Shiko Postimin Tek
Vjetėr 12-12-11, 20:41   #10
petrol
 
Anėtarėsuar: 12-12-11
Postime: 74
petrol i dashurpetrol i dashurpetrol i dashur
Gabim Skėnder Luarasi personaliteti, veprimtaria dhe vepra letrare

2. Publicistika
Skėnder Luarasi bėn pjesė nė grupin e atyre publicistėve qė krijuan e botuan nė periudhat e rėndėsishme tė viteve 20-tė, 30-tė dhe tė “realizmit socialist”. Pėrgjatė kėsaj kohe ai ka trajtuar tema me ndjeshmėri tė lartė sociale, historike, kulturore, letrar e politike. Publicistika e tij nė vite trajton temat mė tė rėndėsishme pėr kombin shqiptar: ēlirimin kombėtar e shpirtėror, unitetin kombėtar, dinjitetin e gruas shqiptare, pėrpjekjet pėr arsimimin kombėtar laik e gjuhėn e unifikuar shqipe, evidentimin e personaliteteve kombėtare dhe miqve tė Shqipėrisė.
Studjues tė ndryshėm kanė vėrejtur se pėr nga mėnyra e tė shkruarit Luarasi ndėrthur frymėn romantike tė rilindasve e klasikėve botėrorė me realitetin dhe vizionin pėr tė ardhmen e Shqipėrisė sė Re.
Luarasi paraqet njė konceptim realist tė jetes, tė tipave e tė problemėve, por nė tė njėjten kohė ndihet prirja nė pėrgjithėsi pėr njė frymė romantizuese tė periudhės sė Rilindjes qė ndjehet sidomos nė trajtimin e temave nga e kaluara , trajtimi i temės kombėtare - fati i trojeve etnike paraqitja e jetės sė fshatit, pėrshkrimi i natyrės shqiptare, trajtimi i temės sė kurbetit, i temės sė gjakmarrjes etj.
Por problemet shoqėrore qė ngriti, fryma antifeudale,antifashiste, pakėnaqėsia e intelektualėve, fshatarėve dhe e punėtorėve, demaskimi i pushtetit abuzues dhe shtresave tė privilegjuara, krijimi i karaktereve tė fuqishme dhe i mjediseve tė natyrshme, e bėjnė publicistikėn e tij realiste.
Tė tillė e bėjnė edhe ligjėrimi, gjuha dhe mėnyra se si ėshtė trajtuar tema dhe dukuria.
Asnjė kritik nuk e ka analizuar e shpjeguar se cilit drejtim i takon Skėnder Luarasi duke theksuar vetėm faktin se nuk i pėrket drejtimit tė realizmit socialist. Mua mė duket mė bindės mendimi qė tė trajtohet Skėnder Luarasi si vazhdues i traditės sė Rilindjes me njė vizion realist drejt njė epokė tė re demokratike.
Nė qarqet e publicistikės shqiptare Luarasi pėrmendet pėr shkrimet e tij tė fuqishme, me tematikė e stil tė veēantė. “Duhet thėnė me zė tė lartė se nė gjithė shtypin e asaj kohe janė botuar shumė artikuj tė fuqishėm prej tė rinjve me talent dhe me karakter...Janė shkruar artikuj tė shėndoshė, problematikė, tė Skėnder Luarasit, Selim Shpuzės , Sterjo Spasses dhe tė shumė tė tjerėve, si tė Zihni Sakos e Jorgji Meksit.” 127
127 L.Zelka. Mendimi shqiptar pėr gazetarinė: nga fillimet e Rilindjes sonė Kombėtare deri nė fund tė viteve 1930, Tiranė, Globus R., 2006, f.136.
Kristo Frashėri e dallon Skėnder Luarasin , krahas Ismet Totos, si njė prurje e re e viteve 30-tė, i cili dallohej ndėr intelektualėt e publicistėt e rinj me shkrimet e tij mbresėlėnėse e “therėse.” 128
128 K. Frashėri: Tregoj Shqiperine e Ahmet Zogut dhe Enver Hoxhes, Koha jonė, 20 tetor, 2007.
Ndėrsa Myslim Islami thekson qė “veēoria si publicist e S.Luarasit ishte se dinte tė pėrzgjidhte temat e rėndėsishme dhe i shkruante nė njė mėnyrė qė lexuesin e mbėrthente, e bėnte pėr vete... Nervi nė tė shkruar, stili i tij ishte edhe pasqyrė e temperamentit dhe e karakterit tė tij.” 129
129 M.Islami. Lidhja shqiptare e Prizrenit, Libėr i cituar.
Petro Marko e kujton si koleg nė organin ‘ Pėrpjekja shqiptare” ku “bashkėpunuan intelektualėt mė tė shquar tė kohės si Aleksandėr Xhuvani, Lumo Skėndon, Skėnder Luarasin, Lasgush Poradecin, Eqerem Ēabejn, Ernest Koliqin, Vangjel Kocan, Selaudin Toton, Ramiz Harxhin , Veli Stafėn, e shumė tė tjerė.
Edhe nė vitet e para pas ēlirimit tė vendit ai bėnte pjesė nė ajkėn e publicistėve si dhe nė stafit botues tė revistėn “Bota e Re”, organ i Lidhjes sė Shkrimtarėve tė Shqipėrisė ku “pėrfshiheshin Dhimitėr S.Shuteriqi, Aleks Buda, Nexhat Hakiu, Mitrush Kuteli, Skėnder Luarasi, Shefqet Musaraj, Arshi Pipa, Zihni Sako, Selahudin Toto e Andrea Varfi” . 130
130 H. Boriēi. Njė shekull e gjysėm publicistikė shqiptare (1848-1997), Tiranė, Gjergj Fishta, 1997, f.169.
Gjatė kėsaj periudhe tė shkurtėr ai shkroi artikuj tė rėndėsishėm. Mė pas, nė rrethana qė i kemi pėrmendur, ai u mėnjanua.
Shkrimin e para publicistik Skėnder Luarasi e botoi nė moshėn 17-vjeēare kur qe nxėnės nė ShBA. Ai titullohet “Vdekja heroike e Paros” dhe pėrshkruan masakrimin barbar qė i bėnė andartėt grekė babait tė moshuar Vasil Kita dhe tė bijės Paro, nė oborrin e kishės sė Gostivishtit, sepse ata nuk e mohonin pėrkatėsinė e tyre ortodokse shqiptare. Me njė stil mbresėlėnės autori jep mesazhin heroik tė qėndresės, trimėrisė dhe therorisė sė gruas shqiptare qė vdes krenare e me nder si shqiptare.
Nė tė njėjtėn kohė shkruan artikullin “Ikja e profesorit Bowden...” ku pėrshkruhet respekti i nxėnėsve shqiptarė pėr mėsuesin e tyr tė nderuar dhe mėnyra shembullore se si e organizuan mbrėmjen e lamtumirės. Organizimi la mbresa tek drejtuesit dhe stafi pedagogjik i kolegjit dhe tek studentėt e kombėsive tė tjera. Autori uron qė po nė kėtė mėnyrė tė forcojnė mė tej lidhjen studentore dhe tė pėrpiqen pėr botimin e organit tė saj nė gjuhėt anglisht e shqip.
Gjatė periudhės sė qėndrimit nė SHBA Skėnder Luarasi botoi disa artikuj nė organe tė shtypit amerikan e shqiptar me tematikė tė gjerė: mbi ēėshtjen kombėtare e mbrojtjen e integritetit teritorial tė Shqipėrisė, organizimin e studentėve shqiptarė nė SHBA kudo tė ku gjendeshin, mbrojtjen e dinjitetit, kulturės, gjuhės e zakoneve tė tyre, forcimin e marrėdhėnieve midis popujve mbi bazėn e respektit reciprok. Ai replikon me njė jurist grek nė mbrojtje tė tė vėrtetės historike mbi Epirin dhe epirotėt. Rėndėsi paraqesin shkrimet e tij nė organin “Studenti” ku me njė talent tė spikatur e frymėzim atdhetar: himnizon simbolin kombėtar, pėrcakton objektivat kombėtare pėr vitin e ri, argumenton rėndėsisnė e zbulimit, ruajtjes e shpalosjes sė traditave tė vyera popullore etj. Rėndėsi paraqet edhe korespondenca qė sė bashku me Qerim Panaritin, nė emėr tė lidhjes studentore shqiptarė, i dėrgojnė presidentit Wilson dhe Kryetarit tė Konferencės sė Paqes nė Paris.
Ali Dhrimo dallon tek Skėnder Luarasi, krahas talentit, njė sedėr jashtėzakonisht tė fortė atdhetare pėr moshėn e tij tė re qė jo vetėm ka hedhur ide tė mėdha e mobilizuese pėr mbarė kombin, por kėto ide i ka hedhur nė njė moshė ēuditėrisht tė njomė...Dhe ai pėrmend pėr kėtė shkrimet e njohura tė Luarasit “Vdekja heroike e Paros” si dhe “Dita e flamurit” 131
131 A. Dhrimo Si e kam njohur Skėnder Luarasin. Artikull i cituar, f. 21.
Ndjeshmėria atdhetare vėrehet edhe tek artikujt : ” Kundėr shpifjeve greke”, “Kryedita e ēdo viti shqiptar”, “Mbi popullsinė e Kosovės” dhe sidomos tek artikulli kritik ndaj librit tė Fridrih Walish - “Shqipėria shtet i ri”.
Nė artikullin “Kundėr shpifjeve greke” ai nxjerr nė shesh falsitetin e argumenteve tė avokatit Janitis qė i rrėzon duke pėrdorur katėr dėshmi personalitetesh tė huaja.Tetė vjet mė vonė, kur ishte student nė Austri, hedh poshtė njė shpifje diskredituese ndaj gruas shqiptare tė botuar nė “Mayers Konversation Lexikon”, duke evidentuar vlerat e mirėfillta.
Pėr shkak tė shkrimeve tė tij realiste e therrėse u kėrcėnua e u pėrndoq. Kur shkroi artikullin ’’Pėr komb e flamur’’ nė nderim tė Themistokli Gėrmenjin, shkruan se “ tė nesėrmen, mė thirrėn nė Ministri tė Arsimit ku mė qortuan rėndė se pata shkruar diēka qė mund tė na armiqėsojė me Francėn... Nė fund mė porositėn qė si mėsues tė merrem vetėm me punėn e shkollės” 132
132 S. Luarasi. Ē'kam parė e ē'kam dėgjuar: Kujtime, Libėr i cituar.
Ndėrkohė Milto Sotir Gura i shkruan pėr artikullin:
“Vėrtet, i dashur Skėnder, e ke shkruar me ndjenjė tė vėrtetė shqiptari i cili edhe i ka kujtimet e vojtjes sė skllavėrisė tė tė huajve fare tė gjalla, nė zemrėn e tij dhe i cili edhe e ka zemrėn plot me gjak se me tė e ka ngjyer dhe penėn qė ka shkruar ato sėre. E dinja Skėnder qė do ta bėsh kėndonjėsin t'i dridhet zemra...Prapė tė shtrėngonj dorėn se me ato sėrat e bukura bėn dy shėrbime:a) U pėrkėdhel thinjat dhe rrudhat tė motuarve dhe b) U jep disa mėsime tė rinjve, shumica e tė cilėve janė vandalė tė ēdo punė tė gjyshėrve, stėrgjyshėrve dhe etėrve tė tyre.” 133
133 M. S. Gurra, Letėr dėrguar Skėnder Luarasit. Korēė, 3 dhjetor, 1930. ( A.Q.Sh.F.152, V.1931, D.26, f.1 )
Me ironi e sarkazmėn ndaj paaftėsisė dhe paditurisė, ai kritikon librin “Neuland Albanien” (“Shqipėria vend i ri”) tė njė austriaku tė vetėquajtur albanofil i madh, i cili ndonėse qe paguar nga regjimi i Zogut, shkroi njė libėr tė dobėt qė shtrembėronte historinė e Shqipėrisė e tallej me popullin shqiptar.
Luarasi krahason vlerat e botimeve tė mėparshme tė albanologėve tė shquar austriakė me botimin e ri dhe kritikon mungesėn e profesionalizmit dhe e qėndrimin servil tė disa gazetarėve qė reklamonin antivlerat.
“ E drejtė ėshtė edhe kritika qė u bėn autori intelektualėve shqiptarė pėr qėndrimin apatik qė mbanin ndaj studimit tė problemeve tė shoqėrisė sonė “
134 S.Luarasi. Fjala Shqipe. Libėr i cituar.134
Luarasi hedh poshtė tezėn antihistorike se Shqipėria u krijua si shtet vetėm pėr hir tė lodrave diplomatike gjė qė mohonte luftėn e patriotėve dhe popullit shqiptar.
Ky shkrim i Luarasit qė dilte kundėr rrymės sė kritikės zyrtare i shkaktoi persekutim politik e burgimin disa mujor.
Qėndrimin jokonformist e shpreh hapur nė disa shkrime kritike. Nė mėnyrė tė drejtpėrdrejtė ai godet jo vetėm personat e privilegjuar tė regjimit, klanet, veprimet dhe mendėsinė e sferave tė larta, por edhe monarkun. Nė artikullin “Njė gjyq me rėndėsi” duke marrė shkas nga njė krim qė kreu njė bej korēar i privilegjuar nga regjimi, sulmon klasėn qė e ka lindur dhe e mbron. Nė shkrimin “Ismet Toto” analizon jetėn e veprėn e Ismetit, fundin tragjik tė urdhėruar nga mbreti dhe u drejtohet tė rinjve e intelektualėve qė tė hapnin sytė dhe tė kuptonin mė nė fund se cili qe i biri i Xhemal Pashės.
Nga cikli i shkrimeve tė botuar nė organin “Vullnetari i Lirisė” nė Spanjėn republikane, Andrea Varfi vlerėson atė me titull “25-vjet indipendencė”: “Teksa nė artikujt e mėparshėm vėmė re ndjenjat e patriotizmit, frymėn e revoltės, nė kėtė artikull ne shikojmė edhe pėrpjekjet e autorit pėr ta vėzhguar zgjidhjen e ēėshtjes sė ēlirimit tonė nga diktatura zogiste mbi baza mė tė shėndosha....Ai thoshte se ishte detyra qė tė ngjallnim idenė e frontit popullor edhe nė Shqipėri” 135
135S.Luarasi. Fjala shqipe. Libėr i cituar, f.9.
Nė publicistikėn e tij vend tė rėndėsishėm zenė portretet letrare ku shquhen ato pėr Themistokli Gėrmenjin, Spiro Bellkamenin, Naim Frashėrin, Ismail Qemalin, Isa Boletini, Aleksandėr Moisiun, Gjerasimit, Sevastisė e Parashqevi Qiriazit e tė tjera tė shquarave.
Ai i kushtoi rėndėsi dėshmimit tė sė vėrtetės historike kur trajton historinė e arsimit, shkollės kombėtare laike dhe dėshmorėve tė saj por edhe shfaq frynėzim pėr tė ardhmen e ndėrtimit tė Shqipėrisė sė Re e bashkimin kombėtar si tek artikulli “Ta begatojme gjuhėn ...”
Njė pjesė e publicistikės sė Skėnder Luarasit gjendet tek pėrmbledhja “Fjala Shqipe” (1961) i cili mė pas u hoq nga qarkullimi. Nė tė pėrfshihen artikuj tė shkruar nė vitet 1917-1960, tė ndarė nė shkrime tė rinisė, shkrime politiko-letrare, potrete letrare, shėnime kritike, cikli i shkrimeve mbi luftėn antifashiste tė Spanjės dhe shkrime mbi historikun e shkollave shqipe dhe librin shqip.
Tek “Fjala Shqipe” dalin qartė idetė qendrore tė autorit, ideali dhe veprimtaria e tij, e vėrteta e madhe qė shpall ēdo njeri i ndershėm, patriot i ushqyer qė nė rini me dashurinė pėr Atdheun, popullin, traditat. Shkrimet nė pėrgjithėsi janė botuar me tituj tė ndryshuar, tė shkurtuar, tė censuruar, parafjala pėrban kritika ndaj autorit pėr mangėsi letrare, historike e politike nė pėrshtatje me kėrkesat e asaj kohe
Pėrkundėr kritikės zyrtare, shumė intelektualė janė shprehur pėr vlerat e saj historike, politike, njerėzore, letrare. Jolanda Kodra ēmon ndjenjėn qė e gjallėron veprėn dhe qėllimin e lartė qė synon , si nga origjinaliteti i paraqitjes, ashtu edhe nga forca e stilit.
“Panorama e gjerė e jetės shqiptare e paraqitur nė kėtė pėrmbledhje dhe galerija e madhe e
karaktereve, tė realizuara me njė psikologji tė hollė, pėrbėjnė njė vepėr organike qė plotėson nė mėnyrė tė shkėlqyeshme njė boshllėk nė prodhimin e letėrsisė shqipe tė kėtij tipi.” 136
136 J. Kodra. Letėr dėrguar Skėnder Luarasit, Tiranė, 12 tetor, 1961. (Fondi i familjes S.Luarasi)
“Fjala Shqipe” vlerėsohet nga Mihal Hanxhari si “libėr qė vjen si njė grusht ujė nė buzėt e
pėrvėluara tė Kombit, ėshtė njė libėr qė duhet tė vejė jo vetėm nė ēdo kėnd tė Shqipėrisė, por
nė ēdo kėnd tė dheut ku ka njė shqiptar; ėshtė njė libėr qė po ta shihnim nė pėllėmbėt e
njoma tė tė rinjve do tė kishim njė shkak tė vėrtetė pėr t’u gėzuar. Ėshtė Fjala e Vėrtetė” 137
137M. Hanxhari. Letėr dėrguar Skėnder Luarasit, Tiranė, 19 tė nėntor, 1961 (Fondi i familjes S.Luarasi)
petrol Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė