[petrol]

(Vijon)

Petro Luarasi
Skënder Luarasi në tempullin shilerian

1. Vilhelm Teli
Skënder Luarasi e përktheu veprën “Vilhelm Teli” të Shilerit në kohën kur në Shqipëri sundonte mjerimi, malarja e analfabetizmi, terrori e përgjimi (‘’sa të kishte gardhi veshë e muri sy”) që të ndizte pakëz dritë lirie e drejtësie.
‘’ Prej dramave të Shilerit, i pari përkthim identik i plotë në gjuhën shqipe është ''Vilhelm Teli'' që Shtypshkronja ''Gutemberg'' në Tiranë e botoi më 1934. Nënshtypja që u bëri lexonjësve, sidomos studentëvet, ishte e jashtëzakonshme. Një mot e gjysmë më vonë, një grup studentësh u interesua për botimin e dytë të ''Vilhelm Telit'' (Stamles, Durrës1936) dhe të pesëmijë ekzemplarët u çdukën në kohën më të shkurtër prej librarive. Redaksia e ''Flagës'', revista e të rinjve në Korçë, e shprehu mendimin e saj në artikullin kryesor në Qershor 1935 kështu: ''Letërsia jonë e varfër u pasurua tani me shqipërimin e denjë të një vepre klasike nga më të mirat e literaturës gjermane, ''Vilhelm Telit'' …Kjo dramë e famshme është përkthyer në të gjitha gjuhët e botës me kulturë. Dhe nuk e ka humbur aspak rëndësinë e saj të parë; se kjo është një kryevepër ku mbrohet liria dhe të drejtat e njeriut, të cilat janë të vjetra sa edhe ekzistenca e njeriut vetë. ''Vilhelm Teli ka dalë kaq mirë në shqip, sa duhet të ndjejmë një farrë mburrje që gjuha jonë qënka e zonja t'i japë bukur në kuptimin e tyre të plotë e të gjallë ndjenjat më të larta e më të thella të zëmrës njerëzore. Kjo vepër klasike nga një prej poetëve më të mëdhenj të Gjermanisë ka dalë kaqë shqip, sa na duket një vepër shqiptare. Ne ua rekomandojmë gjithë miqvet të letërsisë shqiptare,veçanërisht studentëve tanë. Atë duhet ta këndojnë dhe jemi të sigurt se do të na jenë mirënjojtës''.
''Vilhelm Teli'' u bë libër këndimi për shkollën shqipe dhe për inteligjencën e re shqiptare Pjesë të tëra të dramës u inskenuan dhe u shfaqën në teatrot e konvikteve. (Botimi i dytë, u pranua edhe si tekst shkollor prej Ministris s'Arsimit.)
Mësuesi Izet Bebeziqi në ''Kombi'', Vlorë, mars 1938, analizon brendinë e dramës ''Vilhelm Teli, përdor citate nga përkthimi i Skënder Luarasit, thotë se ''Vilhelm Teli është botuar në shumë gjuhë të kulturës, po nuk mund të përmendë emrin e shqipëronjësit, i cili si luftëtar antifashist në Brigadat Internacionale në Spanjë, tani përfillej si armik i shtetit shqiptar. Bebeziqi e mbyll artikullin e tij për Shilerin me fjalët: ''Shigjetën e Telit e presin tani plot fise e popuj, që mjerisht vuajnë nën thundrën e tiranëve''. 4
( Skënder Luarasi, Shileri në Shqipëri, Nëntori, maj, f.170-174)

Subjekti i dramë u përdor në disa drejtime. Fragmentw të saj E vjetra shembet, kohët po ndryshojnë,Një jetë e re po lulëzon gërmadhash’’ apo ‘’Atdheut besnik t’i qëndroni’’ ‘’, mësuesi i shqipes Skënder Luarasi i dha temë hartimi,
Disa akte të dramës ‘’Vilhel Teli’’, të përshtatura nga Skënder Luarasi, janë interpretuar në ambjente të Shkollës Tregëtare në Vlorë, në Gjimnazin e Shkodrës dhe në Konviktin ‘’Malet tona’’. Vlerat dhe mesazhet edukative-atdhetare të saj i kanë përmendut mjaft nxënës e intelektuale, si poeti Migjeni, pedagogu Aleks Buda, regjizori Xhemal Broja apo aktorët Sandër Prosi e Naim Frashëri.

Në shtypin e kohës shkruhej edhe për vlerat e shqipëruesit Skënder Luarasi: ‘’kemi edhe përkthyesa që janë punëtorë, të aftë, të zellshëm,të cilët na kanë falur përkthime kryeveprash të vështira. Në krye të tyre qëndron Skënder Luarasi me Sakuntalën e Kalidasës, Vilhelm Tell-in e Schillerit dhe Novelat e Oscar Wilde…’’ 5
(Vilhelm Teli, Illyria, 15 korrik 1934, f.3)
Et’hem Haxhiademi vlerësonte se ‘’me një vepër të tillë (si Vilhelm Teli) dhe të tjera si këto duhet të pasurohet pa vonesë lëmi i vogël i literaturës sonë. Zoti Skënder Luarasi i cili ka ditur kaq bukur të përkthejë me gjithë hollësirat e saj këtë kryevepër e cila e mëson rininë të dojë dhe të mbrojë lirinë, letrarët e pakët shqiptarë duhet ta përgëzojnë dhe ta urojnë nxehtësisht.Nga pjesa ime përkthimin e Luarasit dua ta quaj një nga përkthimet më të goditura që janë ba deri sot në Shqipëri.’’ 6
( Et’hem Haxhiademi, Vilhelm Teli i Shilerit, Demokratia’’, 23 shtator, 1934, f.3)
Gazeta ‘’Besa’’ citonte gazetën austriake Salzburge ‘’FolksBlat’’ e cila njoftonte se Akademia Gjermane e Munchen-it i dha Skënder Luarasti medaljen e argjendtë për përkthimin e veprës ‘’Wilhelm Tell’’. 7
(Besa, Çquajtja e një letrari shqiptar, 27 mars, 1935)
Por për herë të parë drama “Vilhelm Teli”, sipas shqipërimit të Skënder Luarasit, është shfaqur në muajin janar 2006. Trupa e studentëve të Akademisë së Arteve me regjisor Milto Kutalin dhe skenograf Erald Bakallin e shfaqi dramën në skenat e teatrove të Korçës, Pogradecit, Durrësit, Shkodrës, Fierit, Vlorës dhe Elbasanit.
Në skenat teatrore shqiptare buçiti kushtrimi shilerian :
Prej kësaj koke, ku vendosën mollën,
Liri e re më e mirë do blerojë;
E vjetra shembet, kohët po ndryshojnë,
Një jetë e re po lulëzon gërmadhash.
Preojekti u realizua nga bashkëpunimi i Akademisë së Arteve me Ambasadën Zviceriane dhe me mbështetjen e Ministrisë së Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve si edhe të një sërë subjekteve private.
Trupa studentore përbëhej nga studentët Elis Mataj, Alban Krasniqi, Kushtrim Emërllahu, Bekim Guri, Anisa Dervishi, Klodiana Keco, Loredana Gjeçi, Cubi Metka, etj.

(Vijon)