[~AnnA~]

Aminoacidet

Aminoacidet Aminoacidet janë njësi themelore të molekulave proteinike. Në ndërtimin e molekulave proteinike marrin pjesë 20 lloje të aminoacideve. Të gjitha aminoacidet që marrin pjesë në ndërimin me molekulës proteinike janë të formës L.
Aminoacidet janë komponime organike me peshë të vogël molekulare, të cilat në molekulën e tyre kanë së paku një grup karboksil (-COOH) dhe një grup amin (-NH2). Prandaj, mund të thuhet se këto janë acide organike, në molekulën e të cilave gjenden së paku një grup amin. Të gjitha aminoacidet përmbajnë C, H, O, dhe N, përveç këtyre elementeve kimike përmbajnë edhe S. Formula molekulare e aminoacideve është:
R-CHNH2-COOH
R- e zëvëndëson mbetjen e aminoacideve që hyjnë në ndërtim të proteinave. Grupi anësor R është i lirë në vargje peptidike dhe ai e përcakton formën e proteinës në hapërsirë, funksionin dhe aktivitetin e saj biologjik. Dallohen dy forma sterike të aminoacideve: forma L dhe forma D. Aminoacidet që i takojnë formës L gjenden në proteinë. Grupi amin, (-NH), te numri më i madh i aminoacideve, është i lidhur për atomin e karbonit, i cili gjendet afër grupit karboksil, përkatësisht, për atomin e karbonit. Këto aminoacide quhen a-aminoacide. Atomi i karbonit, për të cilin është i lidhur grupi amin, është asimetrik, që do të thotë se aminoacidet janë komponime optikisht aktive, përveç aminoacidit më të thjeshtë – glicinës. Pra, kur aminoacidet gjenden në tretësirë, ato e kthejnë rrafshin e dritës së polarizuar. Meqënëse aminoacidet kanë një grup karbosil dhe një grup amin, ato veprojnë si acide dhe si baza, që do të thotë se kanë karakter amfotern.

Klasifikimi kimik

Në bazë të strukturës kimike aminoacidet ndahen në tri grupe:
Aminoacide alifatike (aciklike)
Aminoacide aromatike
Aminoacide heterociklike.
Disa aminoacie alifatike kanë në molekulën e vet një grup amin dhe një grup karboksil (aminoacidet monoaminomonokarboksilike), p.sh.glicina, alanina, valinaetj. Disa të tjera përmbajnë një grup amin e dy grupe karboksile (aminoacidet monoamindikarboksilike), p.sh. acidi asparik, acidi glutaminik etj., kurse disa aminoacide të tjera të këtij grupi përmbajnë në molekulën e tyre grup –OH p.sh serina dhe troina, kurse cisteina, cistina dhe metoina përmbajnë në molekulën e vet sulfur.
Kur është fjala për aminoacide ciklike, dallohen dy grupe: aminoacide izocilike, të cilat në molekulën e tyre përmbajnë unazën e benzolit (fenil- alanina dhe tirozina) dhe aminoacide heterociklike, të cilat në molekulën e vet përmbajnë azot ose ndonjë element tjetër (triptofani, histidina, prolina dhe hidoksiprolina).

Klasikimi biologjik
Organizmi i njeriut është i aftë që disa aminoacide vetë t’i sintetzojë, kurse disa aminoacide, që nuk mund t’i sintetzojë, duhet t’i marrë përmes ushqimit, sepse janë të domosdoshme për jetë. Aminoacidet që mund t’i sintetizojë organizmi i njeriut quhen aminoacide joesenciale (aminoacide të zëvëndësushme), kurse aminoacidet që nuk mund ti sintetizojë quhen aminoacide esenciale (aminoacide të pazëvëndësueeshme).

Vetitë e aminoacideve
Aminoacidet kanë veti të ndryshme fiziko- kimike: aktiviteti optik, amfoteriteti, pjesëmarrja në reaksionet e ndryshme biokimike, krijimi i lidhjes peptidike etj. Aktiviteti optik- Aminoacidet janë komponime optikisht aktive (përveç aminoacidit më të thjeshtë- glicinës), sepse të gjitha përmbajnë atom asimetrik të karbonit. Pra, ato e kthejnë rrafshin e dritës së polarizuar. Atomi i karbonit, për të cilin është i lidhur grupi amin, është asimetrik

Amforteriteti i aminoacideve
Meqë aminoacidet në molekulën e tyre kanë grup karboksil (-COOH) dhe grupin aminik (-NH), ato kanë veti të acideve dhe të bazave. Kjo tregon se aminoacidet bëjnë pjesë në grupin e komponimeve amfotere (amfolite). Aminoacidet në tretësirë gjenden si jone dypolëshe, të cilat quhen zviterion (amifon). Duke marrë parasysh se zmmz aminoacidet disosohen dobët, atëherë në disosimin e tyre ndikojnë acidet dhe bazat të tjera:
Nëse tretësirës së aminoacideve i shtohet ndonjë bazë e fortë, atëherë pengohet disosimi bazik i aminoacidit dhe shprehet disosimi bazik i aminoacidit dhe shprehet disosimi i grupit karboksil. Në këtë rast aminoacidi do të ketë veti të acidit të dobët dhe me shtimin e bazës jep krypë. Nëse shtohet acidi, atëherë pengohet disosimi i grupit karboksil, për ç’arsye disosohen si baza grupet amine të aminoacidit dhe me acid japin krypë. Nëse i shtohet formaldehidi tretësirës së aminoacidit, atëherë shkaktohet bllokimi i grupit amin, për ç’arësye aminoacidi disosohet si acid. Nëse bëhet titrimi me bazë (NaOH), atëherë mund të përcakëtohet edhe numri i grupeve të lira karboksilike të aminoacideve.
Ndikimi i acidit nitror- Acidi nitror e oksidon grupin amin dhe prej tij e liron azotin. Në këtë mënyrë prej sasisë së liruar të azotit mund të përcakëtohet edhe numri i molekulave të aminoacideve në ndonjë përzierje. Aminoacidet reagojnë reagojnë me CO2 në inde dhe japin komponime karbamine. Në këtë parim hemoglobina e lidh CO2 në inde dhe e çon deri në mushkëri.

Krijimi i lidhjes peptidike
Kjo është vetia më e rëndësishme biokimike e aminoacideve, sepse mundëson lidhjen e aminoacideve midis vete, me ç’rast një aminoacid reagon në grupin amin të aminoacidit tjetër, me ç’rast krijohet lidhja peptidike. Komponimi që krijohet me lidhjen e dy aminoacideve quhet dipeptid, me lidhjen e tri aminoacideve të njëjta ose të ndryshme krijohet tripeptidi e kështu me rashë. Me lidhjen e shumë peptideve krijohet komponimi që dë të jetë oligopeptid ose molekulë proteinike, që varet nga numri i aminoacideve. Në oligopeptide bëjnë pjesë molekulat e ndërtuara prej 2-10 aminoacidesh, në polipeptide ato të ndëruara prej 10-100 aminoacidesh, në proteina ato të ndërtuara prej më shumë se 100 aminoacidesh.