[petrol]

Kujtime nga Lufta antifashiste e Spanjës (1936-1939)

Thirrjes së Spanjës: ‘‘Popuj të botës, ndihmomëni! Fashizmi po më mbyt!’’ iu përgjegjën: ‘‘No pasaran!’’ ‘‘ (Fashistët) Nuk do të kalojnë!’’ të gjitha shtresat përparimtare të popujve anembanë botës. Krahas vullnetarëve nga 53 vende, dhjetra antifashistë shqiptarë shtrënguan duart e zemrat në ‘‘Vatrën e vëllazërimit të popujve’’ dhe u betuan: ‘‘Vdekje fashizmit!’’
‘‘Shumë djem të popullit lanë vëllezër e motra, prindër e fëmijë, i lanë nën terrorin e regjimit të urisë dhe ikën plot vullnet, plot zjarr, duke kaluar kufij shtetesh fashiste dhe erdhën këtu në truallin e përpjekjeve për lirinë e Spanjës dhe të botës nga rreziku i fashizmit ndërkombëtar’’. (‘‘Përpara’’ e Korçës, në tetor 1938)
Kombi shqiptar u përfaqësua që në muajt e parë në këtë ‘‘vatër të vëllazërimit të popujve’’ me ushtarakë, infermierë, gazetarë e intelektualë, dhe, mbi të gjitha, me gruan e emancipuar, infermieren Justina Shkupi, e cila u shqua si asistente në krah të ‘‘doktorit të tre kontinenteve’’ Norman Betyn. Në luftën antifashiste të Spanjës u bashkuan tërë ‘‘copëzat’’ e kombit shqipar: shqiptari geg e tosk, kosovari, dibrani, çami, arvanitasi dhe bashkëkombasi emigrant nga diaspora.
Ata u bashkuan pa dallim feje, gjinie, gjendjeje shoqërore e niveli arsimor apo ekonomik: punëtorë, fshatarë, tregëtarë, ushtarakë e intelektualë, me bindje te ndryshme politike: anarkistë, sindikalistë, komunistë, socialistë, socialdemokratë, patriotë nacionalistë dhe pa parti, gjithë ata që i bashkonte ideali antifashist dhe dinjiteti njerëzor.
Vullnetarët shqiptar në Luftën e Spanjës qenë njerëz të pjekur, objektivë në botëkuptimin e tyre politik, atdhetarë e humanë dhe nuk qenë aspak ‘‘mercenarë aventurë" apo ‘‘idealistë romantikë’’.
Një ndër ta qe edhe atdhetari antifashist Skënder Luarasin i cili deklaronte se shqiptarët që vinin vullnetarë në Spanjë përmbushin një detyrë kombëtare ,se kështu do të kishin sy e faqe të kërkonin ndihmë në rast të një agresioni fashist kundër Atdheut tonë apo për zgjidhjen e çështjes së bashkimit kombëtar
Petro Marko e cilësonte Skënder Luarasin : “patriot, demokrat, antifashist, njeriu më i kulturuar nga gjithë vullnetarët shqiptarë”

(Petro Marko. Intervistë me vetveten,f. 216).
Në kujtimet e tij dhe në romanin “Hasta la vista” (“Mirupafshim”) ai përshkruan marrëdhëniet e ngrohta shoqërore dhe përpjekjet e Prof. Tomorrit (Skënder Luarasit) për tiu gjendur sa më pranë edhe vullnetarëve kosovarë, brengën e tij për Kosovën dhe pikëllimin e madh për martirizimin e heronjve kosovarë Asim Vokshi, Xhemal Kada, Zef Hoti, Ramiz Varvarica.
S.Luarasi, i zgjedhur pergjegjës i shqiptareve dhe përfaqësuesi i tyre ne Shtabin Ballkanik, që në fillim kembenguli dhe arriti qe regjistrimi i vullnetareve shqiptare te behej sipas dëshirës së tyre, jo vetem te nënshtetësisë por edhe te kombësisë. Per kete aresye vullnetaret kosovare, çame, dibrane e shqiptare te tjere nga diaspora u regjistruan si shqiptare ne batalionet që dëshironin. Ky fakt shumë i rëndësishëm , që nuk duhet harruar, ndikoi edhe në zgjidhjen e një incidenti, mes kosovarit Emrush Myftari e dy oficereve jugosllave mbi përkatësinë e tij e Kosoven dhepërgjithësisht për diskutimin e drejtë dhe zgjidhjen e çeshtjes nacionale sipas platformes se Frontit Popullor. Emrush Myftarin e kishin arrestuar si “provokator” por Skender Luarasi, pergjegjes i shqiptareve ne Shtabin Ballkanik, nderhyri tek shefi i shtabit, miku i tij slloven Dragotin Gustinçiç dhe jo vetem e liroi por kjo sherbeu si shkak qe Emrushi te gradohej.
Skender Luarasi botoi disa artikuj ku shkroi: ''...Përsëri po shkojmë drejt humbjes së plotë të pavarësisë së Kombit tonë...Mbi kurrizin e popullit shqiptar Musolini po sheshon udhën e penetracionit romak në Ballkan.Shqipëria është në kthetrat e kuçedrës fashiste.Për të shpëtuar duhet tu japim grushtin e vdekjes feudalizmit e fashizmit...Kjo është, po, një përpjekje e rëndë për jetë a vdekje.Po nuk mund të qëndrojmë vetëm në këtë luftë të ashpër.As që mund të qëndrojmë vetëm.Sot e gjithë bota është ndarë në dy kampe të kundërta:të fashizmit e të demokracisë...
( S.Luarasi,25 vjet indipendence, Vullnetari i Lirisë'' ,nr.1, nëntor, 1937, f. 18)
Idetë e tij shprehin një platforme çlirimtare-demokratike e pluraliste:'' Éshtë ideja që të ngjallim Frontin Popullor edhe në Shqipëri,dhe ta drejtojmë kundër rregjimit.Me anën e Frontit Popullor do të përpiqemi të shembim regjimin diktatorial fashist dhe të sigurojmë bashkimin në themel të nevojave demokratike dhe të zhvillimit nacional...Përmes kësaj udhe duhet të kalojnë të gjitha fuqitë progresive të popullit,të gjithë patriotët dhe veteranët e kombit, e gjithë klasa e aristokratisë së rënë poshtë nga dynjallëku,të gjithë tregëtarët e dorës së mesme dhe industrialët që janë në rrezik të bënen borçllinj të kapitalizmës italiane,borgjezia progresive antiimperialiste,doemos të gjithë bujqtë e punëtorët,të gjithë,qofshin katolikë ose muhamedanë ose orthodhoksë,dhe ,pa as më të voglën mungesë,e gjithë djalëria kombëtare përparimdashëse e Shqipërisë...'' (S.Luarasi, S.Luarasi,25 vjet indipendence, Vullnetari i Lirisë'' , nr.1, nëntor, 1937, f.20)
Më 28 Nëntor 1937, nga radio ''Madridi'' , prof.Luarasi , komunikoi në gjuhën shqipe:''Djalëria dhe populli zjejnë në Shqipëri.Vetëm idiotët nuk e kuptojnë gjëndjen e vërtetë.''Të urtët''mund të jenë mjaft frikacakë sa të heshtin.Por trimat,dhe Shqipëria nuk ka mbetur shterpë,jo! Le ta çojnë popullin në kushtrim,që t'ja sjellin Atdheut fatkeq shqiptar ,ti sjellin një ditë të lumtur lirie”.( Skënder Luarasi,''Në Brigadat Internacionale në Spanjë,f.43)
Në emisionet radiofonike dhe revistën “Vullnetari i Lirisë” ai dëshmoi që vullnetarët shqiptarë në Luftën e Spanjës, qenë atdhetarë të bashkuar në luftë klundër fashizmit pa dallim feje, krahine, ideje dhe përkatësie ekonomike. Ata besonin tek platforma e Frontit Popullor ku shprehej qartë vetvendosja e kombeve. Ndaj edhe vullnetarët kosovarë u përfaqësuan me njëpërqindje relativisht të madhe në këtë luftë, me personalitete si , Asim Vokshi, Ramiz Varvarica, Ymer Puka, Xhemal Kada, Zef Hoti, Emrush Myftari, Shaban Basha, Veli Deda, Zef Prela pesë prej të cilëve u martirizuan në Spanjë ( ndërsa Emrush Myftari u vra më pas nga shovinistët serbë si “irredentist” që kërkonte kinse“Shqipërinë e Madhe”)
Emisionet radiofonike në shqip, të parat në radiodifuzionin shqiptar (të përgatitura e të transmetuara prej Skënder Luarasit kryesisht nga radiot Madrid e Barcelona dhe revista “Vullnetari i Lirisë” ( ku S. Luarasi qe kryeredaktor dhe Petro Marko ndihmoi si gazetar) u përhapën kudo ne bote. Personalitete të luftës antifashiste në Shqipëri kanë dëshmuar për rolin e rëndësishëm të këtij informacini në atë kohë. Vasil Llazari, një nga themeluesit e grupit komunist të Shkodrës, siç etiketohet rëndom, e cilëson profesorin e tij të gjimnazi të Shkodrës protagonist të flaktë të ideve njerëzore, patriotike, antifashiste...,” i pari flamurtar dhe luftëtar aktiv i këtyne idealeve të mëdha të njerëzimit, tue shkue me luftue në Spanjën heroike, aty ku mbroheshin vlerat e mëdha të njerëzimit, ku mbrohej nderi e përparimi, ku mbrohej edhe jeta e pamvarësia e atdheut tonë të dashtun. Shembulli Juej vlejti më shumë se tona. Shembulli juej më forcoi bindjet në drejtësinë e çështjes, na mbushi zemrat me një dashuni e respekt të madh ndaj Jush dhe na tregoi rrugën që duhej ndjekë. Si ato kohë na nuk lejshim Radio pa provue, për të marrë Barcelonën dhe Madridin, për të ndigjue zënin e Profesorit tonë të dashtun. Dhe fati i Spanjës aso kohe u lidh ngusht me fatin e Profesorit tonë të shtrenjtë. Na kërkojshim me dijtë sa më shumë për Spanjën, por njëkohësisht edhe për Profesorin tonë.”
(V.Llazari, Si e dëgjuam Skënder Luarasin kur fliste nga Radio-Madridi. Letër dërguar Skënder Luarasit, 19.1.1960), Gazeta Shqiptare, 11 Prill 2003,
Per te ardhur keq qe ky aktivitet madhor atdhetar e antifashist i Skënder Luarasit në luftën e Spanjës nuk njihet si duhet, shpesh bminimizohet me të dhëna e opinione te pasakta të ndikuara nga mendësia e shkuar.
U zgjatëm paksa, meqë veprimtaria shumedimensionale e S.Luarasit në luftën antifashiste të Spanjës kalohet në heshtje per rrethana politike konjukturale (nga padija, mospërfillja, cmira apo dashakeqesia?! ) por ka ardhur koha që e verteta te thuhet hapur.
Trajtimi në historinë e Shqipërisë dhe qëndrimi i shtetit ndaj luftës antifashiste të Spanjës dhe vullnetarëve antifashistë shqiptarë deri në ditët e sotme është paradoksal ,nuk ka ende asnjë simbolikë në nderimin kolektiv të tyre. Bëj me dije se në botën demokratike u janë ngritur monumente, në Spanjë, Angli, Gjermani, SHBA, Kanada , në shtetet e Evropës Lindore po se po?!
Shpesh lufta antifashiste e Spanjës banalizohet si një luftë midis “të kuqve” dhe “të zinjve” që nuk kishte të bënte me aspiratat demokratike. Edhe në këtë kuadër
në periudhën para dhe gjatë luftës botërore është diskutuar gjerësisht se cilën platformë duhet të përkrahnin shqiptarët e kosovarët : atë të Frontit Antifashist për zgjidhjen e çështjes nacionale në një sistem demokratik pas lufte, apo atë të fashizmit që propagandonte “Shqipërinë e Madhe” nën pushtimin italo-gjerman; pra veprimtari antifashiste, profashiste apo tek e fundit asnjanëse!
Zhvillimi i ngjarjeve provoi që platforma e përkrahur nga Skënder Luarasi me shokë qe e drejtë dhe kontribuoi për propagandimin dhe shtrimin për zgjidhje të çështjes nacionale ( pavarësisht se pas luftës ajo u sabotua nga qarqe të caktuara në Shqipëri e Kosovë).
Ka qarqe që propagandojnë kinse të mirat që pati Kosova dhe kombi shqiptar nën pushtimin fashistonazist duke “harruar” se qe një situatë e përkohëshme nën pushtimin e huaj. Anashkalohen pasojat e ardhshme të bashkëpunimit kolaboracionist që po të mos qe kontributi madhor i antifashistëve, Shqipëria do të copëtohej nga fqinjët fitimtarë anti fashiste. Në sajë të pjesëmarrjes së shqiptarëve me shumicë në koalicionin antifashist Shqipëria dhe elita politike kosovare u rradhit me fitimtarët, u mundësua diskutimi qoftë edhe formal i bashkimit të Shqipërisë me Kosovën dhe u amortizua disi terrori antishqiptar serbomadh . Pra nuk mund të mohoet dot përfitimi i shumë të drejtave nga elita politike kosovare, flamuri, përdorimi i gjuhës shqipe kudo, televizioni e media në shqip, të drejtat që avancuan me kohë, pavarësisht qëndrimit ilacak të shtetit shqiptar nën udhëheqjen e Enver Hoxhës e klanit të tij, qëndrim me të vilin deshën-s’deshën u pajtuan edhe mjaft liderë politikë kosovarë “për ruajtjen e statukuosë”. Bashkimi i Kosovës me Shqipërinë në parim “iu la së ardhmes” të vendost , qe një vullnet që nuk u shuajt dhe me ndryshimin e konjukturave gjeti tashmë zbatim. Zbatimi i platformës së bashkëpunëtorëve profashistë do ta kishte çuar Shqipërinë dhe çështjen kombëtare në greminë, rezultat që kuptohet qartë nga tragjedia çame dhe perspektiva e mjegulluar e saj.
Vullnetarët antifashistë kosovarë e gjymtyrëve të tjera të kombit shqiptar u nisën në luftën antifashiste të Spanjës, jo vetëm për të luftuar fashizmin, për të mbrojtur lirinë e drejtësinë e popullit spanjoll, por edhe me shpresë se pas fitores do të zbatohej platforma e frontit popullor antifashist për vetvendosjen e kombeve të skllavëruar. Kjo është shprehur qartë edhe nga Skënder Luarasi që theksonte se udha e re “antifashiste, antifeudale, antizogolliste: është demokratike në bazë të një bashkimi dhe zhvillimi kombëtar...Ja pra çasti historikisht i rëndësishëm për të gjithë patriotët e mirë që të provojmë se nuk e kemi humbur as shpresën, as vullnetin për të rifituar çdo gjë që kemi humbur, që na e kanë rrëmbyer.”
Ai theksonte unitetin kombëtar edhe kur përmendte heronjtë korçarin çamin Thimio Gogozoto dhe kosovarin Asimi Vokshi si emra që simbolikisht do të bëjnë për shqiptarët dy thirrje bashkimi . “Juga dhe Veriu i Shqipërisë treten në kujtimin e këtyre dy dëshmorëve në një lutje, në një thirrje bashkimi kombëtar.”

(Skënder Luarasi , Vullnetarët shqiptarë në Brigadat internacionale” Vullnetari i Lirisë, ose tek Skënder Luarasi, Fjala Shqipe, 1961, f.168. )
Mbas fitores mbi fashizmin dhe shpalljen e republikës popullore në Shqipëri, Skënder Luarasi u zhgënjye me qëndrimin që mbajti udhëheqësi shqiptar dhe elita politike kosovare ndaj platformës së bashkimit kombëtar. Edhe në ato situata të rrezikshme ai u përpoq me sa mundi që të kontribuojë për Kosovën dhe çështjen kombëtare. Shumë intelektualë kosovarë kujtojnë Përgjimet dhe pengesat që u bëheshin për të mos takuar Skënder Luarasin.
(Vijon)