[Makresh]

Me sa mbaj mend, ajo është hera e parë që kam gënjyer dhe, për më keq, kam gënjyer me mirëkuptimin e pashpallur të prindërve. Them se arsyeja kryesore pse u detyrova të gënjeja lidhet me përplasjen e papajtueshme mes asaj çka mendoja unë se ishte sinqeritet në përgjigjen që do t’i kisha dhënë mësueses dhe asaj çka mësuesja quante sinqeritet në përgjigjen që priste prej meje. Në rrethana të tilla, ishte e qartë se o do të gënjeja veten, duke u hequr si i sëmurë, o mësuesen duke denoncuar prindërit e mi si tradhëtarë të atdheut. Me atë mendjen time të torturuar nga ankthi nuk isha në gjendje të gjeja një rrugë të tretë për t’i shpëtuar gënjeshtrës. Nëna ime thoshte se gabimin e fal jo vetëm robi por edhe Zoti. Gënjeshtrën jo. Refleksi i kësaj edukate më tha se, duke gënjyer veten, unë të në vërtetë po bëja vetëm një gabim. Mirëkuptimi i heshtur që gjeta menjëherë te prindërit ma përforcoi bindjen se po bëja vërtet vetëm një gabim, të cilin ata të parët, domethënë prindërit, po ma falnin. Ishte një lehtësim i çmueshëm për ndërgjegjen time të trazuar.

Vite më vonë, kur isha aftësuar tashmë për t’i analizuar gjërat, jam siguruar plotësisht se kisha bërë zgjedhjen më të përshtatshme. Gjyshja ime ka qënë e vetmja në trungun tonë që ka dhënë një shpjegim me zë të lartë për këto lloj shmangiesh të pjesëtarëve të familjes time nga ngjarjet ekzaltuese sajuar nga regjimi i kohës për ta përfshirë në faj gjithë njerëzinë, me të madh e të vogël. Na ka ndihmuar Zoti të ruajmë veten, thoshte ajo. I qofshin falë! Gjyshi, nëna apo babai nuk i komentonin kurrë monologjet e saj dhe unë, gjatë rritjes time, nuk e kam marrë ndonjëherë vesh nëse edhe ata mendonin po ashtu si ajo. Por kjo hollësi nuk ka asnjë rëndësi për historinë. Gjyshja ime, – me siguri edhe shumë të tjerë si ajo, – e shihte kërdinë që po zhvillohej nëpër rrugë e sheshe si një molepsje, nga e cila mund të mbroheshe vetëm me ndihmën e një fuqie mbinjerëzore. Përsa më përket mua, asokohe, doemos që nuk kisha asnjë gjykim për përfitimet që do të kishte regjimi duke e shtyrë një fëmijë të sajonte gjithë ato akuza kundër të mëdhenjve të familjes së vet. Po të shprehesha për një çast me fjalët e gjyshes time, do të më duhej të thosha se Zoti më ruajti pa hyrë në një lojë që do të kishte qënë shumë e rëndë në të ardhmen më së pari për vetë mua. Jo thjesht pse do i poshtëroja prindërit faqe shokëve të mi e rrjedhimisht faqe gjithë njerëzisë. Në retrospektivë përfytyrohen pa zor të madh pasojat që do të binin mbi ta si “armiq”. Bashkë me ta, në thesin që do të merrte rrokullimën, do të ishim patjetër edhe unë e dy vëllezërit e mi më të vegjël. Unë nuk kam parasysh as edhe këto pasoja kur vlerësoj tani se ajo lojë do të kishte qënë tepër e rëndë më së pari për vetë karakterin tim. Qysh nga ai çast unë nuk do ta dija më kurrë me saktësi ç’lidhje kishte midis sinqeritetit dhe të vërtetës. Ky do të ishte një deformim me ndikim ndoshta të pashërueshëm në marrëdhëniet që fëmija i asaj kohe do të kishte në vazhdim me të tjerët edhe kur të rritej.

Në familjen tonë myslimane prej gjashtë brezash, vetëm gjyshja ishte aq besimtare sa ta zbatonte në përditshmëri besimin e vet. Gjatë atyre ditëve të rrënimit të kishave dhe xhamive, veçanërisht ajo ishte bërë si e ndërkryer. Por, ashtu si të tjerët në shtëpi, as ajo nuk fliste shumë. Vetëm shkonte nga një dhomë në tjetrën duke mërmëritur me vete:”Nuk bën shqiptari kështu. Nuk bën shqiptari kështu.” Pastaj ulej në një qosh të minderit, mbyllte sytë dhe vazhdonte të mërmëriste me majat e buzëve si në një kllapi. Mendja më thotë se lutej. Më vonë e kam dëgjuar disa herë t’i shprehte nënës time brengën e vet të pangushëllueshme, të mbirë në shpirtin e saj të lodhur pikërisht gjatë ditëve të asaj batërdie: do të vdiste pa e mbajtur edhe njëherë ramazanin. Ishte një brengë që ia dinin edhe shumë të tjerë në lagje e më gjerë. Ajo nuk e fshehu kurrë që besonte në Zot. Por ramazanin nuk guxonte ta mbante. Kam frikë se i bëj dëm djalit, thoshte me këdo kur i binte fjala. Babai im ishte djali i saj i vetëm. Frika e saj kishte arsyet e veta. I kishte qëlluar shumë herë gjatë periudhës së ramazanit ta provokonin duke e shtyrë të pinte kafe jo vetëm në shtëpitë e të tjerëve, ku mund të qëllonte për vizitë, por edhe brenda në shtëpinë e saj. “Vizitorë” të ardhur qëllimisht për të verifikuar, kur shihnin se ajo e merrte pa ngurrim kafenë, e pyesnin si me çudi pse po e prishte agjërimin.

-Nuk e mbaj më qysh se u ndaluan punët e Zotit,- u përgjigjej ajo me pak zë e duke rrëzuar sytë, si njeri i zënë në faj. Fytyra e saj mbështillej me një pikëllim naiv. – Kam frikë se i bëj dëm djalit, – shtonte përmes një ofshame.