[coptic]

Kufizimet e arkeologjisë

Vetë arkeologët i pranojnë kufizimet e shkencës së arkeologjisë. Për shembull, Johanan Aharoni shpjegon: «Kur vjen puna tek interpretimi historik ose historiko-gjeografik, arkeologët dalin nga fusha e shkencave ekzakte dhe duhet të mbështeten në gjykime e hipoteza për të krijuar një portret historik të plotë.» Duke folur për datat që u janë atribuar zbulimeve të ndryshme, ai shton: «Prandaj, duhet të mbajmë gjithnjë në mendje se jo të gjitha datat janë të pakundërshtueshme, dhe se dyshohet për to në shkallë të ndryshme.» Megjithatë, ai është i mendimit se arkeologët e sotëm mund të jenë më të sigurt se në të kaluarën për datat që vënë.

Një vepër e kësaj fushe, ngre pyetjen: «A mund të cilësohen metodat arkeologjike si vërtet objektive ose shkencore?» E njëjta vepër përgjigjet: «Arkeologët janë më objektivë kur i zbulojnë faktet, sesa kur i interpretojnë ato, megjithëse shqetësimi për pikëpamjet e tyre ndihet edhe te metodat që zgjedhin për të bërë 'gërmimin'. Është e pashmangshme të mos shkatërrojnë ndonjë provë ndërsa gërmojnë nëpër shtresat e tokës, e kështu nuk mund ta vërtetojnë kurrë 'eksperimentin' e tyre duke e përsëritur. Kjo e bën arkeologjinë një shkencë unike. Veç kësaj, ekspozimin e fakteve arkeologjike e bën një nga detyrat më të vështira e plot gracka.»—The World of the Old Testament.

Pra, arkeologjia mund të jetë shumë e dobishme, por, si çdo përpjekje tjetër njerëzore, edhe ajo mund të gabojë. Prandaj, edhe nëse i shqyrtojmë me interes, teoritë arkeologjike nuk duhen marrë kurrë si të vërteta të pakundërshtueshme. Nëse arkeologët i interpretojnë gjetjet e tyre në një mënyrë që bie ndesh me Biblën, nuk duhet nxjerrë menjëherë përfundimi se Bibla e ka gabim, kurse arkeologët kanë të drejtë. Koha ka treguar se interpretimet e tyre ndryshojnë.

Vlen të përmendet se në vitin 1981, profesor Xhon Bimsoni shqyrtoi edhe një herë shkatërrimin e Jerikosë. Ai studioi me kujdes gjurmët e zjarrit që, sipas Kethlin Kenionit, kishte shkatërruar qytetin nga mesi të shekullit të 16-të p.e.s. Sipas tij, ai shkatërrim përputhet me përshkrimin që i bën Bibla rrënimit të qytetit nga Josiu. Por jo vetëm kaq! Tabloja e përgjithshme që paraqit arkeologjia për Kanaanin, përputhet më së miri me përshkrimin që i bën Bibla atij vendi kur u pushtua nga izraelitët. Kështu, ai pohon se datimi sipas arkeologjisë është i gabuar, dhe hedh idenë se në të vërtetë, Jerikoja u shkatërrua nga mesi i shekullit të 15-të p.e.s., kur Josiu ishte gjallë.

Bibla—histori e vërtetë

Rasti i Jerikosë është një shembull që tregon se, shpesh, arkeologët nuk pajtohen me njëri-tjetrin. Pra, s'është aspak çudi që disa pajtohen me Biblën, kurse të tjerë, jo. Megjithatë, disa studiues kanë filluar ta respektojnë vlerën historike të Biblës në përgjithësi, në mos, çdo detaj të saj. Uilliam Ollbraiti përfaqësoi një rrymë mendimi kur shkroi: «Historia fetare e Izraelit është rivlerësuar e saktë, si në tërësi, ashtu edhe në hollësi. . . . Me një fjalë, tani mund ta konsiderojmë sërish Biblën, nga fillimi në fund, si një dokument autentik të historisë fetare.»

Faktikisht, Bibla në vetvete mban vulën e historisë së saktë. Ndryshe nga mitet dhe legjendat e lashtësisë, ngjarjet për të cilat flet Bibla lidhen me periudha e data të sakta. Shumë nga ngjarjet e treguara në Bibël mbështeten nga mbishkrime që datojnë të asaj epoke dhe, nëse ndonjëherë ato nuk pajtohen, kjo shpesh ndodh ngaqë monarkëve të lashtësisë nuk u pëlqente të dokumentonin humbjet dhe i zmadhonin fitoret.

Në të vërtetë, mjaft nga ato mbishkrime të lashta më shumë janë propagandë zyrtare se histori. Kurse shkrimtarët e Biblës tregojnë një sinqeritet të rrallë. Figurat më të shquara të historisë së Izraelit, si Moisiu dhe Aaroni, përshkruhen me të gjitha virtytet dhe dobësitë e tyre. Edhe dobësitë e mbretit të madh David tregohen me ndershmëri. Herë pas here tregohen shkeljet e tërë kombit. Kjo çiltërsi mbështet saktësinë dhe besueshmërinë e Shkrimeve Hebraike. Gjithashtu, u jep peshë fjalëve të Jezuit që tha kur iu lut Perëndisë: «Fjala jote është e vërteta.»—Gjoni 17:17.

Ollbraiti vazhdoi: «Sidoqoftë, për nga përmbajtja, Bibla qëndron më lart se çdo literaturë fetare e mëparshme. Me mesazhin e saj të thjeshtë e të drejtpërdrejtë, me mënyrën se si tërheq njerëz të të gjitha vendeve dhe epokave, ajo qëndron shumë më lart se gjithçka që është shkruar më pas.» Më tepër se dëshmia e studiuesve, vetë ky 'mesazh i pashoq' dëshmon se Bibla është një libër hyjnor.

Vlera e arkeologjisë
«Arkeologjia siguron një sërë kampionesh të lashta si vegla, enë, armë, stolisje, mure dhe ndërtesa. Pjesa më e madhe e tyre mund të grupohen sipas radhës kronologjike dhe të identifikohen saktësisht falë përshkrimit dhe termave të përshtatshëm që jepen në Bibël. Në këtë kuptim, Bibla ruan saktësisht me shkrim mjedisin e saj të lashtë kulturor. Hollësitë e historive biblike nuk janë fryt i një imagjinate të zhvilluar, përkundrazi, pasqyrojnë me saktësi botën ku ndodhën ngjarjet e dokumentuara, si ato të zakonshmet, edhe ato të pazakonshmet.»—The Archaeological Encyclopedia of the Holy Land.

Çfarë mund dhe s'mund të bëjë arkeologjia
«Arkeologjia as e vërteton dhe as e përgënjeshtron Biblën në mënyrë përfundimtare, por gjithsesi, përmbush role të tjera mjaft të rëndësishme. Së pari, ajo na paraqit deri në njëfarë mase botën për të cilën flitet në Bibël. Për shembull, kur e dimë se ç'material ishte përdorur për të ndërtuar një shtëpi, ose ç'pamje kishte 'një vend i lartë', e kuptojmë më mirë tekstin që po lexojmë. Së dyti, arkeologjia plotëson tregimin historik. Për shembull, guri i Moabit na njeh me anën tjetër të historisë që tregohet te 2 Mbretërve 3:4 e më tutje.... Së treti, na njeh me jetën dhe botëkuptimin e fqinjëve të Izraelit të lashtë, e kjo për ne është me mjaft interes, pasi hedh dritë mbi botën intelektuale në gji të së cilës u zhvillua mendimi i lashte izraelit.»—Ebla—A Revelation in Archaeology.