Shiko Postimin Tek
Vjetėr 07-11-14, 23:56   #12
petrol
 
Anėtarėsuar: 12-12-11
Postime: 74
petrol i dashurpetrol i dashurpetrol i dashur
Gabim Re: Skėnder Luarasi personaliteti, veprimtaria dhe vepra letrare

(vazhdon)

Petro Luarasi

SKĖNDER LUARASI: PERSONALITETI, VEPRIMTARIA DHE VEPRA

3. Pėrkthime

Ndėrsa Et’hem Haxhiademi vlerėsonte se ‘’me njė vepėr tė tillė dhe tė tjera si kėto duhet tė pasurohet pa vonesė lėmi i vogėl i literaturės sonė. Zoti Skėnder Luarasi i cili ka ditur kaq bukur tė pėrkthejė me gjithė hollėsirat e saj kėtė kryevepėr e cila e mėson rininė tė dojė dhe tė mbrojė lirinė, letrarėt e pakėt shqiptarė duhet ta pėrgėzojnė dhe ta urojnė nxehtėsisht.Nga pjesa ime pėrkthimin e Luarasit dua ta quaj njė nga pėrkthimet mė tė goditura qė janė ba deri sot nė Shqipėri.’’ 146
146 Et’hem Haxhiademi, Vilhelm Teli i Shilerit, Demokratia’’, 23 shtator, 1934, f.3.
Pėrkthimet e Skėnder Luarasit vlerėsoheshin edhe nga shkrimtarė e institucione tė huaja.
Gazeta ‘’Besa’’ dhe gazeta austriake Salzburge ‘’FolksBlat’’ njoftonin se Akademia Gjermane e Munchen-it i dha Skėnder Luarasti medaljen e argjendtė pėr pėrkthimin e veprės ‘’Wilhelm Tell’’. 147
147 Besa. Ēquajtja e njė letrari shqiptar, 27 mars, 1935.
“Akademia Gjermane e Munchen-it i konferoi shkrimtarit shqiptar prof.Skėnder Luarasi medaljen e argjendtė t’Akademisė Gjermane pėr pėrkthimin e tij tė veprės ‘’Wilhelm Tell’’tė Friedrich Schiller-it.”148
148 Salzburge FolksBlat.Njoftohemi nga Tirana, 12 prill1935, f.4.
“Akademia Gjermane nė Mynih shkrimtarit shqiptar Skėnder Luarasi pėr pėrkthimin e Vilhelm Telit tė Shilerit, i ka dhėnė ‘’Medaljen e Argjendtė‘’ tė Akademisė Gjermane. Luarasi ka qėnė nxėnės nė Gjimnazin e Fraishtadt-it nė tė cilin nė 1926 ka mbaruar maturėn”.
Ajo cilėsohet njė nga pėrkthimet mė tė dėshėruara pėr lexuesin shqiptar dhe ka njohur gjashtė ribotime nė Shqipėri e Kosovė.
Ėshtė njė ngjarje e lumtur pėr kulturėn shqiptare qė Skėnder Luarasi u njoh me veprėn e F.Shilerit nė rini dhe u dashurua sidomos me dramaturgjinė e tij duke shqipėruar veprat ‘’Vilhelm Tel’’, ‘’Intrigė e dashuri’’, ‘’Hajdutėt’’, ‘’Fiesko’’, ‘’Don Karlos’’ dhe ‘’Vajza e Orleansit’’. Ajo qė e tėrhoqi mė fort nuk ishte vetėm romantizmi i Shilerit, por natyra e mesazheve universale me tė cilėn ai u drejtohet brezave. Me “Vilhelm Telin”, Skėnder Luarasi nisi pėrkthimin e kolanės sė veprave tė Shilerit duke shtuar ndėr vite edhe pesė vepra tė tjera. Nė kėtė mėnyrė ai pėrmbushi edhe njė dėshirė tė hershme tė Fan Nolit dhe orientimin e tij letrar e politik me tė cilat bashkohej edhe ajka e inteligjencies progresive shqiptare
Vepra e Shekspirit. Skėnder Luarasi vlerėsohet, pas Fan Nolit, si shqipėruesi mė i shquar i veprės shekspiriane, me shtatė pėrkthime : Jul Cesari (i humbur), “Mbreti Lir”, “Rikardi II”, “Rikardi III”, “Tregtari i Venedikut”, “Komedia e gabimeve” dhe “Si ta doni”.
Me pėrkthimin e veprave tė Shekspirit, ai vijoi rrugėn e ndritur tė Fan Nolit i cili i pėrgėzonte pėrkthyesit mė tė rinj shqiptarė qė plotėsonin kolanėn e veprės shekspiriane nė tė cilėn ai kishte kontribuar me katėr pėrkthime tė ēmuara. ”Midis kėtyre ai fuste , pa dyshim, edhe mikun e tij tė vjetėr, Skėnder P.Luarasin... tė pėrkushtuar si asnjė tjetėr pėr tė ecur gjurmėve tė F.Nolit, idealeve demokratike, kombėtare e shoqėrore tė tij” 149
149 A.Uēi. Shekspiri nė botėn shqiptare. Koncepti shekspirian i tragjikes, Tiranė, Marin Barleti, 1996, f. 17.
Shaqir Shaqiri ka analizuar pėrkthimet nė shqip tė veprave tė Shekspirit dhe mendon se “ nė qoftė se pėrkthimet e Fan Nolit kanė qenė abetare nga e cila brezat e mėvonshėm tė pėrkthyesve kanė mundur tė nxjerrin mėsime tė dobishme se si duhen pėrkthyer tragjeditė e mėdha, atėherė mund tė thuhet lirisht se pėrkthimet e Luarasit , janė njė lloj teorie, e cila mėson se si tė pėrkthehet drama historike. Ai ėshtė njė pėrkthyes i madh nė llojin e vet.” 150
150 Sh. Shaqiri Skėnder Luarasi dhe vepra dramaturgjike e Shekspirit. Rilindja, 1 nėntor, 1980, f.14.
Skėnder Luarasi nė pėrkthimet e tij u frymėzua jo vetėm nga dėshira e Fan Nolit pėr njohjen e lexuesit shqiptar me veprėn e plotė tė Shekspirit dhe nga pėrvoja, qėllimet dhe kriteret qė kishte pėrzgjedhur paraardhėsi i tij, por dhe ta paraqiste veprėn nė kuadėr tė zhvillimeve mė tė reja historike. Ai ishte i bindur se vepra e Shekspirit do t’i shėrbente lexuesit shqiptar qė tė kuptonte edhe personazhe e ngjarje tė kohėve moderne. Veprat e Shekspirit e shprehin me vėrtetėsi artistike frymėn e kohės por janė edhe universale, japin vlera mbihistorike, qė sintetizojnė pėrvojėn botėrore tė historisė njerėzore. Ndaj nė veprat e tij mund tė shihen edhe pjesėza tė historisė sė hershme, edhe mund tė gjykohet mbi kohė, ngjarje e vende tė tjera. Refik Kadia vėren se pėrkthyesi i parė shqiptar i dramave tė Shekspirit, Fan Noli , qe i motivuar politikisht pėr tė pėrkthyer katėr tragjeditė Otello, Makbeth, Hamleti dhe Jul Cezari, po ashtu si edhe tre pėrkthyesit e tjerė tė talentuar Skėnder Luarasi, Vedat Kokona dhe Alqi Kristo, tė cilėt pėrkthyen disa tragjedi tė Shekspirit, komedi dhe drama historike. “Kur u pėrkthye “Tregtari i Venedikut” nga Skėnder Luarasi ai i dha rėndėsinė e duhur pėrcaktimit tė Heines: “O Shylock, ti je i padrejtė! “Skėnder Luarasi njė pedagog i njohur pėr kėndvėshtrimin e tij disident, pėrktheu “Rikardin II” dhe“Mbretin Lir” me synimin pėr tė denoncuar tiraninė e diktatorit komunist.” 151
151 R. Kadia. William Shakespeare nė Shqipėri. William Shakespeare nė pėrkthimet shqip pėrpara dhe pas epokės komuniste, LCPJ, Volume 2 / 1, nr.37, 2009, f.8.
Veprat qė pėrzgjodhi e pėrktheu Skėnder Luarasi nga Shekspiri dhe komentet qė u bėnte, tregojnė qartė qėllimin e tij pėr tė demaskuar, dėnuar dhe satirizuar realitetin qė po kalonte Shqipėria. Ai pėrktheu tragjeditė “Mbreti Lir”, “Rikardi II” e “Rikardi III” meqė “ mendonte se kuadri shekspirian nė shqip do tė bėhej mė i plotė dhe zėri i tij do tė tingėllonte mė bashkėkohor nė qoftė se tragjeditė e pėrkthyera nga Noli do tė ndėrsuazoheshin midis kronikave historike me subjekte tragjike. Nė kėtė mėnyrė do tė kuptohej mė mirė thelbi i konceptit shekspirian tė tragjikes” 152
152 A.Uēi. Shekspiri nė botėn shqiptare. Koncepti shekspirian i tragjikes. Libėr i cituar, f.18.
Veēori karakteristike e pėrkthimeve tė Skėnder Luarasit ėshtė se ai i ėshtė pėrmbajtur tekstit dhe kontekstit tė origjinalit duke ruajtur vlerėn artistike tė veprės. Kjo ėshtė arritur nė sajė tė kulturės sė gjerė, njohjes sė shkėlqyer tė gjuhės sė huaj dhe tė gjuhės shqipe, afinitet ndaj veprave tė shkrimtarėve tė mėdhenj, njohjes sė shkėlqyer tė letėrsive e tė kulturave tė kombeve tė ndryshme, njohjes sė shpirtit e sjelljes sė njerėzve nė situata tė ndryshme. Ai i ka kushtuar vėmendjen konstrukioneve ideomatike, aforizmave e proverbave, metaforave dhe shprehjeve metaforike nėn njė gjuhė tė pasur e fleksibile, pėrdorimit tė fjalėve e shprehjeve tė rralla tė tabanit popullor, proverbave e aforizmave. “Mund tė thuhet se, nė qoftė se aforizmat e Shekspirit janė quajtur margaritarė tė veprave tė tij, atėherė, lirisht mund t'i quajmė pėrkthimet e tyre nė gjuhėn shqipe nga S.Luarasi margaritarė tė mjeshtėrisė sė pėrkthyesit tonė.” 153
153 Sh. Shaqiri: Skėnder Luarasi dhe vepra dramaturgjike e Shekspirit. Artikull i cituar, f.14.
Vlerė tė posaēme nė pėrkthimet e Luarasit paraqet thesari i pasur gjuhėsor, nė tė cilin gjejmė mjaft shprehje ''popullorēe''. Frazeologjia popullore dhe proverbi popullor ka pasur gjithmonė ndikim tė madh nė gjuhėn e shkruar shqipe. Ato kanė ndihmuar pėr njohjen mė tė mirė tė letėrsisė botėrore, pėr zhvillimin e shijes letrare ndėr lexuesit shqiptarė, pėr ngritjen e kritereve tė tyre artistike , pėr zgjerimin e diapazonit estetik e kulturor nė pėrgjithėsi por edhe pėr tė kritikuar e demaskuar grupimet e privilegjuara e vetė kreun e diktaturės . ‘’Pėrkthimet e veprave tė Shekspirit nga Prof.Skėnder Luarasi pa mėdyshje i takojnė fondit elitar botėror tė pėrkthimeve’’ 154
154 Po aty.
Studjues tė ndryshėm kanė theksuar vlerat e mėdha tė Uollt Uitmanit dhe kryeveprėn e tij ‘’Fije bari’’ e cilėsojnė ''Bibla e Demokracisė'' qė sintetizon dashurinė e zjarrtė pėr parimet mbi tė cilat mbėshtetet demokracia.
Skėnder Luarasi e shqipėroi kryeveprėn ‘’Fije Bari‘’ ne vitin 1956 me rastin e 100-vjetorit tė botimit tė saj. Nė Shqipėri u imponua njė heshtje e thellė pėr kėtė ngjarje tė madhe nė kulturėn shqiptare. Jo tė paktė qenė ata tė cilėt, pėr shkak tė titullit e kompozimit tė kapakut, e mendonin si libėr agronomie. Ndėrkohė qė nė Kosovė shqipėrimi i Skėnder Luarasit pati sukses tė dukshėm.
Ajo ėshtė vlerėsuar pėr kohėn kur u krye, mjeshtėrinė, cilėsitė e shqipėrimit dhe risitė.
Skėnder Buēpapaj analizon pengesat qė haste dikur nė krijimtarinė e tij kur metrika ishte shndėrruar nė njė formė tė mirėfilltė tė censurės e tė vetėcensurės. Nga metrika e ngurtė hoqi dorė pasi lexoi veprėn "Fije bari" tė Uollt Uitmanit. Ai vlerėson “se pėrkthimi i Skėnder Luarasit ėshtė i pėrkryer. Plot tė tjerė kanė pėrkthyer pas tij Uitmanin, ndėr ta kam provuar edhe unė, por nuk ia kalon asnjėri pėrkthimit qė ka bėrė Skėnder Luarasi.” 155
155 S.Buēpapa. Intervistė, Nacional, 27maj, 2011, f.3.
Studjuesi Anton Papleka tregon riskun e asaj kohe kur tė shkruaje me varg tė lirė rrezikoje kokėn. Ai vlerėson mjeshtrinė e shqipėrimit tė Skėnder Luarasit dhe zbėrthen arėsyen qė e ka shtyrė kėtė njohės tė letėrsisė botėrore, tė pėrkthejė poetin e Manhatanit: synimi pėr t’i dhėnė publikut shqiptar njė kryevepėr tė letėrsisė botėrore, Biblėn e poezisė moderne por edhe diēka mė intime, mė tė thellė qė lidhej me frymėn antikonformiste, demokratike tė poezisė uitmaniane dhe shpirtit tė Luarasit, qė i ngjiste njė lumi tė vrullshėm , njė rrebeshi.
Ai argumenton se pėr Skėnder Luarasin, kėtė intelektual sypatrembur, nė fillim ishte liria, pastaj vinin gjithė tė tjerat. Botimi i pėrkthimit tė‘’Fije bari’’ mė 1956 tregonte shumėēka por dhe “ishte njė ndėr ata modele qė duhet tė kenė parasysh pėrkthyesit e sotėm, pėr tė mos lėnė qė veprat e mėdhatė pėrmbyten nga mediokritetet dhe pėrkthimi tė uzurpohet nga zanatēinjtė.” 156
156 W.Whitman. Fije bari, Tiranė, Argeta LMG, 1997, f.308.
Studjuesi Moikom Zeqo vlerėson botimin e veprės nė vitin 1956 si njė ēudi dhe paradoks pėr kohėn, ndėrsa pėrkthyesin e saj “disident trim, i cili bėri sfidėn e tij tė ēuditshme, si njė hedhje doreze dueli pėr tėrė mediokritetin letrar tė kohės...Njė analizė akribike do tė vėrtetonte se’’Fije bari’’ ka ndikuar nė poezinė moderne shqiptare si lėndė radioaktive” . 157
157Po aty, f.307.
petrol Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė