[lirik]

Poeti gjenial Skënder Sherifi, apo: - Nga Baki Ymeri

Vlera shqiptare të admiruar nga të huajtë dhe të harruar nga shqiptarët

Nuk e dimë në keni dëgjuar për Skënder Sherifin por e dimë se është një ekspedicion i rrallë në letërsine shqiptare, një poet gjenial,
null
Skënder Sherifi
një vlerë e famshme frankofone me prejardhje shqiptare, një tip marsjani i poezisë që ka jetuar gjithë kohën me edukatën dhe formimin e tij në botën frankofone, një gjeni që ka një background kultural e poetik të veçantë. Skënder Sherifi jeton në Belgjikë dhe ka patur rastin të jetojë dhe dialogojë në Paris me elitën e krijuesve francezë dhe internacionalë. Ka qenë mik i kolosëve të mëdhenj të ketij shekulli, sikur Claude Lévy Strauss, Fernand Braudel. Skënderi ka qenë mik i Philippe Soupault, baba i surealizmit me André Bretonin, te cilët kanë hedhur bazat teorike të kësaj rryme vendimtare të shekullit 20 në artet e ndryshme, pastaj mik i Allan Ginsbergut, baba i rymës së Beatnikëve amerikanë, dhe e gjithë kjo përvojë jetësore dhe intelektuale ka ndikuar që Skënderi të jetë dikund tjetër, në një planet tjetër poetik, me vlera të veçanta që dallohen nga poezia shqiptarofone që krijohet në Kosovë apo Shqipëri.

Poeti gjenial Skënder Sherifi u lind më 1954 në një fshat të Vitisë (Kosovë). Përndryshe, kosovari i Belgjikës është i përfshirë në Fjalorin e famshëm francez, LAROUSSE i Letërsisë Botërore, fjalor i konsideruar si më i miri në top elitën e literaturës botërore, dhe nga 26 autorët shqiptarë më të mirë, prezantohet edhe një shqiptar frankofon i posaçëm për të gjitha kohërat e shtatë shekujve të fundit, që nga viti 1400 e deri në ditët tona. Vlen të theksohet se ky fjalor i famshëm botohet çdo 25 vjet në Francë, që do të thotë se është një lloj Bible referenciale e letërsisë botërore. Një nga veprat më të njohura të S. Sherifit mban titullin Love, i botuar më 2008 në Belgjikë, për të cilin ka marrë konsiderata të larta nga shtypi profesional belg, nga specialistë të artit dhe letërsisë, dhe është vlerësuar si një ndër 10 librat më të mirë të vitit 2008 në Belgjikë, duke përfshirë krejt botimet e Europës frankofone me 4 shtete, si Franca, Zvicra, Belgjika dhe Luksemburgu. Në bazë të shkrimeve dhe vlerësimeve të gazetarëve belgë, konstatojmë se është një befasi e madhe të figurojë një shqiptar me një libër poetik në elitën e vitit 2008, një vepër e rrallë që ka befasuar poetë, romancierë, novelistë, biografë, eseistë dhe gazetarë, një konstatim global që dëshmon se autori i ka përjetuar fazat e vlerësimit me kohë, dhe vepra e tij nuk ka si të diskutohet si vlerë. E vetmja gjë është se ajo duhet të përkthehet nga frëngjisthja dhe të lexohet lexohet e vlerësohet edhe nga kritika shqiptare me analiza e komentime serioze letrare, sepse hap shumë inovacione dhe revolucione në konceptimin e artit poetik të shkruar, çel horizonte të reja dhe të pa zbuluara. Nuk e di se sa do ta kuptojnë shqiptarët këtë realitet, na shkruan një dashamir i autorit, por jam i bindur Kosova, Shqipëria dhe diaspora kanë nevojë edhe për vlera të panjohura shqiptare që i admiron bota, ngase kemi të bëjmë me një një poet bohem si Jack Keruaku apo Rimboja.

Një univers poetik specifik, një vizion dhe instinkt i paparë

null

Skënderi çon një jetë modeste në Belgjikë. Ka gruan, një djalë tre vjeçar dhe një rrogë qesharake me të cilën memzi që e mban familjen gjallë. Përmes frymëzimeve dhe krijimeve të tij, i shërben jo vetëm kulturës frankofone por edhe shpirtit dhe artit shqiptar, ngase ka patur fatin të botojë disa libra në Prishtinë dhe Tiranë, ngase e çmon rininë shqiptare dhe mburret me origjinën shqiptare. Libri Love e ka shkruar me jetën e tij speciale dhe me një instinkt të rrallë, por nuk ka përfituar asnjë mirënjohje nga pala shqiptare, ngase ka qenë gjithmonë në gjirin e artit botëror, i rrethuar me gjeni të shekullit francez, duke patur fat t’i njohë vlerat e tyre. Poetin e shqetson dhe s’e duron deliriumin e egos së atyre që s’e njohin, botuesit që i preokupon interesi personal, redaktorët me përvojë komuniste të xhelozisë, ndjenjën shqiptare të pandjeshmërisë, apo mendjemadhësinë e tepruar e disa intelektualëve tanë që s’dinë ti çmojnë, afrojnë dhe afirmojnë vlerat që i kemi në botë. Skënderi ka një univers poetik specifik. Ai krijon një poezi për 100 apo 200 vitet e ardhshme dhe shqiptarët që do ta përkthejnë dhe botojnë do të kenë fat të njohin vlera të jashtëzakoshme të një shqiptari që ka lindur dhe shkruan në një gjuhë të huaj. Jusuf Vrioni e ka përkthyer për mrekulli Kadarenë në frëngjisht, ndërsa Foqion Miçiaço në rumanisht. Jusuf Vrioni thekson se për 500 vjet nuk e shef kush këtë lloj literature në tokat shqiptare, sepse Skënder Sherifi është rast unik dhe jashtë çdo kufiri tokësor e planetar. Këtë e ka deklaruar vetë Jusufi në Televizionin Shqiptar të Tiranës, në qershor të viti 1992.

Skënderi ka patur fat të njohë në Francë dramaturgun e famshëm francez me prejardhje rumune, Eugène Ionesco, të cilin e ka takuar dy herë. Kemi patur fat ti lexojmë disa vepra të tij që na i ka transmetuar përmes internetit, ndërsa Ateljetë e ëndrave ia ka përkthyer nga frëngjishtja një shqiptar i Elbasanit, Albert Nikolla, dhe është botuar në Tiranë më 2005, në editurën Globus R. Libri në versionin origjinal mban titullin Les ateliers du reve, pas të cilit pason libri i fundit i botuar gjatë këtij viti, Le trio eternal, një projekt për skenën teatrale, një lloj drame poetike, një propozim për një spektakël. Ja pra disa vepra vlerash të mirëfillta: Passion (libri i parë, me një concept futurist), pastaj Les ateliers du reve dhe Le trio eternal dhe Love. “Passioni” i tij konsiderohet si Kulla e Babelit e poezisë moderne dhe futuriste franceze të shek. 21, një manifest i artit poetik futurist, i shkruar nga një shqiptar marsjan, me nje vizion dhe instinkt poetik të rrallë, me një liri dhe me një guxim të paparë.

Adimirimet e Ibrahim Rugovës ndaj veprës së tij

Lojë e kundërlojë dhe Oksigjeni janë dy vëllime poetike të Skënderit që ia ka përkthyer Ibrahim Rugova para 30 vitesh, të botuara te Rilindja më 1980, dhe të ribotuara nga Nazmi Rahmani te Faik Konica, para dy vitesh. Janë dy vepra të rralla me rëndësi historike sepse, siç thot autori, janë të vetmet përkthime poetike të Presidentit Rugova, i cili ka patur një admirim të pakufishëm ndaj veprës së tij, i cili e ka nuhatur rëndësinë e kësaj vepre për ardhmërinë e letërsisë shqiptare në Kosovë, dhe gjesti i tij vlen të përmendet ngase misioni i tij ishte kritika letrare dhe politike, e jo poetika, por si vizionar me shpirt të madh kombëtar, ia përktheu pa kurrëfar kushtesh të reciprocitetit ngase e ka njohur fare mirë dhe e ka ditur nivelin e tij artistik. Dhe duke ditur mirë këte realitet, Rugova i ndjerë e ka bërë këtë gjest fisnik dhe burrëror duke ia përkthyer këto 2 libra që të egzistojnë për ta inkorporuar në rrymat evropiane/moderne poezinë shqiptare të vonuar. Nuk ishte puna e tij as specialiteti i tij të përkthejë poezi, ngase Rugova nuk ka përkthyer kurrë në jetën e tij asnjë libër të ndonjë poeti, vetëm unë e kam patur këtë privilegj të rrallë, na thot Skënderi dhe shton: Kjo tregon shumë qartë se çka ka menduar Rugova qysh para 33 vitesh për veprën time dhe pse ka dashur ta perkthejë, ngase ky njeri e ka kuptuar se kjo poezi i hap 100 perspektiva të reja mendimi, imagnjinate, konceptimi, teknikë shkrimi, në botën e artit poetik duke e ripërtërirë (revolucionarisht) stilin e të shkruarit shqiptar dhe balkanik. Kjo don të thotë se Rzgova ka qenë vizionar, krahas urrtësisë, mençurisë politike, dhuntisë kritike dhe modestisë njerzore.”

Skënderi shpreh dëshirën që t’i përkthehet vëllimi Love në gjuhën shqipe, duke shprehur keqardhje se edhepse e njeh shqipen, nuk është specialist përkthimesh. Përndryshe në çdo krijim të tij defilon emri shqiptar, personazhe shqiptare, historia antike dhe aktuale shqiptare. Disa poezi ia ka përkthyer Albert Nikolla, disa tjera Anton Papleka ndërsa gjatë pranverës së vitit që vjen e ka ndërmend ta përurojë në Tiranë librin më të ri Le trio eternel, një propozim dramaturgjie poetike, post/surrealiste dhe simbolike për skenën e teatrit me 7 aktorë, një vepër që meriton të rikëndohet në gjuhën shqipe, ngase në origjinal e ekskludon publikun shqiptar që nuk e njeh frëngjishten. Libri i tij ka një vëllim prej 55 faqesh me 18 tabllo si tekst integral për aktorët dhe dialogët e tyre, një vepër e shkruar si një libretë/opera, si komedi/muzikale/poetike, me ritmin dhe ngyrën e fjalëve që janë dialogje aktorësh, ndërsa muzikaliteti i frazave është shumë i rëndesishëm. Është kjo një kerkesë e tij personale për ta përgaditur sa më mirë dhe sa më profesionalisht terenin e qëndrimit të tij në Tiranë.

Jemi në një kohë të krisur të provincionalizmit me disa të meta njerëzore, ku dominon deliriumi ballkanik, xhelozia aziatike, injoranca dhe tëhuajësimi i vlerave, neglizhenca dhe degradimi i botës morale e shpirtërore. Personat e ndershëm, fisnikë, të sinqertë dhe transparentë janë tepër të rrallë në trojet tona, na shkruan Skënderi duke shtuar. “Pos kësaj vjen dhe psikologjia e çmendurisë dhe e poshtërsive të komercializmit ekstrem, e psikologjisë se bixhozit global dhe gjeneral, një shoqëri ku dominon oreksi ndaj parasë, ku nuk qëndron në këmbë asnjë vlerë reale, asnje kulturë, asnjë shpirt, asgjë autentike, me përjashtim të disa individëve te paktë që janë fakte të gjalla të kulturës dhe atdhedashurisë, siç ishte Ibrahim Rugova që më përktheu nga frëngjishtja në gjuhën shqipe, që e kam gjuhë amtare. Dr. Rugova ishte një person me mëndje të shëndoshë dhe konstruktive, që e ka pas kuptuar dhe luhatur para të gjithëve qysh më 1976 rëndësinë e veprës sime për të ardhmen e literaturës dhe poezisë shqiptare, dhe për frymëzimin e renovuar të rinisë shqiptare pas 100 vitesh.” Skënderi mahnitet pse dikush mundohet ta anashkalojë, ta qesë në harresë, të mos merret kush me letërsinë e tij në Kosovë apo Shqipëri. Atij i duke kjo mospërfillje si një strategji hipokrite e pa deklaruar, por me fakte konkrete, shifet qartë se pas kësaj fshihet një strategji e blokimit/linçimit/heshtjes/mohimit dhe injorimit ndaj librave të tij në Kosovë, ngase, sipas tij, ende askush nuk merret me përkthimin, botimin dhe përhapjen e veprave të tij në gjuhën shqipe, edhepse, siç thot, “unë si shqiptar e kam ruajtur origjinën besnikërisht, dhe ia kam lanë si amanet, si testament letrar, shpirtëror dhe poetik krejt veprën time të shkruar kombit tim, dhe në mënyrë prioritare brezit të ri, rinise kombëtare.”

Shqiptarët janë popull i zgjedhur i Zotit

Kushdo që ka deshifruar vlerat e tij ka konstatuar se fjala është për një testament unik të letërsisë shqiptare me një vizion dhe një horizont poetik të paparë dhe të paimagjinueshë. Në këtë kontekst vlen të theksojmë se autori marsjan frankofon shqiptar Skënder Sherifi me gjithëse ka kaluar një jetë me eksperienca të shumta kosmopolite, si nga aspekti intelektual dhe artistik, si nga vetë jeta praktike, është një lloj trashigimtari spiritual i Artur Rembosë, Antonin Artaud, Lautréamont, Ginsberg, Kerouac, Burroughs, Jimmy Hendrickx, Jim Morrisson, Miles Davis, André Breton, Philippe Soupault, nje pasardhës i rrymave të revolucionit poetik, kultural dhe utopik francez i Bob Dylanit, Joan Baez, dhe i rymave të popit, rockit, te hipikëve te Woodstokut, te Andy Wahrolit, dhe të përvojave artistike të undergroundit amerikan dhe evropian. Me gjithë këto eksperienca të perjetuar në mënyre direkte me aktorët, personalitetet, dhe figurat që i kanë shqpikur, dhe konceptuar, Skënder Sherifi, edhepse si talent ka lindur në botën e huaj frankofone, dhe ka qenë në Mekën e kulturës botërore, në vitet e arta të Parisit multikultural e ka zgjedhur origjinën dhe kombin e vet, me një besnikëri të çuditshme ndaj memorjes kolektive shqiptare, dhe ka vendosur burrërisht t’ia ofrojnë si amanet dhe testament poetik, gjithë veprën e tij kombit shqiptar, pa e marrë parasysh se a e kuptojnë apo jo.

Ky amanet i imponon kombit nje respekt dhe nje punë serioze, sepse ka marrë vlerësime të ralla jashtë shtetit, i takon tash e mbas popullit shqiptar si thesar letrar, dhe duhet ditur se nuk hynë një autor kotnasikoti apo me lekë në Fjalorin e famshëm enciklopedik francez te LAROUSIT në mezin e elitës letrare planetare, i konsideruar ndër autorët më të mirë shqiptarofon të të gjitha kohërave, gjë që nuk vendoset kot apo për qejf nga vetë shtypi belg super/serioz me librin e tij Love ndër 10 librat më të mirë të vitit 2008, duke përfshsirë krejt Evropën frankofone, me të gjitha zhanrat letrare, dhe pos asaj me një libër poezie që është një gjini shumë margjinale e minoritare te lexuesit e botës përendimore evropiane. Bile, çuditërisht Skënder Sherifi është i vetmi poet në listen e këtyre 10 autorëve më të mirë,
kurse të tjerët janë romansierë, novelistë, biografë, eseistë. Pra, duhet konsideruar zgjedhjen e Skënderit si një raritet që e ka privilegjiuar kombit e vet, si një gjest kombëtar dhe atdhetar, sepse pas Martin Camajt, Kadaresë, Arshi Pipës dhe sivëllezërve të tij të penës, edhe ky njeri ia ofron veprën e vet popullit shqiptar një popull i zgjedhur i Zotit që ka 70 % të rinj, nga 30 vjet e poshtë, një rini që tenton të integrohet në Unionin Evropian, në familjen e madhe të bashkuar evropiane. Evolucioni shkon duke shpejtuar, rinia shqiptare shkon duke u orientuar me modelet moderne të kulturave evropiane, duke e shikuar perspektivën vetëm përmes pasqyrës së Metropolave të mëdha të qytetërimit evropian: Paris/Londër/Romë/Madrid/Vienë/Barcelonë/Berlin e gjetiu.

Skënderi është duke i impresionuar miqët e tij të famshëm nga Franca e Belgjika, të cilët parashtrojnë pyetjen: Nga vjen ky poet shqiptar? Nga Marsi apo Jupiteri? Ku e ka gjetur ky tip këtë botë kaq të pasur poetike? Sipas një artikulli të botuar në gazetën e përditshme belge, “La libre belgique” (26 dhjetor 2008), kuptojmë se në listën e top 10-shit të autorëve më të mirë të vitit 2008, dhe i vetmi si poet me botime në 4 shtete frankofone me 90 milionë banorë, është një shqiptar: Skënder Sherifi. Emri i tij figuron në faqen 815 të Fjalorit të Letërsisë Botërore, LAROUSSE, Paris, 2002/2003. Skënder Sherifi ka nderin të jetë në këtë vepër me famë botërore pranë emrave të famshëm si William Shakespeare, Bernard Shaw, Mary Shelley, Sam Sheppard etj. Ja disa burime biografike nga librat e tij në gjuhën frënge!