[Izraeliti]

Iluzionet e humbura të Turqisë

30 Tetor 2013, Nga Dominique Moisi, Gazeta Express
Sfida aktuale me të cilat përballet Turqia është tejkalimi i iluzioneve të
humbura. Dhe një gjë e tillë nënkupton se Turqia mund të ketë nevojë për
Evropën më shumë sesa që është e gatshme ta pranojë. Por a është Evropa
sot më e gatshme sesa dje që të përfshihet në bisedime serioze me
Turqinë

“Ditë pas dite, Evropa po largohet gjithnjë e më shumë
nga Turqia”, deklaroi gjatë javës së kaluar Egemen Bagis, ministri turk
për Çështjet e Bashkimit Evropian. Por edhe e kundërta vlen: me një
përzierje të zhgënjimit dhe vendosmërisë, Turqia ka filluar që të
distancohet nga Evropa gjatë viteve të kaluara. “Po qe se nuk na doni,
atëherë edhe ne nuk ju duam”, duket se po thonë turqit. Në të vërtetë,
pothuajse tre vjet pas fillimit të “Pranverës arabe”, Turqia është më
shumë në kërkim të vetes, sesa të Evropës, madje edhe pasi që ka nevojë
më shumë për Evropën, sesa që është e gatshme ta pranojë. Cila është
Turqia sot, cilat janë vlerat dhe cili është fati i saj në një ambient
rajonal jashtëzakonisht jostabil? “Pranvera arabe” fillimisht ishte parë
si një mundësi e madhe për Turqinë, një ambient ideal për ta shpërfaqur
suksesin ekonomik të këtij shteti, modelin politik demokratik dhe
rëndësinë e madhe strategjike në rajon. Trashëgimtarët e një prej
perandorive më të mëdha botërore po ia dëshmonin botës se islami dhe
modernizmi ishin kompatibil – dhe shembull për shtetet arabe, si
Egjipti. Në vend të kësaj, roli i Turqisë u prit me skepticizëm tek
egjiptianët: edhe ashtu, Perandoria Osmane kishte sunduar mbi Egjiptin.
Dhe, në anën turke, ekzistonte ndjenja e superioritetit karshi botës
arabe. Shpërbërja e Bashkimit Sovjetik ringjalli ambiciet turke
“neoosmane” në Kaukaz dhe në Azinë Qendrore, derisa revolucioni në
Lindjen e Mesme dukej që trashëgimtarëve (nëse jo jetimëve) të një
perandorie të dikurshme po u ofronte mundësinë për ta nxjerrë hakun për
humbjen. Nëse një Evropë skeptike dhe e papërgatitur nuk e dëshironte
Turqinë, atëherë keq për të; historia po u ofronte turqve alternativa më
të mira. Ndonëse Turqia mund të dukej shumë orientale apo shumë fetare
në Bruksel ose Paris, po të shihej nga Kajroja dhe Tunizi do të dukej si
urë ideale myslimane midis Perëndimit demokratik dhe Azisë dinamike.
Për më tepër, Turqia mund të ushtronte shumë ndikim, si rezultat i
politikave të “fqinjit të mirë” me dy partnerët dhe rivalët, Iranin dhe
Sirinë, ashtu edhe përkrahjen për presidencën jetëshkurtër të Mohamed
Morsit në Egjipt. Fatkeqësisht, shpresat e elitave turke (nëse jo edhe
pritjet) nuk u realizuan. Revolucionet arabe përfunduan duke shpërfaqur
dobësitë dhe kontradiktat në Turqi, të përkeqësuara edhe më shumë nga
politikat represive të kryeministrit Recep Tajip Erdogan. Një gjë e
tillë u bë e qartë në demonstratat që u përhapën këtë pranverë nga
sheshi “Taksim” i Stambollit te pjesa dërrmuese e shtetit (ndonëse
protestat kishin më shumë të përbashkëta me trazirat e kohë mëparshme në
Brazil apo revoltën e 1968-s në Paris, sesa me lëvizjet popullore në
Egjipt apo Tunizi). Ajo që karakterizon turqit sot nuk ka të bëjë me
krenarinë dhe shpresën në ndikimin e përhapur të shtetit të tyre, sesa
që ka të bëjë me frikën e shpërbërjes. Problemi i kurdëve preokupon
turqit, ashtu si edhe perceptimi se janë duke e humbur kontrollin mbi dy
çështjet esenciale – kriza në Siri dhe ajo në Iran. Gjatë muajve të
kaluar, Qeveria e Turqisë ka marrë një qëndrim të ashpër karshi regjimit
të presidentit sirian, Bashar al-Assad, e bindur se ajo do të bjerë.
Marrëveshja e arritur kohë më parë nga SHBA-ja dhe Rusia, shikuar nga ky
pikëvështrim, paraqet lajm shqetësues: regjimi mund ta ketë shpëtuar
veten, duke shkatërruar arsenalin e vet kimik. Për këtë arsye, Turqia
mbase pyetet se çfarë i hyn asaj në punë, po qe se ia bën qejfin
Perëndimit. Përse të vazhdohet, nën presionin amerikan, një dialog
pothuajse normal, po qe se rezultati i këtij dialogu nuk do të
përfillet, nëse jo edhe tradhtohet, nga politika amerikane? Ngjashëm,
qasja e moderuar e presidentit iranian, Hassan Rouhani, krahas progresit
të mundshëm të negociatave të Iranit me Perëndimin rreth programit
bërthamor, e kanë lënë Turqinë si të padobishme, nëse jo edhe të
izoluar. Si mundet një shtet ta perceptojë veten dhe të perceptohet nga
tjerët, si aktor i rëndësishëm në rajon, po qe se e gjen veten të
margjinalizuar në një moment kritik? Historia po lëviz në Lindjen e
Mesme, por jo në drejtimin që do ta preferonte Turqia. Dhe, derisa
rritja ekonomike ka filluar të hasë në pengesa, Qeveria turke ka filluar
të ashpërsohet dhe performanca diplomatike ka rënë, shumë turq pyeten
se çfarë ka ndodhur. Por, në vend të vetëkritikës së hapur, ata shpesh
po përfshihen nga nacionalizmi, që merr përmasa të tilla, sa për ta
pasqyruar një mungesë vetëbesimi. Sfida aktuale me të cilat përballet
Turqia është tejkalimi i iluzioneve të humbura. Dhe një gjë e tillë
nënkupton se Turqia mund të ketë nevojë për Evropën më shumë sesa që
është e gatshme t’ia pranojë, madje edhe vetes. Por a është Evropa sot
më e gatshme sesa dje që të përfshihet në bisedime serioze me Turqinë?