[Ma-Origano]

Periudha e sundimit otoman ne Shqiperi prej afro 5 shekujsh la gjurmet e veta edhe ne zhvillimin e sistemit financiar. Ne fund te shekullit 19 filluan aktivitetin e mirefillte bankar ne vendin tone, dy banka me kapital turk si, Banka Otomane dhe Banka Bujqesore Turke. Ato perfaqesoheshin me dege ne Shkoder, Janine dhe Manastir.

Por ideja per ngritjen e nje Banke Kombetare Shqiptare ze fill qe ne periudhen e Rilindjes sone Kombetare. Ne vepren e tij “Shqiperia c’ka qene, c’eshte e c’do te behet?”, patrioti i shquar Sami Frasheri shtron domosdoshmerine e ngritjes se nje Banke Kombetare te

Shqiperise dhe propozon si njesi monetare te Shtetit te ri Shqiptar, Frangun Shqiptar.

Menjehere pas shpalljes se Pavaresise se Shqiperise, me 28 nentor te vitit 1912, diplomati i shquar Ismail Qemali, krahas detyrave te tjera per ndertimin e Shtetit Shqiptar, mori masat per ngritjen e Bankes Kombetare te Shqiperise. Bisedimet e para ai i kreu me Karol Pitner e Oskar Pollak, perfaqesues te Wienner Bank Verein, qe vepronte ne emer te grupit bankar austro-hungarez dhe me Pietro Fenolio e Guido Ansbaher, perfaqesues te Banca Commerciale Italiana. Gjate kesaj kohe u moren masa te gjithanshme per te mbeshtetur fillimin sa me te shpejte te veprimtarise se bankes. Pas nenshkrimit te marreveshjes, gazeta “Perlindja e Shqipenies”, organ i qeverise se Ismail Qemalit, depozitoi prane Bankes Kombetare te Shqiperise fondet qe dispononte. Sipas studiuesit Haxhi Shkoza, asokohe inspektor i Pergjithshem i Oborrit Mbreteror - ne kohen kur ka botuar librin, 1935 - veprimtaria e bankes nisi menjehere ne fillimin e tetorit 1913, ndersa qeveria shqiptare do t’i bente thirrje shtresave te pasura qe mjetet e lira t’i depozitonin ne banke. Marreveshja e tetorit 1913, dinjitoze per kohen, tregoi jo vetem orientimin politik properendimor te qeverise se Ismail Qemalit, por njekohesisht edhe vizionin shtetformues te saj. Nje shtet pa banken e tij nuk vlen asgje. Dyqind e tre vjet me pare, pikerisht me 18 janar 1800, kur u krijua Banka Qendrore Franceze, Napoleoni do thoshte se “nese shteti pret parate nga bankieret, atehere kontrollin e shtetit e kane bankieret dhe jo shtetaret”. Ndersa Ismail Qemali e konsideronte aktin e krijimit te Bankes Kombetare si fitoren e dyte pas shpalljes se pavaresise kombetare. Ngjarjet qe rrodhen ne kete kohe, si shperthimi i lufterave ballkanike dhe i Luftes se Pare Boterore, e shnderruan Shqiperine ne nje shesh lufte. Ne keto rrethana, Banka Kombetare e Shqiperise, pa kaluar shume kohe, do te mbyllte veprimtarine e saj. Pas ripohimit me akte nderkombetare te Pavaresise se Shqiperise ne vitin 1921 u bene diskutime te shumta per ngritjen serish te nje banke kombetare, gje qe u be realitet ne baze te marreveshjes se perfunduar nga Mufid Libohova ne emer te qeverise shqiptare dhe Mario Albertit ne emer te nje grupi financiar italian. Qendra administrative e Bankes Kombetare te Shqiperise do te ishte ne Durres, ndersa komiteti administrativ do ta kishte qendren e tij ne Rome. Kjo banke u themelua me 2 shtator 1925 dhe ne shkurt te vitit 1926 hodhi ne qarkullim monedhen e pare kombetare shqiptare. Duke mos qene vetem nje banke emisioni, ajo e shtriu veprimtarine edhe ne lemin e kreditit, ku gjate nje periudhe 10-vjecare veproi ne kushte monopoli dhe nga viti 1938 u gjend ne nje konkurrence te forte me degen ne Shqiperi te Bankes se Napolit. Ne fjalimin e perurimit te nderteses se Bankes se Shqiperise ne Tirane, ne vitin 1938, drejtori i asokohe, Antonio Moscheti, do te shprehej: “ndertesa e re, veper e ndritur e arkitektit, prof. Morpurgo dhe e bashkepunetoreve te tij, ne vijat e saj te matura e hijerenda, aq sa edhe artistikisht elegante, deshiron me qene pikerisht shprehja dhe sinteza e atij organizmi te forte e te sigurt, sic eshte Banka Kombetare e Shqiperise”. Konventa ekonomiko-doganore e prillit 1939, qe perkon me periudhen e luftes ne Shqiperi, i dha mundesi Bankes Kombetare te Shqiperise te beje ndryshime thelbesore ne politiken e saj monetare. Karakteristike dalluese e kesaj periudhe ishte kalimi nga politika deflacioniste ne ate inflacioniste ne lemin e monedhes. Ajo qe aktive ne fushen e kreditit ku, ne konkurrence me Banken e Napolit dhe me Banken Kombetare te Punes, rriti shume kreditimin dhe mbajti pozita sunduese ne tregun shqiptar.

Banka e Shtetit, ne funksion te ekonomise se centralizuar

Me clirimin e Shqiperise, me 29 nentor 1944, filloi procesi i shtetezimit. Me 13 janar 1945 u miratua ligji mbi anulimin e konvencionit te Bankes Kombetare te Shqiperise dhe te aksioneve te saj. Po ne kete date u miratua edhe ligji organik i Bankes se Shtetit Shqiptar. Kjo banke u krijua si nje institucion i rendesishem i sistemit financiar te Shtetit Shqiptar. Pak kohe me vone u moren masa te tjera per perqendrimin e bankave ne duar te shtetit. Keshtu, ne gusht te vitit 1945, u suprimua Banka Kombetare e Punes, ndersa ne nentor te vitit 1945 u suprimua Banka e Napolit ne Shqiperi. Gjate vitit 1945, Banka e Shtetit Shqiptar nisi te zhvilloje veprimtarine e saj ne lemin e emetimit te monedhes dhe te kreditit. Banka e Shtetit Shqiptar trashegoi edhe aksionet qe kishte Banka Kombetare e Shqiperise, prane Bankes se Rregullimeve Nderkombetare ne Bazel. Por, disa vite me vone, me 20 maj 1977, Drejtoria e Pergjithshme e Bankes se Shtetit Shqiptar i dergon nje telegram Bankes se Rregullimeve Nderkombetare, ku kerkohet shitja e ketyre aksioneve dhe ne kete menyre vendoset largimi nga BIS Bazel-i. Qe nga shkurti i vitit 1946 deri ne fund te vitit 1990, Banka e Shtetit mbeshteti procesin e zhvillimit te ekonomise socialiste. Gjate kesaj periudhe, ne Shqiperi kane vepruar nje numer i kufizuar bankash. Karakteristike per kete periudhe ka qene centralizimi i skajshem i ketij sistemi ne duart e shtetit. Banka e Shtetit Shqiptar, si banke qendrore, ishte qender e emisionit te monedhes. Ajo grumbullonte mjetet perkohesisht te lira dhe u jepte ndermarrjeve, kooperativave bujqesore dhe personave te vecante kredi afatshkurter dhe afatgjate, kryente sherbimin e arkes unike, mbante llogarite e te ardhurave dhe te shpenzimeve, ruante fondet ne valute te shtetit, kryente veprimet ekonomike e financiare te shtetit me vendet e tjera dhe me bankat e huaja. Pas vitit 1990, transformimi i madh politik drejt demokracise solli ndryshime thelbesore edhe per sistemin bankar. Tiparet kryesore te ketij transformimi ishin ndarja e funksioneve te bankes qendrore nga funksionet e bankave te nivelit te dyte (bankave tregtare), rritja e numrit te bankave, shtrirja e veprimtarise se tyre te kreditit ne disa dege te ekonomise shqiptare, si dhe hyrja e kapitalit te huaj ne tregun bankar.

Per here te pare nje sitem bankar i mirefillte daton ne periudhen 1992 - 2002, historiku pershkruan disa nga funksionet qe kryen Banka e Shqiperise, si banka qendrore e Republikes se Shqiperise. Banka e Shqiperise u krijua gjate procesit te tranzicionit me kalimin ne sistemin bankar dynivelor dhe me krijimin e hapesires se nevojshme ligjore per nje banke qendrore, e cila u zyrtarizua me miratimin e Ligjit nr. 7559, “Per Banken e Shqiperise”, date 22 prill 1992.

Koha Jone