[Zero Cool]

IDEIMI I NJËSIMIT TE KOMBIT, KRYEVEPRA E VEQILHARXHIT

Kryengritjeve të shumta kundër pushtuesve osmanë, që kishin marrë hov në gjithë Shqipërinë në vitet ‘40 të shekullit të XIX, u mungonte programi politik në shkallë kombëtare dhe platforma e përpunuar ideologjike. Kërkesat e lëvizjes sonë kombëtare, që do të fillonte pas 30-35 vjetësh, u paraqitën nga Naum Veqilharxhi në Qarkoren e vitit 1846, e cila konsiderohet si manifesti i parë i saj. Duke u nisur nga kushtet politike, ekonomike dhe kulturore-arsimore ku ndodhej Shqipëria dhe shqiptarët në shekullin XIX, Naum Veqilharxhi përcaktoi drejtimin kryesor të nacionalizmit shqiptar, që do të kishte specifikën e tij. Ai do të përpunohej duke u mbështetur kryesisht mbi gjuhën amtare dhe jo mbi fenë, si në rastin e nacionalizmave të tjerë ballkanikë. Letra që i drejton të nipit, Janit, student në Vjenë, më 7 prill 1846, për mendimet, dëshirat dhe optimizmin që ruan, është një nga dokumentet më të bukura të patriotizmit shqiptar. Naumi zbërthen këtu thelbin e programit të tij për rilindjen e kombit shqiptar. Ai paraqet me këtë rast një pjesë të letrës që nipi grekoman i kish dërguar më parë: “Xhaxhai tim kërkon të lidhë ato që s’lidhen, të sjellë në formë atë që nuk ka formë, të bashkojë në një tufë myslimanët fanatikë, të krishterët, ortodoksë supersticiozë, papistët që urrejnë fetë e tjera, për të krijuar një trup homogjen nga kombi shqiptar”. Naumi, i qetë dhe bindës, përgjigjet se kombi shqiptar ka ekzistuar bashkë me kombet e tjera dhe shqiptaria përfaqëson thelbin e tij, ndërsa përkatësitë fetare nuk janë veçse karakteristika të fituara më vonë, që mund edhe të ndryshojnë. Janë këto ide të N. Veqilharxhit, që do t’i vargëzonte shkëlqyeshëm Pashko Vasa, kur thoshte: E mos shikjoni kisha e xhamia, feja e shqyptarit asht shqyptaria (1878). Për Veqilhaxhin “kombi shqiptar do të mbështetej kryesisht mbi gjuhën tonë amtare dhe më pak te zakonet, lidhjet farefisnore etj. Të mohosh kombin, vazhdonte Naumi, është njëlloj sikur të mohosh prindërit, familjen, miqtë, bashkëkombësit, vatrën atërore, varret e të parëve dhe gjërat e shenjta të familjes.” (Letra dërguar J. C.). Abetaret e Naum Veqilharxhit, që u quajtën “vepra të shenjta”, por edhe Qarkorja dhe Letra dërguar J. Calit, ndriçuan popullin shqiptar me shpejtësi vetëtime, duke “u dhënë zemër edhe gjithë të tremburve”. Në shtypin rumun të kohës theksohej se veprat e Naum Veqilharxhit, që synonin të kapërcenin ndasitë fetare, të cilat pengonin bashkimin kombëtar, u mirëpritën nga të tri pjesët e kombit (Gaz. Curjerul rumanesc, Bukuresht, 1846; cituar sipas M. Domit, Kongresi i Manastirit…, 1972). Dhimitër S. Shuteriqi shkruan: “Për herë të parë, jo vetëm paria ortodokse e Korçës, por edhe katolikë dhe myslimanë të ndryshëm e kanë kuptuar dhe e kanë bërë të tyrin qëllimin e rilindasit. Përpjekja e tij kulturore i ka bashkuar ata si pjesë e një kombi që janë” (“Naum Veqilharxhi”, Gjurmime letrare, 1974, f. 227). Anastas Byku, drejtor i gazetës Pellazgu, që kishte pronar Vangjel Zhapën, do të shkruante se: “Veprimtaria e Naum Veqilharxhit kishte gjetur përkrahje nga shqiptarët myslimanë dhe të krishterë” (po aty, f. 240). Në këtë mënyrë, N. Veqilharxhi kishte ideuar rikonstruksionin e kombit shqiptar që përfshinte myslimanët dhe të krishterët, vërtetuar tashmë nga historia, dhe si aliazh që është, doli më i fortë dhe më rezistent sesa elementët që e përbëjnë. Dora-dorës, populli shqiptar e pranoi porosinë e Naumit dhe krijoi modelin e tij, sipas të cilit besimet fetare do të praktikoheshin në një mënyrë të veçantë, në mënyrën shqiptare, me tone të ulura, jo vetëm pa ngacmuar bashkëkombësit e feve të tjera, po gjithmonë duke i respektuar ato.
Kjo është harmonia fetare ose bashkëjetesa shqiptare që ideoi N. Veqilharxhi dhe që sot, falë urtësisë të popullit tonë, përbën një vlerë të veçantë të tij, si një model referimi për popujt e tjerë ballkanikë, si mënyrën e vetme për një të ardhme të përbashkët më të lumtur. Veçse, gjithçka fillon me gjuhën tonë amtare. Kur N. Veqilharxhi thoshte se gjuha shqipe do të riformonte kombin tonë (Qarkorja,1846), si edhe shumë shqiptarë të tjerë, ai ishte dashuruar pas saj si një gjuhë e lashtë, e veçantë, që tingëllon bukur si në gojën e grave ashtu edhe të burrave, që u ka qëndruar të gjitha rrebesheve, edhe pse nuk mësohej nëpër shkolla, mbasi turqit i kishin zgjedhur vdekjen dhe e ndaluan të mësohej për 5 shekuj me radhë.