Dardania.de - Shiko Postimin Tek

petrol · 12-12-11, 23:07

Skënder Luarasi
Skënderbeu në letërsinë angleze.

Për Kristofor Marloun ( Christofor Marlowe, 1564-1593), dramaturgun e njohur anglez, paraardhësin e Shekspirit, thuhet se qe autori i dramës ‘’Historia e vërtetë e Gjergj Kastriotit’’, e cila u luajt në teatrin e Londrës më 3 korrik 1601. Humbja e dorëshkrimit të dramës është një fatkeqësi për letërsinë rreth heroit shqiptar. Porse, në qoftë e vërtetë sa thuhet prej kritikëve, se Marlou cilësitë e Skënderbeut ia veshi Tamurlanit në dramën e tij të parë që pati shumë sukses ‘’Tamurlani i madh’’ (rreth vitit 1587), atëherë mund të themi se autori i ‘’Doktor Faustit’’ dhe i ‘’Jahudiut të Maltës’’ do të kishte pasë krijuar në figurën e Skënderbeut shëmbëlltyrën e mbinjeriut.

Vetë Shekspiri vetëm sa e përmend Shqipërinë me emrin e saj të lashtë Iliria në komendinë ‘’Nata e Dymbëdhjetë‘’ dhe Durrësin me emrin Durrachium në ‘’ Komendinë e gabimeve’’.
Në shek. XVIII në letërsinë angleze shtohet interesi për figurën dhe epokën e Skënderbeut. Prej kësaj periudhe kemi tri tragjedi. Njëra me titull ‘’Scanderbeg’’ u shkrua prej U.Havardit (W.Haward) dhe u shfaq më parë se të tjerat më 1733 në teatrin Gudmes Fieds.

Havardi e nis dramën përpara luftës së Nishit. Kur Skënderbeu ishte thirrur nga patriotët dhe bëri përgatitje për t’u kthyer në atdhe, ai bie në konflikt me Muratin dhe nis luftën kundër tij në afërsitë midis Edrenesë dhe Kostantinopojës. Skënderbeu që posa është kthyer nga Azia jep urdhër të lirohen skllevërit të cilët i solli nga lufta ngadhnjimtare:
Jo; do të rrojnë! I lajmëroi se janë
Të falur e të lirë; vojtën tepër
Në burgje e në vargonj. Po vetëdija
Munduar prej së keqes që kanë bërë
Është dënim i mjaftë. Të lirohen!
Lirimin e robërve të luftës, Skënderbeu e arrin me një fjalë, por jo edhe lirimin e princeshës së tyre, Deamirës. Atë do ta shpëtojë prej kthetrave të sulltanit pas një lufte të rreptë. Sulltani me cmir të madh bërtet:
Skënderbeu lindi për ngadhnjim të botës:
Burrat i mund dhe gratë atij i binden.
Në aktin e dytë, skena XV, gjejmë krahasimin e fortë midis Muratit që qërton Skënderbenë se ka ambicje të duket i madh sa sulltani dhe Skënderbeu i përgjigjet:
Sa për meritën të jem një si ti
Nga kjo heq dorë - e s’mund ta quaj mburrje
Që të mendoj se unë jam më lart
Nga më i madhi burrë i lik i botës.
Në skenën e tretë të aktit të pestë, Skënderbeu, duke folur me adjutantin e tij, para luftës shpreh mendimin e vet mbi vdekjen:
Vërtet, pasojë e jetës është vdekja:
E rëndësishme s’është që do vdesim.
E rëndësishme është si do vdesim.
Në fund , kur sulltani vdes i çmëndur, drama mbaron me fjalët e Skënderbeut:
Le të vendoset trashëgimtar i tij
Me çfarëdo pushtet; kurora jonë
Qoftë e virtutit dhe e dashurisë.
Dhe me këtë medim autori na le të mendojmë se Skënderbeu niset për Shqipëri.
Siç del, kjo dramë ishte tepër sentimentale dhe pak historike.
Nga data e botimit e dyta tragjedi për Skënderbenë është ‘’Heroi i krishterë‘’ prej Xh.Llillos (George Lillo). Kjo vepër, që është më e forta për Skënderbenë, u shfaq herën e parë më 1734 në teatrin Druri Lane.

Ky djalosh argjendpunues nuk është ndonjë shkrimtar i ndormë dhe i rëndomtë. Me të katër dramat në prozë e me temë nga shtresa qytetare, ai solli element të ri në dramën e asaj kohe dhe ndikoi në krijimtarinë e disa talenteve të fortë si encilkopedisti frëng Didero dhe shkrimtari e kritiku gjerman Lesing. Në veprën e tij të pestë me temë shqiptare, Lillo kthehet në tragjedinë konvencionale: shegerti londinez bëhet heroi fetar, mbreti - patriot e Londra bëhet Krujë.

Llillo që në prolog shënon: ‘’Sonte këndojmë për Gjergj Kastriotin, heroin besnik e mbretin atdhetar; natyra atë e lindi të dënojë ambicjen dhe të mbrojë njerëzimin’’
Në epilog, duke frushkulluar ata oborrtarë që kur flasin për të mirën e popullit kanë ndër mend të mirën e vet, poeti pyet: ‘’Po a ka të atillë që i shërbejnë atdheut dhe të mos e bëjnë këtë gjë për fitim të vetin?’’ Dhe i përgjigjet pyetjes: ‘’Posi jo! Gjergj Kastrioti qe një burrë I tillë!’’

Helena, e bija e sulltanit që e dashuron Skënderbenë, pasi përshkruan vetijat e princit arbër të pashoq në burrëri, në bukuri, në mençuri, në ëmbëlsi, i tmerrshëm e i rreptë në luftë por dhe i drejtë në gjykime, i mëshirshëm dhe i përmbajtur, thotë për Skënderbenë:
Kush të njeh ty, dhe nuk të don, tregon
Se është cmirëzi dhe e përçmon virtutin.

Në aktin e katërt vdes e bija e Muratit në krahët e Skënderbeut, të cilin e ka lajmëruar të ruhet prej tradhëtarit Hamzë. Duke vdekur i lutet Skënderbeut të mos ia vrasë tanë, po ta zërë rob. Dhe vërtet në aktin e pestë hyn Skënderbeu bashkë me Arianitin dhe të bijën etij të liruar. Sjellin edhe sulltanin rob të lidhur me hekura. Skënderbeu urdhëron ta zgjidhin dhe ta lenë të lirë. ‘’Helena, e bija plot virtute, e denjë për një mbarim më të mirë, ma shpëtoi jetën mua’’. Në këtë skenë vdes sulltan Murati me porosi për të birin që t’ia marrë hakun.
Fjalët e fundit janë të Skënderbeut: ‘’Që jeni të gëzuar e të lirë, kjo më bën të gëzuar mua. Ndë e kreva drejt detyrën jam shpërblyer’’. Dhe populli i përgjigjet:
Ju duam si duhet: si polem i lirë
Duhet të dojë mbretin patriot.
Në tragjedinë e Llillos gjejmë Arianitin dhe të bijën Althea të zënë rob. Qndrimi i Arianitit përballë sulltanit, edhe në Llillon, është i një burri të fortë. I thotë sulltani Arianitit: ‘’Po të mendonin mbretrit e krishterë kështu si ti dhe Kastrioti, vallë a do t’ju linin të lëftonit vetëm?’ I përgjigjet Arianiti:
O poshtërsi! o turp që s’lahet kurrë!
Po të bashkoheshin, Evropa e gjorë
Nuk do t’rënkonte nën zgjedhën tënde,
Dhe të vajtonte humbjen e lirisë.
Tragjedia e tretë ‘’Skënderbeu ose Liri dhe Dashuri’’ (Scanderbeg or Love and Liberty), prej Tomas Uinkop (Thomas Wincop), u shkrua më herët, përpara motit 1730, por u botua më 1747.
Emrin e Uinkopit, i cili shkroi për heroin tonë kombëtar këtë vepër entuziaste, nuk e përmendin as Enciklopedia britanike dhe as tekstet e historiesë së letërsisë angleze.
Tomas Uinkopi jetoi në një epokë kalimtare.(*)
Xhon Drajden, përfaqësuesi i letërsisë së restauracionit që e ka përmendur emrin e Skënderbeut në letrën që u dërgoi Uigëve, vdiq më 1700.
Epoka u pagëzua prej kritikëve me aq emra sa pati edhe tendenca letrare; shekulli Augustian, i Ndriçimit, i Arsyes, i Artë. Në këtë shekull jetuan dhe shkruan veprat e tyre të pavdekshme Daniel Defo, Xhonatan Svift (Jonatan Suift) Xhozef Edison (Josef Adison) i cili e ka vlerësuar Skënderbenë në ‘’De Koverli Pepers’’; dhe më i riu ndër gjigantët Samuel Xhonson. Me këtë të fundit që lindi më 1709, Tomas Uinkopi do të ketë qenë vërsnik.
Uinkopi, si mik e shok më i ri i shkrimtarit të përmendur klasik Aleksandër Pope (A.Poup), e shkroi veprën nën ndikimin e asaj rryme letrare që kritikët e quajnë neoklaciste . Dhe si i ri që ishte, hartoi një dramë lirike, ku ndjenja e dashurisë së Skënderbeut del në pah disi e tepruar; por heroi shquan nga ndjenjat e larta të patriotizmit dhe nga ndjenjat e bukura të humanizmit të Rilindjes. Ndër personat e tjerë të dramës është Arianiti dhe e bija e tij Arianisa. Në gjuhën e zjarrtë të iluministit autori e vesh Arianitin me virtutet e popullit arbër, me besë, nder e burrëri dhe Arianisa, e dashura e Skënderbeut, është personifikimi i vetë Shqipërisë në qëndresën e saj të patundur kundër turqve.
Drama përcillet me një përshkrim historik shtatëmbëdhjetë faqesh të Shqipërisë së Skënderbeut të bazuar në historinë e Barletit. Për dramën autori zgjodhi një çast të rëndësishëm, rrethimin e Krujës më 1451 prej sultan Muratit, i cili sipas versionit të disa historianëve vdiq në afërsit eë Krujës dhe jo në Edrene. Këtë mot ndodhi edhe martesa e eSkënderbeut me Donikën, të cilën autori, për licencë poetike e quan Arianisa, sikundër po ashtu e quan edhe Mamicën me emrin Amisa, e cila qe martuar me Topinë që më 1445.
Uinkopi e nxjerr Skënderbenë si hero që e mbuloi veten me famën e luftëtarit të patrembur dhe guximtar për çlirimin e atdheut të vet. Fjalët që thotë autori për Skënderbenë përmes Arianit janë të denja të qëndrojnë në faqen kryesore të monumentit të Skënderbeut:
Sa kohë të përmendet Arbëria
Në faqe t’Historis’ e ndër shekuj
Atdheu ynë q’e shpëtove ti,
Ka për të ngritur shtyllë triumfale
Me lavd që s’do njohin vdekje kurrë,
Në emrin tënd, o Skënderbe, që mposhte
Krenin’ e vrazhdë të fuqis otomane.

(Vijon)

12-12-11, 23:07	#17
petrol Anëtarësuar: 12-12-11 Postime: 74	Re: Skënder luarasi Skënder Luarasi Skënderbeu në letërsinë angleze. Për Kristofor Marloun ( Christofor Marlowe, 1564-1593), dramaturgun e njohur anglez, paraardhësin e Shekspirit, thuhet se qe autori i dramës ‘’Historia e vërtetë e Gjergj Kastriotit’’, e cila u luajt në teatrin e Londrës më 3 korrik 1601. Humbja e dorëshkrimit të dramës është një fatkeqësi për letërsinë rreth heroit shqiptar. Porse, në qoftë e vërtetë sa thuhet prej kritikëve, se Marlou cilësitë e Skënderbeut ia veshi Tamurlanit në dramën e tij të parë që pati shumë sukses ‘’Tamurlani i madh’’ (rreth vitit 1587), atëherë mund të themi se autori i ‘’Doktor Faustit’’ dhe i ‘’Jahudiut të Maltës’’ do të kishte pasë krijuar në figurën e Skënderbeut shëmbëlltyrën e mbinjeriut. Vetë Shekspiri vetëm sa e përmend Shqipërinë me emrin e saj të lashtë Iliria në komendinë ‘’Nata e Dymbëdhjetë‘’ dhe Durrësin me emrin Durrachium në ‘’ Komendinë e gabimeve’’. Në shek. XVIII në letërsinë angleze shtohet interesi për figurën dhe epokën e Skënderbeut. Prej kësaj periudhe kemi tri tragjedi. Njëra me titull ‘’Scanderbeg’’ u shkrua prej U.Havardit (W.Haward) dhe u shfaq më parë se të tjerat më 1733 në teatrin Gudmes Fieds. Havardi e nis dramën përpara luftës së Nishit. Kur Skënderbeu ishte thirrur nga patriotët dhe bëri përgatitje për t’u kthyer në atdhe, ai bie në konflikt me Muratin dhe nis luftën kundër tij në afërsitë midis Edrenesë dhe Kostantinopojës. Skënderbeu që posa është kthyer nga Azia jep urdhër të lirohen skllevërit të cilët i solli nga lufta ngadhnjimtare: Jo; do të rrojnë! I lajmëroi se janë Të falur e të lirë; vojtën tepër Në burgje e në vargonj. Po vetëdija Munduar prej së keqes që kanë bërë Është dënim i mjaftë. Të lirohen! Lirimin e robërve të luftës, Skënderbeu e arrin me një fjalë, por jo edhe lirimin e princeshës së tyre, Deamirës. Atë do ta shpëtojë prej kthetrave të sulltanit pas një lufte të rreptë. Sulltani me cmir të madh bërtet: Skënderbeu lindi për ngadhnjim të botës: Burrat i mund dhe gratë atij i binden. Në aktin e dytë, skena XV, gjejmë krahasimin e fortë midis Muratit që qërton Skënderbenë se ka ambicje të duket i madh sa sulltani dhe Skënderbeu i përgjigjet: Sa për meritën të jem një si ti Nga kjo heq dorë - e s’mund ta quaj mburrje Që të mendoj se unë jam më lart Nga më i madhi burrë i lik i botës. Në skenën e tretë të aktit të pestë, Skënderbeu, duke folur me adjutantin e tij, para luftës shpreh mendimin e vet mbi vdekjen: Vërtet, pasojë e jetës është vdekja: E rëndësishme s’është që do vdesim. E rëndësishme është si do vdesim. Në fund , kur sulltani vdes i çmëndur, drama mbaron me fjalët e Skënderbeut: Le të vendoset trashëgimtar i tij Me çfarëdo pushtet; kurora jonë Qoftë e virtutit dhe e dashurisë. Dhe me këtë medim autori na le të mendojmë se Skënderbeu niset për Shqipëri. Siç del, kjo dramë ishte tepër sentimentale dhe pak historike. Nga data e botimit e dyta tragjedi për Skënderbenë është ‘’Heroi i krishterë‘’ prej Xh.Llillos (George Lillo). Kjo vepër, që është më e forta për Skënderbenë, u shfaq herën e parë më 1734 në teatrin Druri Lane. Ky djalosh argjendpunues nuk është ndonjë shkrimtar i ndormë dhe i rëndomtë. Me të katër dramat në prozë e me temë nga shtresa qytetare, ai solli element të ri në dramën e asaj kohe dhe ndikoi në krijimtarinë e disa talenteve të fortë si encilkopedisti frëng Didero dhe shkrimtari e kritiku gjerman Lesing. Në veprën e tij të pestë me temë shqiptare, Lillo kthehet në tragjedinë konvencionale: shegerti londinez bëhet heroi fetar, mbreti - patriot e Londra bëhet Krujë. Llillo që në prolog shënon: ‘’Sonte këndojmë për Gjergj Kastriotin, heroin besnik e mbretin atdhetar; natyra atë e lindi të dënojë ambicjen dhe të mbrojë njerëzimin’’ Në epilog, duke frushkulluar ata oborrtarë që kur flasin për të mirën e popullit kanë ndër mend të mirën e vet, poeti pyet: ‘’Po a ka të atillë që i shërbejnë atdheut dhe të mos e bëjnë këtë gjë për fitim të vetin?’’ Dhe i përgjigjet pyetjes: ‘’Posi jo! Gjergj Kastrioti qe një burrë I tillë!’’ Helena, e bija e sulltanit që e dashuron Skënderbenë, pasi përshkruan vetijat e princit arbër të pashoq në burrëri, në bukuri, në mençuri, në ëmbëlsi, i tmerrshëm e i rreptë në luftë por dhe i drejtë në gjykime, i mëshirshëm dhe i përmbajtur, thotë për Skënderbenë: Kush të njeh ty, dhe nuk të don, tregon Se është cmirëzi dhe e përçmon virtutin. Në aktin e katërt vdes e bija e Muratit në krahët e Skënderbeut, të cilin e ka lajmëruar të ruhet prej tradhëtarit Hamzë. Duke vdekur i lutet Skënderbeut të mos ia vrasë tanë, po ta zërë rob. Dhe vërtet në aktin e pestë hyn Skënderbeu bashkë me Arianitin dhe të bijën etij të liruar. Sjellin edhe sulltanin rob të lidhur me hekura. Skënderbeu urdhëron ta zgjidhin dhe ta lenë të lirë. ‘’Helena, e bija plot virtute, e denjë për një mbarim më të mirë, ma shpëtoi jetën mua’’. Në këtë skenë vdes sulltan Murati me porosi për të birin që t’ia marrë hakun. Fjalët e fundit janë të Skënderbeut: ‘’Që jeni të gëzuar e të lirë, kjo më bën të gëzuar mua. Ndë e kreva drejt detyrën jam shpërblyer’’. Dhe populli i përgjigjet: Ju duam si duhet: si polem i lirë Duhet të dojë mbretin patriot. Në tragjedinë e Llillos gjejmë Arianitin dhe të bijën Althea të zënë rob. Qndrimi i Arianitit përballë sulltanit, edhe në Llillon, është i një burri të fortë. I thotë sulltani Arianitit: ‘’Po të mendonin mbretrit e krishterë kështu si ti dhe Kastrioti, vallë a do t’ju linin të lëftonit vetëm?’ I përgjigjet Arianiti: O poshtërsi! o turp që s’lahet kurrë! Po të bashkoheshin, Evropa e gjorë Nuk do t’rënkonte nën zgjedhën tënde, Dhe të vajtonte humbjen e lirisë. Tragjedia e tretë ‘’Skënderbeu ose Liri dhe Dashuri’’ (Scanderbeg or Love and Liberty), prej Tomas Uinkop (Thomas Wincop), u shkrua më herët, përpara motit 1730, por u botua më 1747. Emrin e Uinkopit, i cili shkroi për heroin tonë kombëtar këtë vepër entuziaste, nuk e përmendin as Enciklopedia britanike dhe as tekstet e historiesë së letërsisë angleze. Tomas Uinkopi jetoi në një epokë kalimtare.(*) Xhon Drajden, përfaqësuesi i letërsisë së restauracionit që e ka përmendur emrin e Skënderbeut në letrën që u dërgoi Uigëve, vdiq më 1700. Epoka u pagëzua prej kritikëve me aq emra sa pati edhe tendenca letrare; shekulli Augustian, i Ndriçimit, i Arsyes, i Artë. Në këtë shekull jetuan dhe shkruan veprat e tyre të pavdekshme Daniel Defo, Xhonatan Svift (Jonatan Suift) Xhozef Edison (Josef Adison) i cili e ka vlerësuar Skënderbenë në ‘’De Koverli Pepers’’; dhe më i riu ndër gjigantët Samuel Xhonson. Me këtë të fundit që lindi më 1709, Tomas Uinkopi do të ketë qenë vërsnik. Uinkopi, si mik e shok më i ri i shkrimtarit të përmendur klasik Aleksandër Pope (A.Poup), e shkroi veprën nën ndikimin e asaj rryme letrare që kritikët e quajnë neoklaciste . Dhe si i ri që ishte, hartoi një dramë lirike, ku ndjenja e dashurisë së Skënderbeut del në pah disi e tepruar; por heroi shquan nga ndjenjat e larta të patriotizmit dhe nga ndjenjat e bukura të humanizmit të Rilindjes. Ndër personat e tjerë të dramës është Arianiti dhe e bija e tij Arianisa. Në gjuhën e zjarrtë të iluministit autori e vesh Arianitin me virtutet e popullit arbër, me besë, nder e burrëri dhe Arianisa, e dashura e Skënderbeut, është personifikimi i vetë Shqipërisë në qëndresën e saj të patundur kundër turqve. Drama përcillet me një përshkrim historik shtatëmbëdhjetë faqesh të Shqipërisë së Skënderbeut të bazuar në historinë e Barletit. Për dramën autori zgjodhi një çast të rëndësishëm, rrethimin e Krujës më 1451 prej sultan Muratit, i cili sipas versionit të disa historianëve vdiq në afërsit eë Krujës dhe jo në Edrene. Këtë mot ndodhi edhe martesa e eSkënderbeut me Donikën, të cilën autori, për licencë poetike e quan Arianisa, sikundër po ashtu e quan edhe Mamicën me emrin Amisa, e cila qe martuar me Topinë që më 1445. Uinkopi e nxjerr Skënderbenë si hero që e mbuloi veten me famën e luftëtarit të patrembur dhe guximtar për çlirimin e atdheut të vet. Fjalët që thotë autori për Skënderbenë përmes Arianit janë të denja të qëndrojnë në faqen kryesore të monumentit të Skënderbeut: Sa kohë të përmendet Arbëria Në faqe t’Historis’ e ndër shekuj Atdheu ynë q’e shpëtove ti, Ka për të ngritur shtyllë triumfale Me lavd që s’do njohin vdekje kurrë, Në emrin tënd, o Skënderbe, që mposhte Krenin’ e vrazhdë të fuqis otomane. (Vijon)