Shiko Postimin Tek
Vjetėr 12-12-11, 20:36   #7
petrol
 
Anėtarėsuar: 12-12-11
Postime: 74
petrol i dashurpetrol i dashurpetrol i dashur
Gabim Skėnder Luarasi personaliteti, veprimtaria dhe vepra letrare

3. Drejtues nė media

Skėnder Luarasi ka drejtuar tre organe shtypi tė rėndėsishme pėr kohėn dhe qėllimin qė kanė realizuar. Roli i tij si editor- kryeredaktor i organeve “Studenti”, “Dialėria” e “Vullnetari i Lirisė“ dhe rėndėsia e tyre reale pėrmendet nga studjues seriozė si Hamit Boriēi, Bashkim Gjergji, Mark Marku, ndėrkohė qė bėjnė pjesė ndėr ato organe qė nuk njihen si duhet.”Tė gjitha kėto organe do tė mbeten objekt me shumė interes pėr studjuesit e historisė sė gazetarisė shqiptare, pasi, siē vėrehet, deri tani kemi vetėm disa tė dhėna bibliografike pėr to, pa e njohur pėrmbajtjen , qėndrimin qė mbajnė ndaj ēėshtjes kombėtare, rolin qė luajnė nė zgjerimin e vetėdijes kombėtare dhe vendin qė kanė nė historinė e shtypit nė Shqipėri “ 73
73 H. Boriēi, M.Marku, Histori e shtypit shqiptar, Libėr i cituar, f.320.
''Studenti''. Organi ''Studenti'' i shoqėrisė ‘’Lidhja e studentėve shqiptarė’’ nisi tė botohet nė janar 1920 dhe kishte si moto: ''Jeta pa libra ėshtė vdekje''.Ajo ishte e para revistė studentore shqiptare nė SHBA. “Nė diasporė u krijua kėshtu njė sistem i gjerė i shtypit shqiptar e mbi Shqipėrinė, sidomos nė Shtetet e Bashkuara tė Amerikės, ku spikatėn: e pėrjavshmja “Studenti”, organ i shoqėrisė Lidhja e studentėve shqiptarė, me qendėr nė kolegjin ndėrkombėtar amerikan nė Springfield (Masaēusets, SHBA) me kryeredaktor Skėnder Luarasin, fletorja “Drejtėsia” (The Justice) e Josif Panit nė Uotėrton po nė shtetin Masaēusets nė ShBA etj.” 74
74 H. Boriēi - M.Marku. Histori e shtypit shqiptar, Libėr i cituar, f. 18.1
Blendi Fevziun shkruan qė “nga viti 1920, u shfaqėn jashtė kufijve edhe botimet qė i takonin organizatave tė studentėve shqiptarė tė regjistruara nė universitetet e huaja. Mė pėrfaqėsueset ndėr to qenė “Studenti” dhe “Djalėria”. “Studenti” u botua nga nxėnėsit shqiptarė, ose me origjinė shqiptare , nė American International College mė 1920. Ai synoi kryesisht njohjen e Shqipėrisė dhe kultivoi krenarinė kombėtare tė nxėnėsve, njė pjesė e tė cilėve kishin lindur nė SHBA.” 75
75 B. Fevziu. Historia e shtypit shqiptar: 1848-2005, Tiranė: Onufri, 2005, f. 48.

Krahas njohjes sė atdheut dhe kultivmit tė krenarisė kombėtare revista njoftoi dhe kreu shpėrndarjen e librave shqip, pėrkthime tė Nolit, Konicės si dhe “Jul Cesari” i Shekspirit dhe “Skėnderbeun” e Uinkopit tė pėrkthyer nga Skėnder Luarasi. Njė pjesė e tė ardhurave pėrdoreshin pėr shoqatėn dhe pėr tė ndihmuar djem shqiptarė pėr t'u arsimuar. U bė njė punė e mirė pėr ndėrgjegjėsimin e studentėve shqiptarė e familjeve tė tyre pėr bashkėpunim, pėr mbledhjen e ndihmave, botimin e disa librave shqip dhe propagandimin e ideve kombėtare.
Nė revistėn ‘’Studenti’’, me editor Skėnder Luarasin, krahas shkrimeve tė tij u botuan mjaft materiale tė rėndėsishme: kanunorja, disa raporte pėrmbledhjesh, artikuj, aktivitete, lajmėrime mbi disa pėrkthime dhe telegrame. Qerim Panariti dhe Skėnder Luarasi nė emėr tė studentėve shqiptarė tė Amerikės, iu drejtuan Kryetarit tė Konferencės sė Paqes nė Paris, Presidentit tė SH.B.A. Woodrow Wilson dhe Delegacionit Amerikan nė Konferencėn e Parisit, pėr tė rivendosur pavarėsinė dhe integritetin e Shqipėrisė, duke pėrfshirė nė kufijtė e saj krahinat e Kosovės dhe tė Ēamėrisė, nė bazė tė sė drejtės sė kombėsisė dhe tė vetvendosjes, pėr hir tė sė drejtės dhe paqes sė ardhshme nė Ballkan.
Revista “Studenti”, u shpėrnda nė Shqipėri, SHBA, Kanada dhe nė vende tė tjera ku kishte shoqata shqiptarėsh dhe dashamirės qė mund tė ndihmonin. Numri i parė i saj gjendet edhe nė fondin e Bibliotekės Kombėtare tė Shqipėrisė.
Disa pliko iu dėrguan edhe botuesit Kristo Luarasi, pronar i shtypshkronjės ”Mbrothėsia” nė Sofje dhe albanologut danez Holger Pedersen tė cilėt i pėrgėzuan pėr botimin
Nė motin shkollor 1920-1921 ‘’Lidhja e studentėve shqiptarė’’ u shpėrngul nė Boston, Mass dhe revista ''Studenti'' mori titullin “The student'' , me drejtues tė ri Jorgji N.Priftin.
“Dialėria”. Botimi i revistės ''Djalėria'' cilėsohet njė nga arritjet mė tė rėndėsishme tė shoqėrisė sė studentėve shqiptarė‘’Albania’’ qė u realizua nė mėnyrė jo tė rregullt nė vitet 1920-1929. Pėr nivelin shkencor e pėrmbajtjen patriotike si dhe pėr paraqitjen dinjitoze grafike, revista ''Djalėria'' renditet ndėr revistat mė cilėsore shqiptare tė botuar nė gjysmėn e parė tė shek.XX. Atje botuan shkrime personalitete si : Jani Basho, Fuad Asllani, Gjovalin Gjadri, Kolė Mirdita-Helenau, Xhevat Korēa, Lasgush Poradeci, Krist Maloki, Hasan Ceka, Safet Butka, Skėnder Luarasi etj.
Blendi Fevziu e cilėson organin “Djalėria” njė nga mė tė suksesshmet e kohės e cila “pati nė drejtimin e saj njerėz tė cilėt mė vonė u bėnė mjaft tė njohur nė Shqipėri , si Skėnder Luarasi, Hasan Ceka, etj.” 76
76 Po aty. f.48
Kur u shpall Shqipėria monarki, Skėnder Luarasi i drejtoi njė protestė me shkrim mbretit, nė ceremoninė e kremtimit tė pavarėsisė, mė 28 Nėntor 1928, si kryetar i shoqėrisė Albania mbajti njė fjalim tė ashpėr ku as e pėrmendi me emėr monarkun ndėrsa numrin special tė kushtuar festės sė 28 Nėntorit botoi dy portete: tė Ismail Qemalit me diēiturė ''Pater Patria'' dhe tė Bajram Currit me fjalėt ''Kosovė!'' dhe ''Per aspera ad astra'' tė pikturuara nga sekretari i shoqėrisė, Qemal Butka.
Nė kėtė botim ai shkruan edhe pėr hallin e madh qė po kalojnė bashkatdhetarėt nė trojet e pushtuara:”Le tė qėndrojmė njė grimė nė mendim vaji pėr vėllezrit tanė nė veri e nė jugė q'akoma rrojnė robėr. Koha do tė vinjė - dhėntė Zoti - qė Kosova, atdheu i mbytur nė gjakun e fatosave tė liris arbnore dhe i larė me lotėt e nėnave fatkeqe, atdheu i puthur prej buzėvet tė njoma foshnjash tė pafajshme, qė n'agoni shpirti bijen nėn forcėn e gjakpirėsit: qė Kosova jonė trime do tė bashkohet me mėmėn Shqipėri.” 76
76 S. Luarasi. Popullsia e Kosovės, Dialėria, nėntor 1928, f.15.
Konsulli shqiptar nė Vjenė, lajmėroi urgjentisht Tiranėn, u morrėn masa tė ashpra, prerje bursash dhe u ndalua bordi botues ta shpėrndanin revistėn pasi botimi u quajt privat...
‘‘Vullnetari i Lirisė’’. Vullnetarėt antifashistė shqiptarė, megjithėse tė pakėt nė numėr,fituan respektin e qeverisė spanjolle dhe tė komandės sė lartė tė brigadave ndėrkombėtare. Vlerėsimi mė i madh ndaj trimėrisė dhe pėrkushtimit tė tyre qe dhėnia e lejes pėr botimin e revistės ‘‘Vullnetari i Lirisė’’ nė gjuhėn shqip, me tirazh 5000 kopje, krahas pesė gjuhėve mė tė rėndėsishme ndėrkombėtare.
Botues dhe kryeredaktori i revistės ‘‘Vullnetari i Lirisė’’ u caktua Skėnder Luarasi i cili zgjodhi si ndihmės gazetarin Petro Marko.
Petro Marko kujton qė “Skėnder Luarasi ishte nė krye tė punės duke u shkruar shokėve shqiptarė nė fronte tė ndryshme qė tė dėrgonin sa mė parė shkrime...Pasi lėnda u pa dhe u stėrpa mirė, Skėnder Luarasi u nis pėr nė Madrid, pasi aty ishte shtypshkronja e Brigadave Internacionale ku botohej “Vullnetari i Lirisė“ nė shumė gjuhė.’’ 77
77 P. Marko. Vullnetari i Lirisė, Tribuna e gazetarit, nr.6, 1972, f.33.
Numuri i dytė u pėrgatit tė ishte mė i pasur nė tematikė. Kishte shkrime nga shumė vullnetarė shqiptarė, mė shumė fotografi dhe ishte menduar tė botohej me tirazh mė tė madh “Skėnder Luarasi shkoi nė Madrid , por shtypshkronja Diana Llara nė Madrid ishte bėrė gėrmadhė nga bombardimet fashiste...Kėshtu qė numri i dytė nuk doli dot.” 78
78Po aty.
Numri i parė pėrmban njė sėrė artikujsh tė rėndėsishėm ku trajtohen gjendja nė Shqipėri, e vėrteta mbi luftėn antifashiste tė Spanjės dhe qėllimet e vullnetarėve shqiptarė, rrezikun e pushtimit fashist tė Shqipėrisė, ideja pėr krijimin e frontit popullor antifashist edhe nė Shqipėri dhe programi i mundshėm.
Sipas Petro Markos “Vullnetari i Lirisė‘: ‘’mund tė themi me plot gojėn se ėshtė e para revistė revolucionare e rrugės sė gjatė dhe tė vėshtirė tė shtypit tonė para ēlirimit”79
79 Po aty
Skėnder Luarasi qe ndėr tė parėt qė i sqaronin shqiptarėt kudo nė botė pėr rrezikun fashist qė po i kėrcėnohej Shqipėrisė:
‘‘Asnjė popull tjetėr nuk e ka kokėn e tij mė afėr hanxharit tė fashizmit se sa e ka populli shqiptar’Duke luftuar nė frontin e Madridit, luftohet edhe nė tė gjithė frontin e Shqipėrisė sonė. Aty po i pėrgatitet varri fashizmit italian, i cili ėshtė edhe kuēedra e popullit tė Shqipėrisė’’ 80
80 Po aty.
Kėto pikėpamje i shprehu mė qartė, si pėrgjegjėsi i vullnetarėve shqiptarė, nė artikullin programatik ‘‘25-vjet indipendencė’’.‘‘Pėrsėri po shkojmė drejt humbjes sė plotė tė pavarėsisė sė Kombit tonė; pėrsėri po ngrysemi nė natėn e robėrisė e nė ankthin e kohėve tė errėta qė ia ka pėrgaitur botės fashizmi barbar. Mbi kurrizin e popullit shqiptar Musolini po sheshon udhėn e penetracionit romak nė Ballkan. Shqipėria ėshtė nė kthetrat e kuēedrės fashiste.’’ 81
Kėtė fakt e analizojnė Petro Marko 82 dhe Kristo Frashėri 83
81 S.Luarasi. 25 vjet indipendencė, Vullnetari i Lirisė, 1937, f. 18.

82 P.Marko. Intervistė me vetvete. (Retė dhe gurėt), Tiranė, Omsca, 2000.
“Qė ata patėn bėrė propagandė kundėr nesh tė Spanjės doli nė shesh jo vetėm nga letra qė i patėn dėrguar Komitetit Ballkanik kundėr botimit tė ‘’Vullnetarit tė Lirisė‘’ por edhe nė njė raportim qė kishin bėrė kundėr Skėnder Luarasit.” 83
83 K. Frashėri. Historia e lėvizjes sė majtė nė Shqipėri dhe e themelimit tė PKSH-sė :1878-1941 : vėshtrim historik me njė shtojcė dokumentare, Tiranė, Ilar, 2006, f.382-383.
Nė njė raport tė Ali Kelmendit, mė 15 janar 1938, ai njofton “ ka dy javė e ma qi rivista V. i L. (Vullnetari i Lirisė) na erdhi nga Spanja e cila ka gabime politike. Fryma e saj asht e ashpėr pėrsa u pėrket punėve tona tė ditėve tė sodit. Redaktor i kėsaj reviste asht Skėnder Luarasi, njė ish profesor i literaturės pėr shkolla nė Shqipėri. Asht i ndershėm deri nė palcė por mjaft konfuz. Horizonti i tij politik asht i ngushtė.”
Sipas historianit Kristo Frashėri (po aty , f.112) : “Raporti qė i dėrgoi Ali Kelmendi Kominternit, mė 15 janar 1938, pėrshkohej nga njė mllef ndaj shokėve, mllef i cili duket se e ka burimin te mospėrfillja e shokėve ndaj tij. Ali Kelmendi nuk u shqua as nė trajtimin politik dhe ideologjik tė situatės dhe tė problemeve qė shtroheshin para vendit...Ai e ndjente edhe vetė dobėsinė e penės sė tij si kapter qė kishte qenė. Pas kėtij raporti Ali Kelmendi nuk jetoi gjatė ”
Emisionet radiofonike nė gjuhėn shqipe. Njė tjetėr kontribut i Skėnder Luarasit nė median shqiptare janė emisionet radiofonike nė gjuhėn shqipe nga radiot spanjolle, njė ngjarje e rėndėsishme pėr historinė e radiofonisė shqiptare. Qė nė janar 1937 pati nisur tė pėrhapej nga Spanja zėri i lirisė dhe i sė vėrtetės nė gjuhėn tonė amtare nga emisionet qė u pėrgatitėn me tekst dhe zė nga Skėnder Luarasi. Revista ‘‘Vullnetari i Lirisė’’ informonte se disa emisione shqip u dhanė nga Valencia e Barcelona, disa edhe nga radioja e Madridit. Petro Marko kujton qė ‘’ profesor Skėnder Luarasi fliste nga radio Barcelona dhe emisionet nė gjuhėn tonė mund tė themi se ishin emisionet e para revolucionare nė gjuhėn shqipe. Nėpėrmjet tyre bėhej njė punė e madhe’’ . 84
84 P.Marko. Vullnetari i Lirisė. Organ i vullnetarėve shqiptarė nė Spanjė, Tribuna e gazetarit, Nr.6, 1972, f.33.
Ai thekson se “Ėshtė njė ngjarje historike nė radiofoninė shqiptare, qė pėr herė tė parė nė histori ėshtė transmetuar emisioni radiofonik nė gjuhėn shqipe pėrmes zėrit tė Skėnder Luarasit. Hera e parė qė nė eterin e universit, gjuha shqipe u dėgjua nė tėrė botėn, nga radio Barcelona e ku Profesori foli pėr luftėn e Spanjės dhe vullnetarėt shqiptarė qė merrnin pjesė atje.” 85
85 S.Luarasi. Nė brigadat internacionale.Tiranė, Toena, f.88.
Edhe ky fakt i ka shpėtuar atyre qė kanė shkruajtur historinė e radiofonisė shqiptare.
petrol Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė