytin që Venera i dhuroi Eneas. “Shih gjirin e Ambrakisë ku, njëherë e një kohë, një botë u bjerr për dashurinë e një gruaje, gjë e ëmbël, e njomësht!” thërret djaloshi Harold përmes gojës së Bajronit.

***

Sepse - thënë me modesti - unë dhe këta katër a pesë sekserë grekë me petka të lerosura që mbrëmë morën anijen në Korfuz, po bëjmë saktësisht atë udhëtim që kreu Enea dhe, mijëra vjet më pas, edhe lordi Bajron. Ndaj dhe kënga e dytë e Çajlld Haroldit është udhërrëfyesi i përkryer prej këtu e deri në Janinë, në Dodonë e në Zisa. Natyrisht kohët kanë ndryshuar dhe, për fat të keq, tok me kohët ndryshojnë edhe udhëtarët e banorët e qytetit…

Këndojnë në atë këngë të zjarrtë palikarët, trimat e Ali pashait: Kujtojeni momentin kur ra Preveza!

“Kujto çastin kur Preveza ra, ofshamat e të mundurve, britmat e fitimtarëve, çatitë që u vumë flakën dhe plaçkën që ndamë, të kamurit që shkuam në thikë dhe bukuroshet që u kursyem jetën”. Preveza që tash, me të kaluar cepin e Pantokratorit, na shfaqet me rrezet e para të diellit fund e krye e shndritshme dhe e qeshur - shtëpiza të trëndafilta, të verdha, të blerta, minare të bardha, plepa më të lartë edhe se vetë minaret dhe rreth e qark deri në vijën e horizontit, ullinj të argjendtë që fërgëllojnë nga puhiza e mëngjesit - kishte qenë e venedikasve deri me nënshkrimin e traktatit të Campoformio-s, paskëtaj tok me ishujt joniane dhe qytetin e gjirit qe pushtuar nga francezët; por me t’u pushtuar Egjipti nga Napoleoni, Ali Pasha i shtiu në dorë këto qytete, me përjashtim të Pargës, në emër të Sulltanit. Dy milje larg qytetit francezët u thyen dhe u masakruan nga pesë mijë shqiptarë, të cilët e vijuan në qytet kasaphanën dhe plaçkitjen deri në breg të detit.

Në këtë orë flenë edhe doganierët turq, ndaj me t’i treguar pasaportën një gjendarmi zhelan e këmbëzbathur që shkon e vesh shpejt e shpejt setrën, duke harruar të hedhë në trup më parë këmishën, marr në zotërim, paqësisht, qytetin me kodakun tim, pi kafen e parë në një kafene që kutërbon era peshk të ndenjur dhe nderohem nga prania e insekteve të para shqiptare që më rrethojnë nga të katër anët - shpirtra po aq luftarakë sa edhe të lartpërmendurit palikarë të Ali Pashës.