Guret e veshkave dhe roli i madh i lengjeve
Dr. Paul Jugers, Departamenti i Nefrologjise ne spitalin Necker, Paris.
Si formohen guret e veshkave ?
Pirja e ujit dhe e lengjeve eshte e domosdoshme per jeten e njeriut. Pa uje njeriu nuk mund te jetoje. Ai mund te mos ushqehet gjate shume diteve, por me kusht, qe te pije uje. Pra marrja e ujit dhe e lengjeve eshte nje domosdoshmeri akoma me e madhe per ata qe vuajne nga guret e veshkave. Trajtimi i te gjitha llojeve te semundjeve me guret ne veshka qendron ne marrjen e nje sasie te caktuar lengjesh. Ky trajtim behet ne raport me llojin e gureve. Por cili eshte ndryshimi midis gureve ne veshka dhe asaj qe quhet litiaze ? Litiaza eshte nje semundje ku prodhohen gure. Ne rastin e litiazes renale, guret prodhohen nga veshkat.
Ne saje te urines, ne trupin tone eliminohen nje sasi toksinash sic eshte ureja, acidi urik, kalciumi dhe oxalate-t (nje nga kompozantet e urines). Quhet diureze sasia e urines se prodhuar cdo dite. Sa me shume pijme, aq me shume urina eshte e holluar dhe ne ngjyre te celet. Ne rast te kundert, kur lengjet jane te pakta dhe djersisim shume, urina behet me e perqendruar dhe e erret. Kur urina eshte shume e koncentruar, ajo eshte e mbi-saturuar me toksina, me prirjen per tu kthyer ne forme kristaline ne nivelin e veshkes. Duke u mbledhur njera pas tjetres, kristalet formojne guret. Prania e gureve ne veshka apo ne rruget urinare quhet litiaze urinare. Prania e gureve shkakton kriza te dhimbeshme, kolikat nefrotike si pasoje e bllokimit te gureve ne ureter, nje kanal i holle qe con urinen ne fshikez. Pervec krizave te dhimbshme, litiaza mund te keqesoje gjendjen e veshkave dhe te rrugeve urinare, te cilat me vone mund te kene pasoja te renda.
Llojet e ndryshme te gureve ne veshka
Ekzistojne shume lloje , sipas natyres kimike te toksinave apo mbetjeve ne to. Keta gure kane karakteristikat e tyre te vecanta, cka dhe lejon identifikimin e tyre.
Litiaza kalcike
Litiaza kalcike eshte litiaza me e shpeshte ne vendet e industrializuara (me shume se 80% e gureve ne veshka). Guret perbehen nga kristale oxalate kalciumi, vecanerisht te forte, te paster ose te perzjere ne fosfat kalciumi. Frekuenca e litiazes oxalo-kalcike eshte rritur shume ne vendet e industrializuara vecanerisht pas Luftes se Dyte Boterore. Ajo ka ecur paralelisht me ndryshimin e menyres se te ushqyerit dhe me nje shtim te konsumit te mishit, kripes, sheqereve te rafinuara. Per me shume, nje sasi kalcike e pamjaftueshme favorizon krijimin e e gureve oxalo-kalcike, cka lind nevojen e nje ushqimi te ekuilibruar.
Por cila eshte origjina e oxalate te kalciumit ?
Nese nje person merr shume kalcium, kjo lende do te jete me shumice ne urine, cka sjell formimin e gureve oxalate te kalciumit. Nga ana tjeter duhet konsumuar shume kalcium per te penguar absorbimin nga zorret te oxalates. Pra pengohet qe te gjenden ne urine shume oxalate, cka do te shkaktonte krijimin e gureve te oxalate-kalciumit. Edhe tepria ne te ushqyer mund te shkaktoje ne vetvete nje gur kalcik, duke shtuar absorbimin e kalciumit nga zorret. Megjithate, me shpesh ato vecse favorizojne shfaqjen e nje litiaze te personat e predispozuar. Duke qene se ushqehen njelloj, 10% e popullsise perendimore jane te prekur nga litiaza.
Litiaza urike
Litiaza urike ne pergjithesi perfaqeson 10% te litiazes te burrat, dhe 5% te grate. Formimi i kristaleve te acidit urik vjen si rezultat i konsumit te tepert te ushqimeve te pasura ne purine (zorre, sallame, etj). Keto kristale eliminohen ne formen e nje turbullire, rere ne ngjyre te kuqe, cka shpesh eshte e dukeshme me sy.
Litiaza cistinike
Litiaza cistinike krijohet si rezultat i ngritjes se perqindjes se cystine-s ne urine, e cila eshte me pak e treteshme nga te gjitha aminoacidet e tjera. Eshte nje semundje gjenetike, edhe pse guret shfaqen shpesh ne femijeri dhe me pas perseriten.
Menyrat dietetike
Si duhet pire dhe ngrene kur ke nje litiaze kalcike ?
Hollimi i urines eshte trajtimi kryesor. Sasia e urines duhet te jete te pakten 2,5 litra ne dite te personat e shendoshe. Studimet epidemiologjike te koheve te fundit kane treguar se marrja nen 600 g/ne dite e kalciumit shoqerohet me nje shfaqje te mundshme te litiazes. Ne te kundert, nje marrje mbi 1g/dite rrezikon te shtoje eliminimin urinar te kalciumit, pra dhe te precipitimit te tij. Marrja optimale korrespondon ekzaktesisht ne 900g/ne dite, cka eshte normale per nje te rritur.
Duke ditur se gjithe ushqimet qe nuk lidhen me qumeshtin (pra mishi, peshku, zarzavatet, frutat, etj) sjellin vecse 200g kalcium ne dite. Pjesa tjeter duhet marre permes prodhimeve te qumeshtit si dhe nga uji. Nje person qe pelqen djathrat, duhet te konsumoje ne preference ujrat qe kane pak kalcium, nderkohe qe ai qe nuk i perdor prodhimet e qumeshtit, duhet te pije ujra me perqindje te larte kalciumi. Ujrat me te pasura ne kalcium apo bikarbonat sode nuk keshillohen, por vetem nese jane ne perqindje te ulet.
Ne rastet e litiazes kalcike :
Keshillohen : pijet me gaz, me acid citrik, leng portokalli, leng limoni pa sheqer, ujra minerale ne 80 mg/l me kalcium, uji i robinetit, etj ;
Nuk keshillohen : pijet e embla me gaz apo me baze sukroze, pijet gazuese me acid fosforik, lengu i molles, lengu i qitros, ujrat e pasura ne kalcium, ujrat e forta alkaline, etj.
Si duhet pire dhe ngrene kur ke nje litiaze urike ?
Te luftosh litiazen urike do te thote te luftosh kunder aciditetit urinar duke pire ujra dhe pije qe e bejne urinen me alkaline. Ja pse trajtimi i litiazes urike (qe eshte 10% e litiazave ne pergjithesi) qendron ne alkalinizimin dhe hollimin e urines permes marrjes se ujrave alkaline. Pra duhet te kujdesemi se cfare uji pijme, duke ja pershtatur llojit te litiazes qe vuajme.
Po ne rast te litiazes cistinike ?
Cistine , e cila hyn ne kompozimin e kesaj litiaze, eshte pak e tretshme ne urine. PH i saj eshte aferisht 6. Ne te kundert, aftesia per tu shkrire shtohet kur pH i urines cohet ne 7.5. Kjo kerkon nje hiperdiureze , pra prodhimin e 3 litra urine ne dite. Keshtu marrja e lengjeve duhet te jete me shumice para se te fleme, gjate nates, apo ndonjehere edhe ne zgjim. Alkalinizimi arrihet me marrjen e bikarbonatit te sodes (8-16g/ne dite sipas peshes se trupit, e shkrire ne nje sasi te madhe uji.
Guret dhe bakteret
Guret mund te perbehen dhe nga minerale te tjera si magnez, ammonium apo fosfat. Formimi i gureve shoqerohet dhe me pranine e nje bakteri (Klebsiella, Serratia, Proteus, Providencia species), e cila transformon urene ne ammonium. Me shpesh behet fjale per Proteus mirabilis.
Shume persona me gure ne veshka nuk ndjejne dhimbje. Ata e kuptojne vecse kur shohin se kane hematuri (gjak ne urine) cka eshte shenje e nje litiaze renale.
Diagnostika
Pervec gurit qe eshte shenja e pare dhe klinika tipike, mund te gjendet dhe prania e gjakut ne urine permes nje analize me leter reaktive. Por kjo kerkon dhe analiza te tjera plotesuese si :
- ekografia abdominale, e cila vezhgon veshkat dhe kanalet urinare, ku duket nje zgjerim i pyelon-it dhe gropes se veshkave. Duke qene se guret nuk mund te shihen drejtperdrejte, ato fiksohen permes shfaqjes se nje hije konike qe ka te beje me hijen e krijuar nga guri.
- radiografia e thjeshte ose me tomografi, qe tregon guret gjate rrugeve urinare ;
- urolografia nder-venoze e cila kerkon injektimin e shpejt te 50ml ngjyroses jodi ne qarkullimin e gjakut i cili do te pastrohet nga veshkat ;
- skaner dhe IRM (kjo praktikohet rralle).
Historia boterore njeh mjaft njerez te shquar te njerezimit qe kane vuajtur nga guret e veshkave, sic mund te permendim Montaigne, Issac Newtoon, Martin Luther, apo shkrimtarin Asimov, e shume te tjere.
Lehtesimi i dhimbjeve
Pas percaktimit te sakte te diagnozes, i semuri trajtohet me analgjezike te lehte dhe anisperistatike me efekt jo te forte. Atij i jepen lengje te ngrohta dhe i rekomandohet berja e banjave ne vaske me uje te vaket. Uji i ngrohte cliron tek ai rruget urinare. Per te lehtesuar dhimbjet perdoren disa lloj ilacesh, te cilat vetem mjeku mund ti jape. Sidoqofte eshte e keshillueshme qe pas cdo kolike renale, e shoqeruar me urinim me gjak, te perdoren dizifenkante gjate rreth nje jave. Po keshtu rekomandohen ushqime te lehta, supa me zarzavate, lengje frutash, cajra te ndryshme, etj, por njekohesisht duhet qe i semuri te levize. Pacientet qe kalojne nje kolike renale eshte mire te bejne vazhdimisht analiza te urines, si dhe ne krye te 3 muajve te bejne nje ekografi. Alkoli ndikon shume keq ne rastet e njerezve qe vuajne nga veshkat per faktin se ai eshte toksik per parenkimen renale (te veshkes) dhe qelizave te veshkes, duke ngushtuar njekohesisht qelizat e gjakut qe gjenden ne te.