Mitologjia shqiptare

[Zero Cool]

vijimi

Mitologjia e Jonës


Mitologjia e Jonës mështjerrë me viçin, hyun-dem Epafi dhe e Nymfeut të Epirit, në numizmatikën iliro-epirote.



Interpretime dhe diskutime të reja

Herodoti e kishte shprehur idenë se mitologjitë e lashta autoktone pellazge ishin futur në bashkëpunime, me marrje-dhënie, me krahasime, identifikime e integrime të mitologjive pellazge me mitologjitë mesdhetare, më veçanërisht me ato fenikase e egjiptiane.

Kështu, Herodoti sillte shembullin se si tempulli i Amonit në Teba të Egjiptit dhe ai i Zeusit në Dodona, profetizonin njëlloj, se si helenët i huazuan dhe i sofistikuan perënditë pellazge etj.

Kohët e fundit nga arkeologjia italiane janë raportuar disa gjetje të monedhës së Durrësit dhe Apollonisë, “Vacca/giovenca con vitello”, shoqëruar edhe me interpretime të reja. Ne do t’i krahasojmë këto edhe me disa monedha, gjetje në vendin tonë, dhe do të zhvillojmë ndonjë diskutim.

Sipas vlerësimit të specialistëve italianë, kjo monedhë e Durrësit (fig. 9), paraqet kokën e Isidës “me mistere të shumta”, nga miti egjiptian i Isidës, e lidhur me kultin e Osiris, e hyut kokëdem Apis. Ky kult direkt kishte hyrë edhe në Itali. Kulti i Isidës lidhej me ngjizjen, pjellorinë etj.

Kandili i ndezur lidhet me festimet për “Isidën Ndriçuese”, në fillim të korrikut, porsa perëndonte dielli. Disa autorë kanë parë lidhje imitime më vonë edhe nga kulti i Maries me birin Jezus/Isa. Nën kandil ka edhe një objekt të paidentifikueshëm. Monedha ka edhe emrat e dy magjistratëve, ΚΤΗΤΟΣ dhe ΦΑΝΗΣΟΥ.

Ana tjetër, edhe sipas komentatorit italian, paraqet një katërkëndësh të ndarë në dy pjesë me ornamente.

Për interpretimin direkt të Isidës egjiptiane, unë kam një mendim diskutues disi më ndryshe. Mbas ndonjë hyrje si “Kult i Isidës dhe Apisit” fillimisht, mendoj se gradualisht duket se kemi të bëjmë me mitologjinë e Ios/Jonës e Epafit. Herodoti e krahasonte dhe e identifikonte Isidën si të ngjashme me Demetrën.

Autorë të tjerë kanë parë ngjasime edhe me Nënën e Madhe, me Gjean etj. Ndërkaq, shumica e autorëve kanë parë identifikime, madje edhe një përzierje dhe një zëvendësim me mitologjinë e Ios/Hios/Jonës/Hyjneshës. (Shih, Io e Epafo.mht Wikipedia)

Jonën, bijën e Inakut, një priftëreshë e virgjër e një tempulli të Herës, e ka pikasur dhe e ka vënë në shënjestër Kryezoti e kryeepshori tekanjoz Zeusi. KryeZoti Zeus e gjen rastin dhe me përdhunë e lë shtatzënë Jonën.

“Sekreti” zbulohet, dhe kjo zgjon xhelozinë e tmerrshme dhe hakmarrëse të Herës. Për ta ruajtur, Zeusi e metamorfizon Jonën si një mështjerrë të bardhë.

Por Hera e tërbuar i dërgon mështjerrës një zekth, që dihet se pickon e thith gjak në organet gjenitale. Duke mos i duruar dot dhembjet, Io/Jona hidhet në det. Në variantin helen të Herodotit, Io hidhet nga porti Argos, nga Jonia e Egjeut. (Historia II, 153) Edhe vetë Herodoti e identifikonte Epafin me Apisin Por, sipas variantit të Apollodorit [Bibliotheca, Lib. II, 7, (1, 3, 5)] e ndonjë autori tjetër, Jona ishte hedhur nga deti Jon, duke përshkuar bregdetin e Ilirisë dhe ngushticën midis dy qyteteve Japigjia, njëri në Itali dhe tjetri në Iliri.

Deti Jon një farë kohe kishte përfshirë një pjesë të madhe të Adriatikut. Jona, nga Jon-Adriatiku, kishte kaluar tërë Egjeun, kishte kaluar edhe Ngushticën e Bosforit/Βόσπορος = Kalimi i Lopës, kishte përshkuar Detin e Zi dhe kishte shkuar për konsultime në Kaukaz, te Prometeu.

E këshilluar nga Prometeu, ajo kthehet mbrapsht dhe shkon në Gaza të Egjiptit, për të lindur hyun kokëdem Epafin, të cilin e krahasojnë dhe identifikojnë me Apisin.

Epafi bëhet edhe mbret i Egjiptit etj. Sipas Lukianit, kjo mitologji e Ios dhe Epafit, ishte e parathënë se, mështjerra do të lindte në Egjipt një hyjni dem, se Io/Jona do të shndërrohej përsëri si femër e bukur, se e ëma dhe i biri do të bëheshin hyjni/perëndi qiellore, se Epafi do të bëhej mbreti i Egjiptit etj. (shih Lukiani, “Vep. të Zgj.”, Noti dhe Zefiri, f 203-204 etj)

Sot është mjaft e vështirë të interpretohen shtresat më të thella, se si mundej të kishte qenë kjo mitologji në kohën e Kronit, pa kaluar në fantazi, por duhet të vërejmë se gjuha jonë ende ruan disa relikte të magazinuara nga lashtësia.

Vetë mitologjia antike e territoreve tona kishte edhe nja dy Ilirë të ndriçuar, njeri i biri i Kadmit e tjetri i biri i Herakliut, të njohur edhe si qyteteformues me emrin e tyre. Ndërsa emërtimi i madh, Illiria/Illyria, sipas S. Bizantinit, jepte edhe një rrjedhim si folja illyrizon. (Cit. f 419, ILLYRIA)

Por, kush mundet të illyrizojë-shndrisë, përveçse Ylli/Illi/Hylli?! Këndej ne mundemi ndoshta të dalim edhe te etimologjia, ku Io/Hiona/Jona është hyjnesha mështjerra/gjiovenka e lashtë pellazge, siç është edhe hyji si Io i afrueshëm me Apisin e Epafin si Japigjia etj.

S. Bizantini, bazuar në autorë të hershëm, jep këtë sintezë shumë interesante: “JONION, det pranë Italisë. Eskili në ‘Prometeu i lidhur’. Disa thonë se rrjedh prej ilirit të quajtur Jon, të tjerë prej italikut Jon. Edhe Adriatiku quhet gjiri i Jonit. Jone quhej edhe që nga Gaza deri në Egjipt, prej Iu-t, që kishte fytyrën si të demit/kaut”. (Cit. f 419; po aty zëri Japygia)

Ishte koha kur dora–dorës kishte dominuar hegjemonia e akejve dhe helenëve, e cila më pas do kompletohej me pushtimet e Aleksandrit të Madh, me nënshtrimin e Egjiptit etj. Krahas disa imitimeve, identifikimeve e përzierjeve si procese nga poshtë, aso kohe ndodhën edhe një seri manipulimesh nga lart, siç ishin reflektuar edhe në Bibla etj.

Sipas interpretimit tonë, ky “katrori me ornamente” nuk ka lidhje me “Kopshtet e Alkinout”, por paraqet ndoshta “Portën/Pragun e Bronztë të Feakisë/Korfuzit”, në lidhje me pozitën-çelës si bazë detare e shkëlqyer. Në rastin tonë përsëritet kjo simbolikë me “Portën e Epidamnit/Dyrrahit, si Porta/Taverna e Adriatikut”, me dy porte, siç kishim dy porte edhe në Feaki, siç kishim edhe Treportin tonë etj.

Nga krahasimi i legjendave të Feakisë dhe të Durrësit tonë, vërehet se dalja nga barbaria e Euromedontit dhe Epidamnit kryhet nga vija femërore e bijave të bukura Perribe e Melisa, përmes fisnikërimit “me farë/spermë e gjak” nga Hyu i Detit Poseidoni, ku Dyrrahu dhe Nausiti, përveç si ndërtues portesh e orakulltoresh të Poseidonit, na paraqiten edhe si reformatorë agrarë që ndajnë toka.

Pra, “katrori me ornamente” duket se paraqet një lloj porte si një simbolikë, ku në një monedhë të Apollonisë përdoret edhe si një heraldikë me zjarrin e Nymfeut të Epirit.

Në disa monedha të Korintit unë e gjej edhe si vel të një anijeje karava etj. Nymfeu i Epirit mendohej si dy kroje të nëndheshëm, ku ka pasur edhe ndonjë përpjekje për ta identifikuar diku aty te Mbrakulla ose te Zharrëza etj.

Disa interpretime të paraqitjes së “Nymfateumit të Epirit” si një ndezje natyrore nafte, gazi apo sere, në monedhat e Apollonisë edhe të Durrësit, na bën të reflektojmë edhe për mendimin e shprehur nga M. Barleti: “Durrësi, i cili më parë quhej Epidamn… është kryeqyteti detar i Epirit, kryeqyteti i taulantëvet, pyrejve e parthinëve… i rindërtuar nga korkyrasit dhe po t’u besojmë shkrimtarëve shumë të vjetër dhe legjendës, ai numërohet ndërmjet qyteteve të tjerë më të vjetër”. (M. Barleti, H.S., përkth. shqip S. Prifti, bot. i parë 1964, f 482; bot. i dytë 1967, L. XIII, f 486)

Kjo duhet të jetë një arsye shpjeguese pse këtë “zjarr” e kanë edhe monedhat e Dyrrahut. Mbase, mbase, Kryedemi i lashtë ishte vetë Kroni, siç na paraqiten edhe perënditë e lashta asiro-babilone me brirë.

Vërejmë se edhe në Shkodër ka një sasi të madhe nga ky tip. Shkodra ka pasur një faltore të Apolonit, “ΑΠΟΛΟΝ ΣΚΟΔΡΙΗ”, e madje ky kult me sa duket ka kaluar edhe në paleokristianizëm e deri vonë në Mesjetë, me kishën e Shën Apollonales.

[Zero Cool]

Pirro i Epirit





Pirro i veshur si përendia Mars






(318-272 p.e.s.) ishte ndoshta sundimtari më i shquar i Epirit. Ishte biri i Akidit dhe kushëriri i Aleksandrit të Molosisë, që sundoi Molosët e Janinës. Fatkeqësisht Akidi u ngatërrua në grindje politike familjare e krahinore dhe, si rrjedhojë, në fillim humbi mbretërinë e pastaj edhe jetën në vitin 313 para Kr. I biri tij, Pirroja në atë kohë vetëm 6 vjeç, u shpëtua nga Glauku, Princi i fisit Ilir të Taulantëve. Në moshë të re ai hipi në fron për një kohë të shkurtër, por u rrëzua prej tij dhe filloi karrierën ushtarake me Antigonin e Maqedonisë, komandantin veteran që kishte shërbyer me Aleksandrin e Madh. Në njërën nga betejat ai u kap rob dhe u dërgua si peng në Aleksandri. Aty fitoi admirimin e Ptolemeut, i cili i dha për grua të bijën dhe në vitin 296 para Kr. e vuri përsëri në fronin e mbretërisë së tij. Pirro gëzonte nam për fisnikërinë dhe trimërinë e tij në beteja. Epirotët e quanin "Shqiponjë". Sipas një tradite shqiptare pretendohet se emri "Shqiptar" (Bij të Shqipes) e ka origjinën nga një thënie e Pirros. Kur dikush lëvdonte zhdërvjelltësinë e lëvizjes së trupave të tij, ai i përgjigjej me krenari se një gjë e tillë ishte normale, pasi ushtarët e tij ishin "Bijtë e Shqipes", kështu që lëvizjet e tyre, natyrisht u shëmbëllenin fluturimeve të madhërishme të mbretit të shpendëve. Sipas një versioni tjetër, disi të ndryshëm, kur trupat e tij i thurnin lëvdata sulmeve të tij të guxishme e të shpejta dhe e quanin "Shqiponjë" ai iu përgjigjej se ata ishin flatrat e tij, që bënin të mundur fluturimin e shpejtë të shqiponjës. Thuhet se kjo çoi në adoptimin e këtij emri, të cilin populli shqiptar e përdor edhe sot e kësaj dite. Pra jo "Albanë" por "Shqiptarë" ose "Bij të Shqipes". Pikërisht në këtë kohë kolonitë e Korfuzit e të ishujve të tjere në Detin Jon nisën ta thërrisnin fqinjin e tyre në kontinent "Epir" (Tokë në kontinent),për ta dalluar atë nga vendbanimi i tyre ishullor.

Gradualisht historianët greke e nxorrën jashtë përdorimit termin "Molosia" dhe zunë të përdornin emërtime të tilla si "Mbretëria e Epirit" ose "Pirro i Epirit". Sidoqoftë, ky ndryshim emri nuk ndikoi në karakterin pellazg apo shqiptar të asaj krahine. Epiri u shtri në jug deri në gjirin e Ambrakisë (Artës). Në fakt, gjeografi grek Straboni, shkruante se "për arkananiasit se janë grekë, kurse në të majtën ndodhen Nikopoja dhe Kasopia, që janë epirote". Pra, Straboni bënte dallimin midis epirotëve dhe grekëve. Ambrakia dikur kishte qenë një qytet i lulëzuar, mirëpo tani ishte rrënuar. Pirroja "e zbukuroi atë më shumë se çdo njeri tjetër dhe e bëri rezidencën e tij mbretërore. Pirroja njihej nga të gjithë si një princ i madh dhe i drejtë. Ai zgjeroi territorin e vet duke përfshirë në të edhe ishullin e Korfuzit dhe krahina e Maqedonisë. Në atë atmosferë ku mbizotëronte lufta e vazhdueshme për pushtet midis princave krahinorë dhe atyre me kufinj shumë të luhatshëm, që përcaktonin juridiksionin e tyre, konflikti ishte i pashmangshëm dhe i përjetshëm, thuhet se gjatë një beteje me farefisin e vet maqedon, ushtarëve maqedonas u bëri aq shumë përshtypje shembëllimi i Pirros me Aleksandrin e Madh, saqë braktisën mbretin e tyre dhe u bashkuan me të. Dhe vërtetë, kur maqedonët e rrëzuan nga froni mbretin e tyre të pazot, Demetrin, ata e ftuan Pirron që të sundonte edhe mbi Maqedoninë. Mirëpo, brenda shtatë muajve ai e kuptoi se maqedonët krenarë do të preferonin më mirë që sundimtar i Maqedonisë të bëhej më i keqi prej maqedonasve, sesa një nga më të mirët jomaqedonas. Prandaj hoqi dorë vullnetarisht nga froni në vitin 287 para Kr. Pirroja ëndërronte të ngrinte një perandori në perëndim, të ngjashme me atë të propozuar 40 vjet më parë nga kushëriri i atit të tij, Aleksandër Molosi.

Roma, që tradicionalisht konsiderohet e themeluar në vitin 753p.e.s, ishte ngritur gradualisht si qytet-shteti më i fuqishëm në gadishullin italik dhe, më pas, kishte bashkuar grupet e ndryshme në një konfederatë nën udhëheqjen romake. Si rrjedhojë, ajo ishte bërë gati një republikë e bashkuar, mjaft e fuqishme. Pushtimi i galëve apo i keltëve vërshoi nga Veriu rreth vitit 400 para Kr., duke e shkatërruar Romën pjesërisht me anë të një zjarri në vitin 390 para Kr. dhe duke dominuar një pjesë të madhe të Italisë për njëfarë kohe. Luftrat samnite të viteve 326-312 para Kr. dhe 299-291 para Kr. sapo kishin përfunduar kur Pirroja nisi të hidhte një sy nga Perëndimi, i frymëzuar ndoshta nga ura portative që kishte ngritur mbi Hellespont persiani Kserksi 200 vjet më parë.

Pirroja, sipas Plinit, ishte i pari që konceptoi një urë të ngjashme përmes Adriatikut në pikën e tij më të ngushtë, në ngushticën e Otrantos. Rasti i volitshëm erdhi në vitin 282 para Kr. Qyteti i pasur tregtar i Tarentit(Taranto) në jug të Italisë, një koloni spartane, e kishte halë në sy flotën romake në portin e vet (gjë që binte në kundërshtim me marrëveshjen) dhe i kërkoi ndihmë Pirros. Pa pritur që të zgjidhte problemet inxhinjerike të urës, ai shfrytëzoi medotën konvencionale, duke kaluar me anije përmes Adriatikut 25.000 trupa. Përveç 3000 kalorësve, ai mori dhe 19 elefantë lufte, kafshë gjigande të cilat italianët i shihnin për herë të parë në atë kohë. Kur panë ushtrinë romake që i afrohej Tarentit, banorët e tij, pra të kolonisë spartane, ia dhanë Pirros komandën supreme të forcave antiromake, duke preferuar që më mirë t"i nënshtroheshin Pirros pellazg, sesa romakeve barbarë. Në fillim, Pirro i shkroi konsullit romak, Valer Levinit, duke i kërkuar që të vepronte si arbitër midis Romës dhe Tarentit. Mirëpo konsulli ia preu shkurt, duke i thënë të shihte punët e veta e të kthehej në Epir. Kur prapavija romake kapi një spiun epirot, Levini i tregoi atij legjionet gjatë një loje stërvitore dhe pastaj e lëshoi që ti thoshte Pirros se, nëse e brente kureshtja për ushtarët dhe taktikat romake, duhej të shkonte e t’i shihte me sytë e vet. Në betejën që u zhvillua më pas në Heraklea, afër Tarentit (280 para Kr.) Pirroja u ndesh me një ushtri romake dy herë më të madhe se ushtria e tij dhe doli fitimtar.

Mirëpo, ai humbi aq shumë oficerë dhe ushtarë, saqë thirri: "Edhe një betejë tjetër si kjo dhe më duhet të kthehem vetëm në Epir". Prej këtej lindi edhe shprehja "Fitore si e Pirros”. Ky ishte kontakti i parë ushtarak i Romës me botën helenike në lindje. Por jo i fundit. Duke shpresuar për paqen dhe lirinë e bashkësive greke në Itali, Pirro dërgoi në Romë ministrin e tij më të zotin në artin e oratorisë, Linean, kujtesa fenomenale e këtij të dërguari e habiti Plinin, pasi ai "kishte fiksuar emrat e senatorëve dhe të kalorësve romakë vetëm me një ditë qëndrimi në Romë. Por Roma nuk pranoi të hynte në bisedime, prandaj Pirro marshoi drejt kryeqytetit, i cili mbrohej nga ushtria. Në pamundësi që ta pushtonte qytetin, ai u kthye mbrasht që të kalonte dimrin në Jug. Gjatë rrugës, lëshoi robërit romakë të veshur e të mbathur para, duke u thëne që të ndërmjetësonin për paqen në emër të tij. Ndërkohë, Kartagjena pranoi ti vinte në ndihme Romës me një aleancë ushtarake, duke shpresuar që të zgjeronte zotërimet e saj në Siçili. Kjo e alarmoi shumë koloninë greke të Sirakuzës, e cila iu lut Pirros për ndihme ushtarake kundër Kartagjenës. Pirroja nuk priti që ti thonin dy herë. Ai u hodh në Siçili ne vitin 278 para Kr.. dhe me strategjinë e tij të shkëlqyer arriti t"ua rimerrte kartagjenasve pjesën më të madhe të ishullit. Fatkeqësisht ai u përpoq të sundonte mbi këta grekë liridashës po aq arbitrarisht sa edhe Ptolemi mbi Egjiptin, prandaj grekët nuk mund ta duronin dot. Ata e hodhën poshtë ofertën e tij që të bëhej mbreti i tyre: disa prej tyre preferonin më mirë Kartagjenën sesa regjimin ushtarak.

Dionisi i Halikarnasit, që duhet të jetë ndikuar si historian nga origjina e tij greke dhe nga ambienti romak ku jetonte, ia hodhi fajin Pirros. Ai shkruante se Pirroja u soll në mënyrë arrogante e tiranike, ashtu si shtypesit e tyre italiane, duke konfiskuar pasuritë dhe duke shpërndarë ofiqe të larta për miqtë e kapitenët e tij. Ai internoi, e madje ekzekutoi njerëz të shquar me akuza të sajuara, fyu ndjenjat e popullatës duke plaçkitur thesaret e paruajtura në tempujt e tyre. Kur u tërhoq në drejtim të Tarentit, erërat e tërbuara shkatërruan disa nga anijet e tij, midis të cilave edhe ato që mbartnin thesarin e popullit. Megjithatë avantazhet e shumta që kishte, Pirroja e humbi betejën tjetër "për shkak të zemërimit të perëndeshës". Kjo ishte beteja jopërfundimtare e Bevenetos. Pas kësaj, në vitin 275 para Kr..ai u kthye në atdhe, duke lënë pas një garnizon në Tarent, por duke e lënë në Itali në duart e romakëve. Jo vetëm Epiri, por edhe Greqia dhe gjithë Lindja po bëheshin tashmë të vetëdijshëm për fuqinë e re që po ngirhej në Perëndim. Edhe Ptolemi i Egjiptit po përpiqej të zgjeronte kufijtë e tij. I pakënaqur me kontrollin e rrugëve detare në Egje, ai nxiti kryengritje në Greqi e Maqedoni. Në fakt, Pirros iu mbush mendja fare lehtë për të pushtuar Maqedoninë nga perëndimi, por kjo nuk dha ndonjë rezultat të madh. Ndërkohe, Ilirinë nuk mund ta sulmonte, pasi mbreti i saj Glauku, e kishte strehuar që të vogël dhe e kishte ndimuar të hipte në fronin e Molosisë që në moshën 12 vjeçare. Kështu, ai i drejtoi armët kundër Greqisë. Depërtoi në lindje deri në Argosinë e Pelopenezit dhe u step nga frika kur pa argivet që nuk donin ta pranonin brenda mureve të qytetit. Pikërisht aty, në Argosin pellazg, në vitin 272 Para Kr..karriera e tij do merrte fund.

Ashtu si heroi i tij, Aleksandri i Madh, që e kishte mbyllur karrierën e tij të shkëlqyer në mënyrë aq të dhimbshme, lavdishme edhe Pirroja e mbylli po ashtu në mënyrë shumë tragjike e disi të çuditshme për një hero aq të madh, në muret e Argosit, kur një grua e zemëruar do t’i hidhte një tjegull nga çatia e do ta linte të vdekur në vend! Në vepren e tij “Historia Natyrore”, Plini shkroi për një dukuri shumë të pazakontë që ndodhi në Romë. "Ditën që vdiq Pirroja, kokat e prera të kafshëve të flijuara rrokulliseshin në tokë, duke lëpirë gjakun e tyre, shenjë kjo jashtëzakonisht e mbarë". Një bust, të cilin studiuesit e identifikojnë si me atë të Pirros, u gjet në Herkulan, në rrëzë të malit të Vezuvit, dhe ruhet në Muzeun Arkeologjik Kombëtar të Napolit. Vendin e Pirros e zuri i biri, Aleksandri, i cili pati grindje të vazhdueshme me Maqedoninë. Sidoqoftë, është domethënës fakti që asnjëra nga këto mbretëri të hershme jogreke (shqiptare) nuk kërkoi aleance me Greqinë për të luftuar kundër njëra - tjetrës.

Pas Aleksandrit, Epiri u nda midis një numri principatash fisnore, të cilat qeveriseshin nga krerët e tyre në krahinat përkatëse si mbretëri të vogla. Shumë prej tyre morën anën e Perseut të Maqedonisë në luftën e tij kundra Romës. Rrjedhimisht, senati i zemëruar romak e urdhëroi gjeneralin e sapoemëruar, Emil Paulin, të autorizonte ushtarët e tij që, si ndëshkim, të plaçkisnin qytetet e Epirit. Pas betejës së Pidnës trupat romake shkatërruan 70 qytete Epirote, pjesa më e madhe e të cilave i përkiste fisit të molosëve, dhe kishin si skllevër 150.000 banorë. Shumica e tyre u transportuan në Itali. Një shekull më vonë Straboni shkruante se, ndonëse zonat fshatare ishin të ashpra e plot me male, "i gjithë Epiri dhe Iliria dikur ishin terësisht të populluara. Tani pjesa më e madhe ka mbetur e shkretë, kurse zonat e banuara janë katandisur në fshatra ose në rrenoja. Madje edhe “Orakulli i Dodonës” ka mbetur pothuajse i braktisur fare. "Dëshmi të heshtura të hakmarrjes se egër të Romës mbi Epirin u gjetën 2000 vjet më vonë, kur gërmimet në Antigonea të Gjirokastrës nxorrën në dritë një shtresë goxha të trashë prej hiri, të mbetur nga zjarri që rrënoi plotësisht këtë qytet dhe 69 të tjere si ai.


Pamje nga Dodona

[Zero Cool]

Orakulli i Dodonës






Ky ndryshim cilësor, veçanërisht në fokusimin e problemeve që dikur trajtoheshin si gati misterioze, bëri të mundur kapërcimin e disa kontradiktave të vjetra që kanë të bëjnë me interpretimin e gjërave.

Zbulimi dhe përdorimi i karbonit C-14, i cili afronte zgjidhjen, me një probabilitet (+)(-) 100 vjet, ishte një përmbysje e madhe në saktësimin e etapave kohore në fushën e historisë.

Mbi të gjitha u krijua një mendim i ri i përgjithshëm, i një natyre krejt të re, për vlerat e trashëguara njerëzore. Kapërcehet koncepti provincial i shfaqur jo pak herë edhe nga historianë të kalibrit botëror.

Mjaft është diskutuar rreth Herodotit i mbiquajtur edhe "Babai i Historisë", i cili gjithashtu për pasaktësitë trashanike që ka bërë e quajnë edhe "Babai i gënjeshtrës". P.sh. E. Gibboni gjatë kohës që po përgatiste "Shkëlqimin dhe rënien e Perandorisë Romake" ankohej se "paragjykimi, injoranca dhe budallallëku i shumë historianëve të lashtë", të cilët ishte i detyruar që t’i përdorte si burim informacioni, "e bezdisnin pa masë".

Le të theksojmë këtu edhe interpretimet e shumë studiuesve të sotëm për interesa thjesht shoviniste. Por si një argument domethënës brenda oborrit të historisë sonë, është me vend që të përmendim një prej iluministëve të mëdhenj gjermanë të shek. XVIII.

Ishte viti 1774, kur në Leipzig Johan Tunman, botoi librin e tij "Kërkime në historinë e popujve të Evropës Lindore".

Në parathënien e këtij libri, duke përmendur direkt shqiptarët, ai theksonte se "asnjë popull tjetër i botës në të cilën ne jetojmë, nuk është aq i panjohur për evropianët e perëndimit për sa i përket prejardhjes, historisë dhe gjuhës, sa shqiptarët."E megjithatë, ata janë popuj kryesorë, të lashtë e të rëndësishëm, që çdo historian do të dëshironte t’i njihte: historia e tyre do të plotësonte zbrazëti të mëdha në historinë e vjetër e të re të Evropës. Por… ata sot nuk luajnë më ndonjë rol të veçantë.

Ata janë të nënshtruar, ata janë fatkeq dhe historiani shpesh është po aq i padrejtë, sa dhe njeriu i zakonshëm; ai nuk i përfill ata që nuk i ka prirë fati". (Studime gjermane. Bot. shqip. 1990) Këto dukuri negative të vëna në dukje nga sa a sa shkollarë, kanë krijuar kontradikta dhe të çara të mëdha mbi njohjen e trashëgiminë tonë.

Ato kanë shërbyer si burim keqinterpretimi dhe jo në pak raste i kanë çuar pasardhësit e genit njerëzor në drejtimin e kundërt të asaj që ata duan të njohin. Sot në këtë aspekt po kristalizohen dy grupe të mëdha, të cilat i interpretojnë të njëjtat fakte me koncepte diametralisht të kundërta. Grupi i parë është konservativ, i mëshon metodologjisë klasike, injoron të rejat që zbulohen, ose bëhet thjesht pengesë burokratike.

Ndërsa grupi i dytë përbëhet nga njerëz pasionantë dhe jo ortodoksë. Shpesh ata qasen pa edukim formal në fushën ku ata militojnë, por që me metodat e tyre kërkimore kanë sjellë risi, veçanërisht në fushën e historisë botërore.

Nuk mund ta lë rastin të kalojë pa përmendur Hajnrih Shlimanin, i cili rizbuloi Trojën në kundërshtim të plotë me mendimin e akademikëve, të cilët pretendonin se historia e Homerit, Iliada dhe Odisea, ishin prodhim folklorik dhe pa baza historike. Shlimani vetë konsiderohej aventurier, dhe në fakt ai ashtu ishte! Ai nuk kishte kurrfarë lidhje me punën e arkeologut.

Por realiteti tregoi se bindjet e tij të patundura që do ta zbulonte Trojën sipas tregimit të Homerit, i dhanë atij famën e përjetshme. Me shembullin e Shlimanit bota e sotme është e mbushur plot. Prej këtij këndvështrimi studimi i kësaj disipline ka fituar një linjë të re dhe interesante. Për këtë çështje, pikërisht në aspektin e të kaluarës së shqiptarëve në veçanti, po konfigurohen gjithashtu avantazhet e para.



Humbjet nga e kaluara

Më ndodh që në biseda të ndryshme njerëzit të më pyesin se përse tani shqiptarët nuk janë më të famshmit e dikurshëm, dhe pse nuk kemi më influencë në ekonominë dhe politikën botërore. Së pari, dua t'ju a theksoj pyetësve të mi se kohët ndryshojnë. Kjo gjë në fakt ka lidhje me fenomenin njeri, por nuk varet nga vullneti i tij.

E thënë ndryshe, në mënyrë të dukshme kjo çështje ka lidhje me vullnetin e Zotit! Mendoj që edhe për fisin e parë dhe të bukur të shqiptarëve "Krijuesi" nuk ka bërë ndonjë lëshim të madh, qysh kur vendosi që shqiptarët të jetojnë në tokë bashkë me të tjerët.

Në Testamentin e Vjetër përmenden 12+1 fise (tribu) të ndryshme. Pra, sado e ndritur që të ketë qenë e kaluara jonë, ne nuk kemi jetuar vetëm, në boshllëk, dhe pa konkurrencën e fiseve apo grupeve të tjera.

Kjo logjikë na bën të mendojmë se pavarësisht se ne jemi ndër grupimet e para për nga kontributi i rëndësishëm në stabilizimin e jetës në tokë, prapë fati ynë ngjan njësoj si fati i çdo qenieje tjetër njerëzore, por në kohë dhe vende të ndryshme. Të moçmit tanë, i shpjegonin këto fenomene thjesht me dy fjalë: "Rrota e historisë"!

Ajo siç dhe e dimë, nuk e ndal rrotullimin e saj asnjëherë! Ne shpesh do të shikojmë gjatë shkrimit se si të vjetrit, më së shumti kanë pasur të drejtë. Është me vend me këtë rast që të shpjegojmë fillimisht me argumente bazë si ndryshojnë gjërat në Univers, nën lëvizjen e pandërprerë të "Mullirit Kozmik". Filozofit Platon (429-347), gati 2500 vjet më parë, i pëlqente të thoshte "Si poshtë edhe lart"!

Me fjalë të tjera sjell vëmendjen tek Mikro-Kozmosi dhe Makro-Kozmosi, dy elementët kryesorë në shpjegimin e Universit. Pra, filozofia e tij ishte se fenomenet tokësore janë të lidhura ngushtë dhe në mënyrë të pazgjidhshme me ato qiellore. Kështu që nga ky pikëvështrim, mund të themi se Dodona ka qenë qysh nga fillimi i procesit të civilizimit që njohim ne sot.

Priftërinjtë e Dodonës, siç do ta shikojmë me shembuj këtu më poshtë, ishin vetë Zotat në tokë. Me një gjuhë simbolike, quheshin prej disa mijëra vjetësh si "Perënditë e Olimpit". Sa për kureshtjen tuaj, emrat e disa prej tyre në periudhën dymijëvjeçare të dominimit të Zeusit në Olimp ishin: Zeusi, Hera, Athinaja, Poseidoni, Hades, Demeter, Artemisi, Apollo, Hermesi, Hephaestusi dhe Aphrodita.

Kur Robert Temple botoi herën e parë librin e tij të famshëm "The Sirius Mistery" në vitin 1976, me nëntitull "Evidencë e re shkencore mbi kontaktin e alienëve gati 5000 vjet të shkuara", opinioni botëror u kap në befasi.

Vetë R.Temple për punën e tij gjeniale në vend që të shpërblehej, u persekutua për pesëmbëdhjetë vjet pandërprerë! Persekutorët e tij është interesante ta theksojmë këtu, nuk ishin njerëz të zakonshëm apo fanatikë injorantë. Ata ishin disa individë nga agjencitë dhe grupet sekrete më të fuqishme të botës... Dhe në këtë rast pyetja shtrohet: Po përse vallë…?! Të gjithë ne e pranojmë se gjërat lëvizin.

Që ato ndryshojnë pambarimisht, shpesh dhe jashtë vullnetit tonë edhe këtë gjë ne e kuptojmë. <strong>Astrologjia, në kohët antike konsiderohej mbretëresha e dijeve, sepse ajo të mësonte logjikën se si lëvizin gjërat atje lart…!</strong> Në qoftë se ne do të besojmë sinqerisht në shprehjen "çdo gjë vendoset me vullnetin e Atij", le të vazhdojmë të besojmë si më parë. Prej këtij besimi do të përfitojmë dy gjëra në praktikë.

E para, do u kthejmë stërgjyshërve tanë të urtë një borxh të vonuar shumë gjatë, respektin e domosdoshëm për çka ata kontribuan për ne dhe atdheun. Dhe e dyta, sipas "Mullirit Kozmik", ne tani po dalim ose po lëmë pas "shekujt e gjatë të errësirës së trashë shpirtërore dhe injorancën tonë të rrezikshme"!

A ishte gabim Sami Frashëri kur na mësonte: "Se drita e diturisë, përpara do të na shpjerë"? Unë jam i sigurt se jo! Po ashtu, vëllai tjetër Naimi, gërvishtte të njëjtën plagë kur thoshte: "Hiqu, hiqu, errësirë! Pa ja këtu, o dritë"!

Siç shihet, rilindasit tanë të mëdhenj e kishin kuptuar gjuhën e Zotit. Është më se e qartë se këtu bëhet fjalë për triumfin e dritës kundër errësirës në kuptimin simbolik.

Prof. Harold Cooke në studimin e tij "Osiris, a Study in Myths, Misteries, and Religion", by Ares Publishing Inc. London, 1931, na kujton: "Konflikti midis së mirës dhe së keqes është konflikt fizik dhe shpirtëror". Ndryshe ne mund ta kuptojmë këtë fenomen si lufta e "të mirës kundër së keqes". Por ne siç duket nuk i kuptuam ata krejtësisht, me vonesat dhe zigzaget tona të turpshme. Është fjala për fatin e shqiptarit, por edhe për fatin e njeriut në përgjithësi si qenie tokësore.

Në dymijëvjeçarin që po lëmë pas, ishin predikuar gjërat, pra ishin parathënë! Dhe ky predikim bëhej në përgjithësi me mekanizmin e njohur të Orakujve, por edhe me forma të tjera akoma më praktike.

Duke dalë prej influencës së shenjës të Dashit, ne lamë pas edhe karakteristikat e tij gjithashtu. Le të kujtojmë këtu që nën këtë shenjë, njeriu vetë mori pjesë aktive dhe i ndërtoi perandoritë e mëdha.

Pra, ndryshe njeriu me sjelljen dhe mentalitetin e tij të asaj kohe rrezatoi tendencën ekspansioniste dhe u krijuan nga ky shkak njëra pas tjetrës perandoritë e ilirëve, persëve, maqedonasve, romakëve, bizantinëve, etj.

Por duke hyrë nën influencën e Peshqve, po vetë njeriu u bë dëshmitar dhe varrmihës njëkohësisht në shkatërrimin e po këtyre perandorive, njëra pas tjetrës.

Milena Gonzales-Wippler, e diplomuar në Porto Riko dhe në Universitetin e Kolumbias, respektivisht në Psikologji dhe Antropologji, e shpjegon kështu fenomenin në librin e saj "Formulat magjike dhe ceremonitë" bot. i 1997-s: "Shenja e Ujorit, e cila po na afrohet tani, personifikon miqësinë, shpresën dhe dëshirat. Ndërsa përpara saj, shenja e Peshqve ishte për dymijëvjeçarin që po lemë pas, fillimi i kristianizmit, dhe bota u zhyt gati në mënyrë absolute nën influencën e teologjisë Judeo-Kristiane".

Karakteristikë e kësaj shenje ishte Jezu Krishti, i cili u ndalua, u burgos, u torturua dhe u kryqëzua nga armiqtë e tij të shpallur dhe të pashpallur. Kjo gjë pra, ishte parashikuar më parë nga Orakujt. Ishte parathënë lindja dhe kryqëzimi i tij! Ai kështu u bë simbol i sakrificës kristiane.

Është interesante ta kujtojmë se në treqind vitet e para kristianizmi kishte si simbol të vetin dy Peshq, pra pikërisht shenjën e horoskopit. Por në 325 A.D, në këshillin e Nikeas u vendos unifikimi i kishës dhe "Jesu Krishti" u pranua të shpallej Zot!

Ja se si na e përshkruan këtë moment të veçantë të historisë studiuesi Simon Cox, në librin e tij "Duke zbërthyer Kodin e Leonardo Da Vinçit" bot. i vit. 2004, nga "Barnes and Noble": "Konstandini i Madh, ishte perandori Kristjan, i cili, megjithëse ende besonte në paganizëm, u bë përgjegjës për ruajtjen e perandorisë nga shkatërrimi. Në vitin 325 A.D, ai organizoi të parin këshill të Kishës Kristiane në Nikea dhe e unifikoi atë. Aty u vendos formula e shenjtë e pagëzimit: "Në Emër të Atit, Birit, dhe Shpirtit të Shenjtë, Amin"!

vijon

[Zero Cool]

vijimi


Orakulli i Dodonës







Më vonë kjo formulë u bë doktrina më e rëndësishme për besimin kristian. “Kostandini vetë kishte lindur në 274 A.D. aty ku është territori modern i Shqipërisë së sotme".

Gjithnjë me gjuhën e astrologjisë, nën shenjës e Peshqve, shoqëria njerëzore ishte parashikuar se do të zhytej në anarki dhe luftëra mizore. Por pasoja më e rëndë do të ishte errësira shpirtërore. Ndryshimi i pozicionit të yjeve, sjell kështu në mënyrë të pakundërshtueshme ndryshime fizike dhe psikologjike në jetën e përditshme të njeriut.

Ky është një cikël që përsëritet nga një shenjë e Horoskopit në tjetrën, në një periudhë mesatarisht dymijëvjeçare. Nga të dymbëdhjetë shenjat që ka Horoskopi, përfitojmë një proces lëvizjeje që zgjat afërsisht 25.975 vjet.

Pra, kemi me këtë rast një rrotullim të plotë në 360º të boshtit të tokës. P.sh, në 180º shmangie, Poli i Veriut kalon në pozicionin jugor dhe Poli i Jugut kalon në opozitë. Ky konkluzion arrihet nga vëzhgimi i ngadaltë i shmangies të tij. Kjo lloj lëvizjeje (shmangieje) prej 1º e boshtit tokësor, merr pothuajse 72 e 3/4 vjet. Pikërisht kjo distancë e gjatë është e barabartë me jetën mesatare të njeriut në tokë.

Astronomët e quajnë këtë fenomen, thjesht, një vit kozmik. Pra, në një mesatare gati dymijëvjeçare në tokë, ne përfitojmë vetëm një shmangie prej 30º të boshtit tokësor.

Le të theksojmë se njeriu i lashtë duhet të ketë qenë mjeshtër i këtyre kalkulimeve. Po mundohem që t’i përmend kalimthi gjëra të tilla, sepse neve na duhet që të vijmë në të njëjtin nivel të kuptuari me ata që ndërtuan Dodonën. Kjo logjikë do të na ndihmojë në zbërthimin me lehtësi të rëndësisë së saj.

Arsyeja e vërtetë se përse shqiptarët janë një popull më shumë supersticioz se sa fetar, shfaqet pikërisht tek baza e këtyre njohurive të cilat ata duket se i kanë zotëruar mrekullisht dikur.

Supersticioni është një besim, dhe nga më të vjetrit gjithashtu dhe dihet që ai i ka rrënjët drejtpërdrejt të lidhura me fuqinë e Zotit. E thënë ndryshe, ata (shqiptarët) me kujdes e zgjuarsi i shmangen shpesh fanatizmit të sotëm fetar, i cili shumë tragjedi të mëdha ka sjellë në jetën e njeriut. Kështu, duke i analizuar të gjithë elementët në kompleks, ne mundemi t’i shohim gjërat realisht. Dhe po realisht ne do të kemi shansin që t’i përmirësojmë ato.


Dy fjalë mbi gjenezën

Historia e njeriut fillon në të njëjtën kohë me aktivitetin e trurit të tij. Kështu e kanë përcaktuar studiuesit historinë. Gjë kjo që konsiderohet të ketë filluar gati 50.000 vjet të shkuara. Në fillim zbulimet më të rëndësishme u konsideruan Muzika, Gramatika, Retorika, Drejtësia, Prudenca, Matematika dhe Gjeometria, të cilat kanë qenë të lidhura siç thamë pak më sipër, me momentin e formimit të psikologjisë së njeriut të sotëm modern.

Ato u quajtën në atë kohë "shtatë artet e lira" që u bënë themel i të gjitha njohurive për shoqërinë njerëzore. Po ta shikojmë me këtë prizëm etimologjinë e fjalës art, ajo siç e dimë ka kuptimin e përsosmërisë, pra Zotit! Përndryshe është elementi bazë që e bën praninë e Atij, si diçka konkrete në mes njerëzve.

Është me vend që të theksojmë këtu se artistët janë misionarë, të cilët nuk bëjnë gjë tjetër, por me formën e artit që krijojnë, zbresin mesazhe në tokë të cilat influencojnë në mënyrë të pakundërshtueshme në jetën e përditshme të njerëzve. Le të tingëllojë kjo si kujtesë e shkurtër për disa shqiptarë të prapë! Artistët nuk janë kontingjent diskriminimi, dhe aq më keq për t’u vrarë, ashtu siç bëhej gjatë regjimit komunist.

Ata janë pasuri kombëtare…!

Duke vazhduar mbi origjinën dhe mënyrën se si ka filluar civilizimi në tokë, pra periudha e parë e njeriut si qenie inteligjente, nga shkollarët e sotëm ka qasje të kujdesshme në deshifrimin e skripteve të vjetra.

Krahas kësaj, po i kushtohet gjithnjë e më shumë seriozitet gjurmëve të shumta të lëna nga vizitorë, (alienët), të ardhur nga distanca të largëta kozmike, ku mendohet se jeta atje është më e avancuar se në planetin tonë. Shumë testamente dhe mbishkrime brenda mureve të piramidave, janë zbërthyer nga përmbajtjet e tyre dhe na kujtojnë shpesh një gjë të tillë megjithatë. <br /

Me pak fjalë, shkollarët po deshifrojnë mendimin, komunikimin dhe vizionin e njeriut të parë, duke u munduar të hyjnë nën lëkurën e tij! Ata po përqendrohen gjithashtu në rrjedhën apo edhe nënshtresat e civilizimeve të tëra që deri më sot konsideroheshin krejtësisht të humbura. Nga këto lloj përpjekjesh po arrihen rezultate tepër të rëndësishme!

Është fjalë për piramidat e Egjiptit, Stonehencet, Atlantët, Limurët, Olmikët, Ilirët, Sumerët, Babilonasit, Majatë, Actekët, Inkasit dhe plot enigma të së djeshmes, të cilat janë trajtuar si tabu apo mistere të padeshifrueshme, të zhdukura ose thjesht pjellë e miteve dhe legjendave.

Në këtë kontekst, është shumë me vend që ta theksojmë se historia e shqiptarëve zë një vend me peshë të madhe në historinë e civilizimit botëror. Por në këtë shkrimin tim, unë do të fokusohem vetëm në një fakt, në misterin e Dodonës… Po çfarë fshihet brenda guaskës së këtij misteri…? Dhe a ia vlen që ne të gërmojmë rreth kësaj çështjeje?!

Ç'dimë për Dodonën?

Në kuptimin e gjerë të fjalës kurrgjë! Arsyet janë të ndryshme, por ato më të rëndësishmet janë historike. Në kujtesën e shqiptarëve Dodona ka ardhur e gjallë dhe e ruajtur vetëm nëpërmjet gojëdhënave, miteve dhe legjendave. Në fakt, në këto mite e legjenda Dodona përmendet shpesh si vend i shenjtë.

Interesante gjithashtu është se mali i Tomorit thirret ende edhe sot "Mali i Zotit". Njerëzit e atyre anëve me respekt e quajnë atë "Baba Tomori"! Tek “Iliada”, Homeri me gojën e Akilit thotë: "O Zot, mbret Dodonas Pellazgjik, që banon n'ato vise të largëta e sundon mbi Dodonën dimërkeqe"!

Nga gojëdhënat thonë se mali i Tomorit quhej më parë "Mali i të Mirit". Semantika e fjalës "të Mirit" zbulon krejt funksionin e veçantë të këtij mali! Ndërsa Straboni e përshkruante kështu situatën e terrenit të thyer fizik për të arritur deri në Tomor: "Sado që është i ashpër e plot me male të mëdhenj si Tomori e të tjerë, Epiri dhe Iliria nxjerrin burra trima e të mençur".

Kështu, me këtë logjikë po të vazhdoj, do të përsëris se ç'thonë të tjerët që janë të shumtë padyshim. Por në fakt, më i rëndësishëm për ne është zbulimi i funksionit të vërtetë të Dodonës. Tek historianët e vjetër dhe shënimet e tyre historike Dodona përmendet shkarazi, në mënyrë të zbehtë dhe vetëm si një fakt i përgjithshëm.

Le ta quajmë ndryshe këtë gjë si përplasjen e parë me injorancën apo kufizimet të cilat i ka vuajtur jo pak herë historia jonë. Duket pra se në rastin tonë ne kemi më shumë mjegull, sesa informacion. Flasim për Dodonën dhe për një moment harrojmë që e kemi fjalën për origjinën institucionale të njeriut në tokë.

Fakti i madh që Dodona përfshihet e para dhe më e vjetra në listën e 8-të Orakujve të parë dhe më kryesorë, duke bërë pjesë brenda rrjetit territorial të këtyre Orakujve, na shtyn të mendohemi... Dhe në listën e këtyre tetë Orakujve ishin: 1-Dodona, 2- Delphi, 3-Delos, 4-Cythera?…, 5-Omphalos?…, 6-Akrotin?…, Paphos?…,7- Tritoni?…, 8-El Marj?…, 9-Bendet! Emrat dihen, por disave prej tyre ende nuk iu është përcaktuar vendndodhja.

Për disa të tjera gjithashtu nuk iu është qartësuar përkatësia, prandaj ato janë me pikëpyetje në fund. Nga funksioni i tyre, përveç Dodonës dhe Delphit që kanë përafërsi me njëra-tjetrën, të tjerat janë të ndryshme. Kodi i Orakullit të Dodonës është ky: 1. Vendndodhja - mali i Tomorit, në Qendrën Perëndimore, 2. Pema simbol - Lisi 3. Planeti simbol -Saturni 4. Lindja Hyjnore - Qenia Humane prej "Ashtit të Tokës"!

Është e pajustifikueshme që në programet apo tekstet e shkollave shqipe Dodona as që zihet me gojë, qoftë edhe shkarazi. Sa për shkrimet e autorëve klasikë, të ashtuquajturit greko-romakë apo bizantinë, terma që po bëhen gjithnjë edhe më të dyshimta sot, me lehtësi mund të përmendim emra, si Homeri, Eskili, Platoni, Hesiodi, Herodoti, Tukididi, Plutarku, Straboni, Pindari, Plini, Apollodor Tekniku, Polibi, Titus Libius, Stefan Bizanti, Eustathi etj…

Disa prej këtyre emrave i përkasin periudhës së dytë, asaj Bizantine. Ndërsa në plejadën e Rilindjes Evropiane deri në ditët e sotme, kemi emra të shquar shqiptarë dhe të huaj si Jeronim de Rada, Dhimitër Kamarda, Shtjefën Gjeçovi, Perikli Ikonomi, Myzafer Korkuti, Skënder Anamali, Aleksandër Stipçeviç, Nermin Vlora (Falaski), Aristidh Kola, Mexhit Kokalari, Rasim Bedo, etj.

Nga studiuesit e huaj le të përmendim: J.G.Fon Han, Edvin Jacques, Michael Grand, Nikolas Hammond, Robert Temple, Erik Von Daniken, Robert D'angely, Enzo Gatti, John Wilkes, Eduard Gibbon, Agnes Savill, dhe plot të tjerë.

[Zero Cool]

Dielli - krijuesi i jetës sonë






Dielli i vetmi zot i vërtetë për jetën në Tokë.


Fjala diell lidhet kryesisht me fjalen djale sepse edhe nga anglishtja kemi sun-son. gjithashtu na bie ne sy ngjashmeria midis fjaleve diell dhe djall.
Sipas filozofise kabala dielli eshte vizioni i bukurise dhe ka arkengjell rafaelin kurse ne disa raste mikaelin kundershtarin e luciferit.
Po ta shohim ne prizmin masonik simboli i diellit eshte nje rreth me nje pike ne mes. mos valle ka dicka qe fshihet prej shekujsh ketu. ia vlen te permendim faktin se shume fjale te vjetra shqipe perdoren ne ritualet masonike.

Ndoshta rrethi me nje pike ne mes ben fjale per dy yje ndoshta dielli yne dhe planeti i 12 nibiru si nje yll xhuxh qe hyn midis tokes e diellit dhe ben qe pamja te duket si nje sy i stermadh.
Ketu vihet ne pune me shume fantazia dhe imagjinata sesa logjika dhe arsyetimi. Gjithsesi kjo mund te jete nje hije e realitetit qe pritet te rizbulohet se shpejti.


Universi dhe sistemi Diellor lindën nga shpërthimi i quajtur Big-bëng. Elementet që krijuan jetën në Tokë (njerëz, kafshë dhe bimë) erdhen nga distanca e largët në hapësirën ndërmjet Marsit dhe Jupiterit, por disa edhe nga skajet e sistemit tonë diellor. Këto elemente jetësore kanë ardhur në meteorë dhe asteroide rreth 3 miliard vite më parë. Toka ka rreth 4, 46 miliard vjet që ka lindur ashtu si edhe planetët e tjerë të sistemit diellor. Kur meteorët goditën Tokën ata sollen me vete edhe të gjitha elementet e jetës të cilat nën nxitjen e Diellit dhe reaksioneve kimike krijuan jetën dhe ne evoluam (u zhvilluam) dhe u bëmë specie të gjalla përmes energjisë së Diellit. Ne kemi nevojë për dritën e Diellit që të zhvillohemi, të rritemi e të jetojmë. Që Dielli është zoti i vërtetë nuk është thjesht mendim, por një fakt real. Po të vlerësojmë anën konkrete të gjërave Dielli është i vetmi zot për jetën mbi Tokë. Ishte ai i pari që nxiti gjallërinë, sepse nga të gjithë planetët e tjerë Toka ndodhet në largësinë e duhur me të për të krijuar kushtet e jetës. Ndaj, nxehtësia e Diellit është normale në planetin tonë të gjallë. Në fillim Toka ishte plot vullkane, me kalimin e viteve asteroidet dhe meteorët goditën Tokën. Forca e rëndesës së Diellit i sistemoi meteorët në Tokë dhe u formuan malet. Kometat e akullta sollen ujin i cili u shkri nga Dielli dhe u krijuan detet e oqeanet. Uji duke kombinuar me dheun formuan barin, bimët, pemët...ajrin. Nga vullkanet nëndetare nisen të krijoheshin qelizat e para jetësore derisa evoluan duke pësuar ndryshime ndër vite, ashtu si krimbi që kthehet në flutur dhe kështu me rrallë....kafshë pas kafshe deri tek majmuni që ngjan me njeriun, dhe nga majmuni i zhvilluar doli njeriu. Por kjo u desh për miliona vjet. Ky proçes quhet evolucion. Dielli jo vetëm që nxiti dhe krijoi jetën, por dhe ndikon në punët e përditshme: nga ai vjen shiu sepse Dielli ngroh oqeanet e detet, avulli i oqeaneve dhe i akujve ngrihet në qiell dhe bëhet re dhe reja lëshon shi (ashtu siç ndodh tek tenxherja në zjarr që po t’i heqim kapakun avulli kullon si shi). Në këtë rast Dielli (babai ynë) duket sikur fekondon nënën Tokë. Dielli rrit bimët dhe nga bimët vijnë ushqimet, ushqehemi ne dhe kafshët të cilat na shërbejnë neve për punë dhe si ushqim; nga bimët bëhen edhe ilaçet dhe barnat e ndryshme që na ndihmojnë të shërohemi. Pra, nga Dielli marrim jetë, energji, marrim dritën dhe natën (sepse toka duke i kthyer shpinen Diellit krijon natën)...Ai na bën të zhvishemi sepse na sjell vapën, na than rrobat, na shëron plagët, krijon ngjyrat; Dielli na bën të bukur duke na nxirë trupin në plazh. Vetë mosha jonë varet nga Dielli. Nga Dielli janë frymëzuar poetë dhe shkrimtarë. Por ai ka dhe veti negative: ai provokon edhe nxehtësi përvëluese edhe shkatërrim. Asgjë në botë nuk ndikon më shumë se Dielli. Ne e ndjejmë energjinë e tij, rrezet e tij të shndritshme që na bien në fytyrë sapo zgjohemi në mëngjes.

Në kohët e lashta, Dielli u quajt zot, pikërisht sepse ishte ai që mundësonte jetën, simbolizonte natyrën, dritën, ditën. E kundërta e Diellit ishte errësira, që nënkuptonte të keqen, të zezën, të ftohtin, djallin. Natën njerëzit primitivë ishin shumë të ekspozuar ndaj rreziqeve, sulmeve të kafshëve të egra, të ftohtit etj. dhe ishin të varur plotësisht ndaj kushteve të natyrës. Për këtë arsye "priftërinjtë e parë" ndërtuan tempujt e Diellit në shenjë kulti në malet më të larta, atje ku rrezet e Diellit preknin më parë dhe me anë të daulleve, lajmëronin popullsinë për lindjen e diellit, që presupozonte lindjen e jetës.

Duke studiuar Diellin, si ylli më i afërt i planetit Tokë, lindi interesi ndaj astrologjisë dhe fenomeneve të ndryshme astronomike. Vetë fjala hyjnore, nuk presupozon diçka të shenjtë, më shumë se diçka që ka të bëjë me yjet: hylli, hyje, hyjnor.. Dielli (ylli ynë) gjendet i pikturuar në shpella 10 mijë vjet më parë, apo dhe 6 mijë vjet tek sumerët. Ky besim pagan dominoi, madje u përhap në të gjithë shoqërinë njerëzore të asaj periudhe. Më pas evoloi dhe u përshtat në shumë kultura, derisa këto dije astronomike u keqpërdorën qëllimisht apo jo, për të arritur judaizmi që nxori besimin e parë monoteist, që vinte në qendër vetëm një Zot. E gjithë Dhiata e Vjetër apo e Re, nuk është asgjë tjetër veçse një dije astronomike, me në qendër Diellin. Më pas këtë histori e kopjoi thuajse totalisht Bibla dhe më pas biblën Kurani, sigurisht duke bërë dhe ndryshime.

Përpara dymijë vitesh, Dielli adhurohej nga shumë fise e popuj të ndryshëm, nga mbretër e perandorë të lashtë. Egjipianët, kur Dielli ishte në pikën më të lartë qiellore, në mesditë, kur piramida nuk projektonte asnjë hije, i luteshin perëndisë më të madhe, Horus-it (Diellit). Njerëzit e lashtë i përcaktonin kohën dhe stinët në bazë të lëvizjes së Diellit, duke caktuar në këtë mënyrë ditë, muaj, vite; instrumenti i përdorur ishte ora diellore. Për një filozof si Platoni Dielli simbolizonte autoritetin suprem: ai dhuronte fuqinë e shikimit. Jezu Krishti përfaqëson vet Diellin dhe apostujt e tij përfaqësojnë 12 shenjat zodiakale. Për këtë fakt ditëlindja e tij u vendos nga Papa me 25 dhjetor, kohë kur dita nis e zgjatet, ky proçes quhet Rilindja e Diellit ose Krishtlindja. Në vitin 274 pas Krishtit, perandori Aurelio adoptoi Diellin si perëndi supreme të Perandorisë Romake dhe përveç kësaj, edhe familja e Kostandinit nderonte Sol Invictus-in (Diellin e Pamposhtur). Statuja e Kostandinit, në Kostandinopoli, mbante kurorën që leshonte rreze të perëndisë Diell. Po ashtu, Statuja e Lirisë në Nju Jork mban rrezet e Diellit mbi kokë. Ne Bosnjë Hercegovinë, pranë Sarajevës, gjendet Piramida e Diellit. Që nga lashtësia, mbretërit mbanin kurora me maja që simbolizojnë rrezet e Diellit! Mbreti i fuqishëm i Francës, Luigji XIV, e quante veten “Mbreti-Diell”. Persianët e lashtë, Aztekët dhe fiset Maja i bënin flijime atij. Në Rodos të Greqisë, statuja e Helios-it (Ilios =Diell) ishte një ndër simbolet më të madhërishme për adhurimin e Diellit, e njohur me emrin Kolosi i Rodosit dhe ishte një ndër mrekullitë e botës antike. 14 vende sot në botë mbajnë Diellin si simbol në flamurin e tyre.

Populli ynë i Ilirisë së lashtë, përpara ardhjes së krishtërimit, adhuronte dhe nderonte Apollonin (Diellin) si më të madhin perëndi: qyteti i lashtë iliro-romak që shtrihet pranë Fierit mori emrin Apollonia, për nder të Diellit. Fisi ilir i Peonëve e kishte Diellin perëndinë më të adhuruar.

Kulti i Diellit (besimi origjinal) tek shqiptarët pasqyrohet edhe në betë e tyre, dmth. kur bëjnë be e betohen për Diellin. Madje, betë me Diell e rreze dielli, si “për atë diell” e “për këtë rreze dielli”, “për qiell e për dhe” hasen edhe sot e kësaj dite tek shqipëtarët. Malësorët bënin kryq kur u binin rrezet e para të Diellit në agim. Edhe mallkimet përfshinin Diellin: “mos pafsh Diell me sy”. Dielli adhurohej si burim jetese, burim shëndeti, burim pjellorie dhe si objekt mbrojtës dobiprurës. Atij i faleshin në mëngjes në të lindur, në disa raste dhe në perëndim të tij. Shumë veprime me karakter bujqësor e blegtoral duhej të fillonin me të lindur të Diellit e jo më parë, se kështu sjell mbarësi e prodhimtari të bollshme. Në disa krahina veriore vajza duhej fejuar në mëngjes në të rënë të Diellit e jo në mbrëmje. Dielli i mëngjesit, sipas besimit popullor, është fat për vajzën në lumturinë e ardhshme bashkëshortore, në trashëgimi, në lindje të djemëve. Martesat bëhen ditën e dielë, në ditën e Diellit. Kur vdiste njeriu, kudo në Malësitë shqiptare ai do të vendosej me fytyrë nga lindja e Diellit. Në pelegrinazhe rituale në majat e maleve nuk mungonin asnjëherë adhurimet e Diellit: ndezje zjarresh të mëdha, kurbane, sidomos në Ditën e Verës, me 21 mars, apo me 22 qershor, festa që simbolizojnë Diellin. Ditëlindja dhe Viti i Ri janë një festë tjetër pagane që përfaqësojnë revolucionin e Diellit, dhe janë festat më të festuara në botë. Sot në botë përdoret kalendari diellor.

Dielli është burimi konkret i jetës tokësore, prej tij dhe prej planetëve të sistemit tonë diellor varet fati i jetës sonë.

Napoleon Bonaparti ka thënë: “Nëse do të më duhej të zgjidhja një fe, Dielli dhënësi i jetës, do të ishte zoti im”.



The sun is the real god as proven by science and confirmed by the narrator

[Zero Cool]

Kulti i Diellit dhe Hënës


Besime popullore


Të dy, Dielli dhe Hëna, janë simbole dhe motive të zakonshme në artin popullor shqiptar, si dhe në tatuazhet. Dihet se ilirët, banorët e lashtë të Ballkanit perëndimor, i përdornin simbolet e Diellit në ornamentet e tyre, megjithëse nuk mund të thuhet me siguri nëse kanë qenë pikërisht këto simbole që kanë trashëguar shqiptarët e sotëm. Edhe peonët, të cilët jetonin diku ndërmjet maqedonasve të lashtë dhe dardanëve, e kishin një kult të diellit, të cilin shkrimtari i shekullit II të e. r. Maximus nga Tiri (Philosophoumena, 2.8, 6) e ka përshkruar si diell në qendër të një disku, majë një shtize të gjatë.
Kulti i Diellit tek shqiptarët pasqyrohet edhe në betë e tyre, dmth. kur bëjnë be e betohen për diellin. Madje, betë me diell e rreze dielli, si 'për atë diell' e 'për këtë rreze dielli,' haseshin dikur më shpesh se betë për Zotin dhe dëgjohen edhe sot e kësaj dite.

Edhe në letërsinë gojore shqiptare bie në sy përmendja e rrezeve të diellit, që u japin dritë guvave të thella malore, etj. Festa e Shën Gjergjit, gjithashtu, mund të lidhet me një festë të lashtë të diellit. Baroni Franc Nopça (1877-1933) thotë se banorët e Shalës dhe Planës (SH) bënin kryq kur u binin rrezet e para të diellit në agim. Dielli,Hëna,Yjet

Nga mbijetojat e kulteve të lashtësisë është ruajtur kulti i Diellit. Mbeturinat e tij na shfaqen, qoftë edhe në mënyrë të zbehtë, në shumë fusha të jetës e të veprimtarisë së banorëve të vendit tonë: në kulte bujqësore e blegtorale, në kulte të mjeshtërive, në ritet kalendarike, në krijimtarinë gojore të popullit, në artin popullor të aplikuar, në ciklin e jetës familjare, në kultin e zjarrit e të vatrës, të ujit, të maleve e kështu me radhë.

Nga autortë ndryshëm për këtë kult janë nxjerrë në dritë dëshmi jo të pakta e janë dhënë mendime të rëndësishme. Pashko Vasa që më 1879 vë në dukje se Shqiptarët betoheshin për Diell, për hënë, për qiell, për dhe, në gur e për elementë të tjerë të natyrës e jo për perëndi e shenjtorë të krishtërimit e të islamizmit. Ai këto betime i shpjegon si të lashtësisë shqiptare e me burim vendës. (Vaso Pasha Effendi, "E vërteta mbi Shqipërinë dhe Shqiptarët", Tiranë, 1935, f. 42-43)

F. Nopça që nga fillimi i këtij shekulli ka vënë re se Shqiptarët i faleshin Diellit sipas besimit pagan dhe se nderimi i majave të maleve, i disa vendeve të larta në Shqipëri ka të bëjë me kultin e diellit. (F. Nopçe, "Shqipëria. Pikëpamjet fetare", Arkivi i Institutittë Historisë, f. 46). Në zbukurimet e xhubletës së Malësisë së Madhe, në shtroje e gjëra të tjera të qëndisura në Malësi të Gjakovës, është i pranishëm motivi i diellit në formë kryqi grepç (svastika), dhe kjo duhet konsideruar si trashëgimi e lashtë e popullit tonë.

Sh. Gjeçovi konstaton mbeturina të forta të besimit në diellin të shprehura në të falurit e diellit e në të dhëna të tjera religjioze, duke i lidhur këto me kultin e diellit e elementë të tjerë të mitologjisë në llirë e Trakë. Mbi të gjitha është me vlerë shqyrtimi që M. E. Durhami i bën kultit të diellit të shfaqur në tatuazh në Bosnjë, në Hercegovinë dhe diçka në Shqipërinë Veriore, duke u përpjekur të shpjegojë origjinën ilire e trake të kësaj dukurie.

Nga të dhëna të ndryshme na del se dielli, deri këto kohët e vona ka qenë objekt adhurimi; atij i faleshin në mëngjes në të lindur, në disa raste dhe në perëndim të tij. Dielli adhurohej si burim jetese, burim shëndeti, burim pjellorie dhe si objekt mbrojtës dobiprurës.

Shumë veprime me karakter bujqësor e blegtoral duhej të fillonin me të lindur të diellit e jo më parë, madje veprime bujqësore e blegtorale që fillonin për herë të parë në një ditë të caktuar të pranverës; ajo ditë duhej të ishte me diell( e jo e vrenjtur) se kështu sjell mbarësi e prodhimtari të bollshme. Në Malësi të Gjakovës (Tropojës) kemi hetuar një zakon të lashtë sipas të cilit vajza duhej fejuar në mëngjes në të rënë të diellit e jo në mbrëmje. Dielli i mëngjesit, sipas besimit popullor, është fat për vajzën në lumturinë e ardhshme bashkëshortore, në trashëgimi, në lindje të djemëve.

Një element me shumë rëndësi për kultin e Diellit janë zjarret e vitit që bëheshin në krahina të ndryshme të Shqipërisë në Ditën e Verës (fillimi i marsit), më 22 qershor, diku në korrik apo në gusht në maja malesh, kodrash dhe pranë shtëpive më 24 dhjetor. Këto zjarre rituale në shekullin XX kanë karakter besimi por dhe argëtimi, por dihet se në mitologjinë indoeuropiane këto bëheshin për të ndihmuar diellin, për t'i dhënë fuqi atij, se edhe ai pastaj kishte për t'u dhënë prodhimtari të mbarë e begati në jetën familjare. Pra, besohej dikur se të tilla zjarre rituale e fuqizonin diellin për të prurë më shpejt verën, bimësinë në natyrë e bollëk në prodhimtari.

Në gunën shqiptare, në variantet e saj si veshje gruaje në trevën e Mirditës, Pukë, Malësi e Lezhës, Mat e Krujë, ndeshim dendur simbole të diellit në formë kryqi, në ngjashmëri të svastikës, në rrathë koncentrikë, spirale dyfishe etj. Në xhubletën e Malësisë së Madhe, të Dukagjinit dhe të Malësisë së Gjakovës (Nikaj - Mertur) ndeshim zbukurime me simbole të diellit, të hënës, të gjarpërit, nga më të ndryshmet. Meqënëse këtë petk e kemi me origjinë të lashtë ballkanase e mesdhetare, gjë që na dëshmohet edhe nga zbulimet arkeologjike të trevës ilire e më tej, mendojmë se edhe zbukurimet me karakter mitologjik në të, pa mohuar shtresa të ndryshme e ndikime të mëvonëshme, si origjinë duhet t'i kërkojmë te koha, te një kohë e lashtë ballkanike.

Është kuptimplotë fakti që në ciklin e kreshnikëve dielli e hëna marrin pjesë aktive në drejtimin e ngjarjeve. Në këtë cikël flitet për Bjeshkët e Diellit, si vende ku veprojnë kreshnikët. Në "Martesën e Halilit" (Q. Haxhihasani. vep. cit. f. 75) Dielli e Hëna bashkë me Orë e Zana e zogj të malit ndihmojnë kreshnikun për të realizuar synimet e tij.

Po thot dielli: "A ndorja e eme!" Ka than hana: "A ndorja e eme!" Kanë thanë orët: "A ndorja e jonë!" Zotafletdhijanëmal! Ça ka qitun e ka thanë? - Sa të bajë dritë ka ndoren dielli, T'errmen natë, ka ndoren hana, Armët e brezit ja rue Zana!</i>

Betimet, mallkimet, urimet e shumta për diellin, që përdoreshin në jetën e përditëshme si "Për atë diell që shndrit token!", "Për atë diell që vete lodhurl", "Të thertë rrezja e diellit!", "Mos pafsh diell me sy!", "Qofsh i bardhë si drita e diellit!", "Për atë fytyrë të Diellit", "Për atë sy diell", "Për atë diell që vran e kthjell!" e kështu me radhë, konsideroheshin shumë të forta e mendohej se bënin efekt për mirë a të keq në jetën e njerëzve.

Në besimet popullore gjejmë përfytyrimin e Hënës si grua dhe të Diellit si burrë e ku flitet dhe përfëmijët e tyre. Në një këngë legjendare nga Arbëreshët e Italisë vajza takohet me Kuçedrën në Malin e Kuçedrës dhe i thotë se "është e bija e diellit dhe e hënës" (se ka për nënë hënën dhe për babë diellin). Kuçedra donte ta hajë, por kur mori vesh këtë e përshëndeti dhe e la të lirë. (Q. Haxhihasani. "Këngë popullore legjendare", f. 91). Megjithatë tek ne ka dhe një variant që e gjejmë te popujt e tjerë: Në legjendën popullore tregohet se hëna me diellin kanë qenë motër e vëlla e në ndonjë yariant tjetër: burrë e grua. Hëna dikur paska pasur dritë të madhe porsi dielli. Kallzohet se ndër kohë të vjetra hëna u grind një herë me diellin e ky i ra me një shplakë aq të fortë sa i plasi njërin sy e prandaj tani hëna nuk e ka më dritën e gjallë si dielli. Këtë legjendë e gjejmë në gjithë Labërinë. ( K. Kamsi, "Besime të popullit në Labëri", "Dituria", Tiranë, 1928, Nr. 8, f. 309-310). Në Smokthinë besohej dikur, se kurzihej hëna (kur ndodhte eklipsi i hënës) e kishin zënë shkëmbinjtë, lubia ose kauri. Në Kurvelesh tregohej se atë e zinte Kuçedra, qentë e tërbuar ose lugati e nuk e lenin të lëshonte dritë mbi tokë. (K. Kamsi. Art. cit. "Dituria", 1928, f. 311).

Në Veri, në zbukurime të ndryshme, na paraqitet hëna me rreze ashtu si edhe dielli; kjo të kujton legjendën në fjalë. Në popullin tonë të zënët e hënës a të diellit mbahej si një shenjë shumë e keqe. Deri nga fillimi i shekullit XX, kur zihej hëna ose dielli, qisnin me pushkë ose hidhnin përpjetë urë zjarri, për të frikësuar Kuçedrën a Lubinë, për ta bërëqëtëlargohen.

Në Smokthinë ndër pleq e plaka tregohej se hëna na qenka një grua e shenjtë. Prandaj ditën e hënë nuk preknin punë me dorë, ose po të punonin, besonin se në jetë do t'u ndodhnin fatkeqësira dhe se natën u shfaqej hëna si grua dhe u tregonte të gjitha të këqiat që do t'u çonte atyre që nuk nderuan ditën e saj. Në legjendën popullore me natyrë mitike ndonjëherë dielli e hëna paraqiten si vëlla e motër e njëkohësisht si burrë e grua ashtu si edhe në popujt e tjerë indoeuropianë.

Në popullin tonë me fazat e ndryshme të hënës lidhej çdo veprimtari bujqësore, blegtorale dhe nga ato që kishin të bënin me zeje e mjeshtri të ndryshme.

Kudo ndër Shqiptarë, në malsi më tepër, kur në të marrë të diellit del hëna e re, fëmijtë dhe vajzat e rritura i drejtoheshin hënës me lutje e formula të veçanta magjike, për fat« mbarësi në jetë. Ja njëra nga këto formula magjike, me të cilën vajzat i drejtoheshin hënës: "Hënë e re, / vashë e re! / Unë në punë, ti në gjumë, / Unë shëndet e ti gërshet". (J. Nushi. Mitologji e besime në Myzeqe, "Etnografia Shqiptare", V. 1974, f. 336).

Mendojmë se hyjnizimi i hënës në popullin tonë në një masë kaq të madhe ka të bëjë me ndonjë hyjni të lashtë ktonike vendëse me atribute të bujqësisë dhe të jetës familjare. Po Hëna na del edhe si e lidhur me Zanën, me natyrën e virgjër, pra si hyjni e natyrës. është ndërkohë edhe mbrojtëse e grave. Kuptohet qartë se këto mbeturina besimesh në hënën, në diellin e në elementë të tjerë të natyrës ishin shprehje e atij kompleksi të besimeve pagane që lidhej me natyrën.

Me interes është kulti i diellit në lidhje me të vdekurit. Kur vdiste njeriu, kudo në Malësitë shqiptare ai do të vendosej me fytyrë nga lindja e diellit: në shtëpi, në oborr, kur pushonin rrugës për te varrezat dhe në varr; ky ishte një rregull i prerë dhe i lidhur me besime të lashta. Vlen të theksohet këtu se arkeologët tanë në varret e Mesjetës së Hershme të varrosurit i kanë gjetur me fytyrë nga lindja. (H. Spahiu. - Gërmimet e vitit 1961 në varrezën e hershme Mesjetare të kalasë së Dalmacies, "Studime historike" 3.1964, f. 77). Këtë pozicion varrimi e gjemë dhe në disa varre të lashta ilire, ashtu si dhe në popuj të tjerë të Lashtësisë.

Deri në kohë të vona është ruajtur tradita që përjashta varrit të bëhej një rreth gurësh të vegjël të bardhë, p.sh., në Labëri, në Mirditë, në Malësi të Madhe etj. Mendojmë se kjo ka të bëjë me kultin e diellit. dhe kjo është po ajo unaza apo rrethi i gjerë me gurë që gjendet në tumat ilire dhe që ka të bëjë me kultin e diellit. Pra edhe këtu ekziston lidhja logjike nga Lashtësia e deri në Kohën tonë. Këtë dukuri në varrime e ndeshim dhe në popuj të tjerë të Europës. ndoshta kjo ka të bëj me kultin e diellit, por mund të jetë dhe një kontaminim me kujtimin legjendar të të ardhurit të europianëve nga Vendet e Lindjes, pra nga lindja e diellit. Ky kujtim i mjegulluar i prejardhjes, ky skenar mitiko-ritual i drejtimit nga vendi i imigrimit ndeshet dhe në popuj të Oqeanisë e gjetiu. Pra është një kujtim i migrimeve të lashta nga Azia, migrime indoeuropiane e të tjera si këto.

Në kryqet e varreve në Malësi të Madhe, në Nikaj-Mertur, në gjithë Dukagjinin (S. Anamali - Një varrezë e Mesjetës së Hershme në Bukël të Mirditës, "lliria", 1972, f. 213) dhe në disa vise të tjera malore të Shqipërisë janë të rëndomta motivet e diellit e të hënës të paraqitura bashkarisht në të njëjtat vende. (Në lidhje me motivet pagane: dielli, zogj, hëna e të tjera, në kryqet e varrezave të Malësisë së Madhe, të Dukagjinit e Nikaj-Merturit, material me rëndësi më kanë dhënë gojarisht, A. Gjergji dhe K. Ulqini). Ekziston dhe mundësia e ndikimit islam, që doemos diku - diku është e dukshme, por për kultin e hënës kemi dhe një traditë të fortë vendëse. Ka të drejtë E. Durham që këto motive të diellit e të hënës në varre i lidh me besimet e lashta në këta trupa qiellorë.

Në lidhje me kultin e Diellit do te përmendim se ka ekzistuar ndër Shqiptarë në malësitë e Jugut e të Veriut, kulti i disa vendeve të larta ose maja malesh që adhuroheshin; njerëzit u faleshin në mëngjes me të lindur dielli. Në shumë raste këto ishin vende ku në data të caktuara të vitit zhvilloheshin ceremoni që kishin të bënin me diellin, po dhe me elementë të tjerë të natyrës. Kështu vendësit ngjiteshin në majën e malit Rumia (Rumia: mal në 1 perëndim të liqenit të Shkodrës, në trevën e Malit të Zi), me nga një gur në dorë që e hidhnin në vendin e shejtë në majë, ditën e Rushajave pa rënë dielli dhe me të lindur i faleshin atij. Kështu veprohej edhe në Gjallicë të Lumës në një ditë të caktuar të gushtit. Veprime të tilla rituale bënin në Majë të Pashtrikut banorët e Malësisë së Gjakovës e të Rafshit të Dukagjinit. Të tilla rite bëheshin edhe në maja të tjera malesh në Shqipëh. (Majat më të njohura ku bëheshin pelegriazhet e zhvilloheshin ceremoni kushtuar diellit në ditë të caktuara të vitit, në disa vende Ditën e Verës, diku për Shën Gjergj, diku më 20 korrik, diku në gusht a data të tjera të vitit, ishin këto: Mali i Këndravicës në Labëri, Çuka e Tomorrit në Berat, Sarisalltiku të Krujë, Gjallica e Lumës, Rumia afër liqenit të Shkodrës, Pashtriku në Malësi të Gjakovës. Maja të nderimit pagan kemi shumë në Shqipëri. Maja e Shëlbuemit afër Lezhës; në Alpe: Maja e Shkëlzenit, Maja e Hekurave, Maja e Koritnikut. Të tilla ishin edhe Maja e Sukaj në Grudë, Maja e Runës, maja e Dervishës në Macukull (Mat). Në pelegrinazhe rituale në majat e maleve nuk mungonin asnjëherë: të falurit diellit, ndezje zjarresh të mëdhenj (e kjo bëhej më tepër për Shën Gjergj dhe në Shën Mëri të gushtit), kurbane, përveç ceremonish e veprimesh të tjera.

Duhet të shënojmë këtu se kulti i Diellit, duke qenë një fenomen universal, na shfaqet në popuj të ndryshëm të botës dhe mad nganjëherë dhe me të njëjtat tipare si edhe në Shqiptarë. Kështu, p shembull, Persianët e vjetër (para 2000 e ca vjetësh) tempujt e ty kushtuar diellit, hënës, ujit e tokës, i kishin në maja të maleve dhe at bënin flijime kushtuar diellit. (Gerodot, Istorija, Leingrad, 1972, f. 54, 131).

vijon

[Zero Cool]

vijimi

Kulti i Diellit dhe Hënës


Besime popullore




Edhe në Kinë, deri në kohë të vona (rreth shekullit XIX e deri r fillim të shekullit XX) janë ruajtur tempuj kushtuar diellit në vende ngritura e maja malesh. (L.J. Shenberg, vep. cit., f. 508-509). Në lashtë kulti i diellit ka qenë i fortë thuajse në të gjithë vendet e Lindjes së Afë si në Mesopotami, Asiri, Egjipt etj. (Po aty. f. 500-525). Mali Sinai r afërsi të Jeruzalemit, Hebroni, Ararat në Irak, e disa të tjerë ishin r lashtësi vende kulturore e pelegrinazhi, pra maja malesh të shenjta, l njerëzit luteshin si besimtarë e bënin flijime; çonin atje dhurata ndryshme.

Që këto shfaqje të kultit të Diellit tek ne kanë origjinë të lashtë, k s'ka asnjë dyshim. Mund të përmendim me këtë rast ekzistencën këtij riti te Peonët në majën e Malittë Pangjeut. (N. Svoronos, Journ international d'Archeologie Numismatique, dirigë et publië par svoronos, Paris-Athenes, 1919, f. 78-79 dhe 127). Sipas një autori anl (Eskilit), Orfeu ngjitej para agimit në majën e Pangjeut (Po aty. f. 1 78-79, dhe 127) për t'iu falur diellit në dukjen e tij të parë, sepse për dielli ishte perëndia më e adhuruar. Livi (T. Livi., "Urbe Condita", Libi XL, f. 21-22) na dëshmon se në vitin 181 p.e.sonë në majë të Ma Hem (afër Peonëve) kishte një altar kushtuar diellit e një kushtui Jupiterit, te të cilët bëheshin flijime kushtuar diellit. Edhe Maja Shelbuemit, afër Lezhës, ku arkeologët tanë (F. Prendi, K. Zheku, "Qyfc ilir i Lisit, origjina dhe sistemi i fortifikimit të tij". 1971, f. 156 dhe 166 kanë gjetur shenja muresh të kohës së llirëve, në këto kohët e fundit r del si vend i kultit pagan e pikërisht i kultit të diellit nga llirët e deri r kohën tonë, një dukuri e përgjithëshme e lashtësisë Ballkanike.Duke ditur se në përgjithësi majat e kultit të diellit kanë shërbyer të tilla që nga lashtësia, atëhere duhet menduar se ky kult mund të ruh vetëm nga banorët që jetuan për shekuj të tërë në afërsi të këty majave. Për kultin e majve të diellit te llirët e Trakët kanë shkruar auto të ndryshëm antikë. Edhe arkeologët kanë gjetur materiale të ndryshm altarë, rrenoja, tempuj, monedha, të cilat lidhen me kultin e majave diellit te llirët. Nga Heroditi na dëshmohet se në luginën e Vjosës (Herodot., vep. cit. I., IX-93, f. 444) mbaheshin në një shpellë një tufë dhenësh "të shenjta", kushtuar diellit. Kjo ndodh pikërisht në një vend siç është Malësia e Labërisë, ku kulti i diellit me maja të larta është shumë i dukshëm. Në të mirë të origjinës ilire të kultit të majave të larta na flasin dhe disa dëshmi arkeologjike.

Arkeologët Z. Milter e V. Shmid kanë zbuluar në Norik, në dy maja, dy tempuj ilirë me altarë flijimesh kushtuardiellit. Svoronos na paraqet disa dëshmi për Pangjeun si "mal i shenjtë" kushtuar kultit të diellit (J. Svoronos, vep. cit., f. 78-79 dhe 126-127) në Peonët. Këtë e vërtetojnë ndër të tjera koleksionet e monedhave (Po aty. Të shihet tabela në fund të veprës së autorit) me motivet e diellit të gjetura në këtë mal dhe altarë kushtuar diellit. Dhe Taloci (Thallooczy, "Historiae motshme...", "Agimi", 1919, Nr. 4, f. 528) na thotë se llirët e Trakët, tempujt e tyre kushtuar diellit, i kishin të rrumbullakët e të ndërtuar në vende të larta.

Të shumta janë motivet e diellit e të hënës në ornamentikën popullore. Si elementë shumë të qartë të mbeturinave të kultit të diellit janë svastika, rrathët koncetrikë dhe motive të tjera të diellit në objektet e kulturës lëndore, në zbukurimet e veshjeve popullore, në punime të ndryshme tekstili; në gdhendje në gurë (në dyert e shtëpive, në oxhaqet e vatrës, në kryqe e gurë të varreve), në punime druri nga më të ndryshmet (djepa, hambarë, furka, tryeza, arka, enë ushqimi e vegla muzikore, karrige e tavane shtëpish, në vezë të ngjyera rituale, në tatuazh e kështu me radhë).

Në përgjithësi, mendojmë se në paraqitjen artistike të këtyre motiveve kemi të bëjmë me veçori vendëse për faktin se diellin e rrezatuar, rrathët koncentrikë, vijat e valëzuara, paralele e të thyera, hënën, të gjitha këto të kombinuara, i gjejmë si elementë shumë të dukshëm si tek ilirët, në Kulturën e Arbërit në Mesjetën e Hershme dhe tek Shqiptarët e, aq më tepër në forma të thjeshta e arkaike. Lidhja e kultittëhënës me shumë dukuri sociale ekonomike të traditës vendëse e sqaron më së miri këtë gjë.

Është e vërtetë se motivet e hënës në ornamentikë, në një masë të dukshme të tyre, janë rrjedhim i ndikimeve të islamizmit, por kjo natyrisht e mbështetur në një traditë të fortë vendëse. Këtë e vërteton dhe fakti se të tilla motive të hënës i gjejmë me shumicë në zona që ishin nën ndikimin krishtere ku nuk kanë depërtuarshumë elementëte islamizmit.

Edhe vendet ku janë gdhendur motivet e diellit, si oxhaku i vatrës familjare, gurët e derës së shtëpisë, djepi i fëmijës, tryeza e bukës, gurët e varreve, dëshmojnë për karakterin religjioz, magjik, mbrojtës që kishin dikur këto zbukurime.

Motivet e ndryshme na e paraqesin diellin dhe në pozicione të ndryshme: në lindje, në zenit e në perëndim; në rrugë në vijë eliptike e lineare. Në legjendat e përfytyrimet e vjetra religjioze dielli e hëna në shumë raste paraqiten bashkë me zbukurime veshjesh, në kryqe varresh, në tatuazh etj. Në dëshmitë etnografike këto motive na paraqiten në forma nga më të thjeshtat e deri te më të ndërlikuarat, (forma floreale, zoomorfe dhe antropomorfe etj).

Për origjinën ilire të këtyre motiveve flet fakti se ato i gjejmë në forma më të ndryshme në dëshmitë arkeologjike të Mesjetës së Hershme, pastaj tek llirët e Protoilirët, në objekte që konsiderohen thjesht vendëse. Me rëndësi të veçantë paraqitet një koleksion i tërë monedhash nga Peonia (i shekujve V-IV para Kr.) që na i paraqet motivet e diellit që nga më të thjeshtat e deri tek më të ndërlikuarat. (Svoronos, vep. cit., f. 1 -37 dhe 19 tabela në fund të veprës).

Natyrisht, duke qenë i pranishëm kulti i diellit, me përfytyrimet përkatëse dhe në popujt e tjerë të Ballkanit, të Europës, të Mesdheut e të Lindjes Aziatike, duhet të jemi të matur në zanafillën e tij në një etni të veçantë. Material me vlerë në këtë vështrim japin edhe punimet e arkeologëve e ilirologëve të ndryshëm, për artin ilir e për svastikën tek llirët. (A. Stipëevic, "Svastika", (crux gammata) kod starih lliria, "Gjurm Alb.", Prishtinë, 1970, nr. 1 -2, f 109-127). Kurse për Mesjetën e Hershme ata i venë re në mënyrë të veçantë këto dukuri në stolitë prej metali të Kulturës së Komanit.

Një element me rëndësi për kultin e diellit e të hënës është edhe tatuazhi, i cili na dëshmohet pothuajse në të gjithë Shqipërinë. Midis motivesh të tjera, në të na paraqitet dhe dielli dhe hëna. M. E. Durhami, që ka bërë kërkime të posaçme në lidhje me këtë në Bosnjë, në Hercegovinë e diçka në Shqipërinë Veriore, ka vënë re se në tatuazh, në mënyrë të rëndomtë na paraqiten dielli e hëna bashkë. (M.E. Durham, vep. cit. f. 101 -142). Autorja mendon se këtu kemi të bëjmë me kultin e lashtë të diellit e hënës ndër llirët e se tatuazhi s'ka të bëjë fare me Grekët, as me Romakët e as me Sllavët që erdhën më vonë në këto anë. Ky mendim gjen mbështetje te Herodoti, te Straboni, Ciceroni e Plutarku, të cilët na bëjnë të ditur se tatuazhi ishte një zakon i Japodëve e i gjithë fiseve të tjera ilire e trake të cituar prej saj.

Ballafaqimi i motiveve të ndryshme të diellit e të hënës që na japin dëshmitë etnologjike, me ato që na jep arkeologjia dhe autorë antikë, na lejojnë të mendojmë se këtu kemi të bëjmë me një vazhdimësi të simbolikës së diellit e të hënës që nga llirët, në Mesjetë e deri në ditët tona dhe se kjo simbolikë dikur është përdorur në funksion magjik, mbrojtës, fatsjellës. Po nga ana tjetër kjo duhet parë si një traditë mbarëballkanike e mesdhetare e nga kjo vërejmë një mjegullsi në rrënjët e lashta të kësaj dukurie.

Mitologë të ndryshëm të kohës sonë, duke u mbështetur në dëshmitë e lashta, pohojnë se në Greqi dhe në Romën klasike dielli e hëna nuk kishin ndonjë farë kulti të dukshëm në panteonin e tyre. Platoni pohon, që në kohën e tij, fqinjët e Grekëve, barbarët, e adhuronin diellin, ndërsa Grekët, thotë ai dikur do ta kishin adhuruar, por, nga ana tjetër, shton se në kohë të tij, në Greqi s'kishte ndonjë kult, veçse në ishullin Rodi, ku ndoshta ishte me origjin të huaj (Plato, Cratylua, p. 397, C. cituar: M.P Nilson, The Origin of Belif amog dhe grecke in the Divinity of the Heavenly Bodies. The Harvad Theological Revievv, 1940, f. 1). Mendojmë se këtu është fjala për llirët e Trakët si adhurues të diellit. Maksimi prej Tiri na dëshmon se fisi ilir i Peonëve e kishte diellin perëndinë më të adhuruar dhe e paraqiste në formën e një disku të vendosurmbi një purtekë. (Svoronoe, vep. cit., f. 18).

Herodoti na sjell një legjendë maqedonase sipas së cilës, Perdika (ilirian) i ardhur në Lebias, nga viset e llirisë, e adhuronte diellin si perëndi qendrore dhe kishte besim në fuqinë fatprurëse të tij. Ai i falej diellit dhe e vizatonte në tokë në formë rrethi. (Herodoti, vep. cit. VIII -137, f.413).

Disa mitologë të kohës së sotme mendojnë se Apolloni grek në disa cilësi të perëndisë së diellit dhe si emër ishte me origjinë iliro-trake. Praninë e kultit të diellit në ishujt Liperi të Siçelisë dhe në Majë të Etnës në antikitet. Bonfante e shpjegon si të origjinës ilire.

Dukuritë e kultit të diellit, të hënës, të yjeve, ashtu si dhe të dukurive të tjera mitologjike ndër Ballkanas dhe vazhdimësinë e tyre ndër Shqiptarët, nuk mund t'i marrim të shkëputura e të veçuara nga ndikimet reciproke me botën greke e romake dhe më vonë nga vala e dyndjeve të fiseve barbare që erdhën në Mesjetën e Hershme nga Veriu e nga Lindja e Ballkanit. Në kultin e hënës, mendojmë se, pavarësisht nga shtesat e ndryshimet, fijet e lidhjes së kulteve ilire me ato shqiptare në përgjithësi janë të pashkëputura, e sidomos kur është fjala per diellin. Nga ana tjetër, duhet menduar me arsyetim, shfaqjet e ndryshme të kultit të diellit kanë te thuash natyrë universale.




Faltoret e Diellit


Disa vjetë më parë u zbulua n'Austri kryeqyteti i krahinës Noricum që banohej prej Ilirësh. Thirrej Noreia dhe gjëndej në malin Lugenboden. Ndër sa ndërtesa të tjera u zbulua edhe pallati mbretror dhe, jo shumë lark këtij, një tempull i goditur në të tretin shekull p.e.s.. Ky tempull ësht i rrumbullakët, me tetë metra diametër dhe i rrethuar me një postrehë, pullazi i së cilës mbahej, si duket, me shtylla të drunjta. Në mes ishte altari, i përbërë prej katër rrasash të të mëdha e të rënda, të latuara e të ngritura mbi tokë. Ndën altar ndodhej vatra e zjarmit për flit që truheshin. Ndonjë statujë Perëndije nuk u gjet në këtë vënt të shënjtë, pse besimi i Ilirvet ishte pa ikona. Por mënyra e ndërtimit të kujton me një herë tempujt e vjetër të Romës ku nderohej dielli.

Në majë të një kodre që gjëndet pranë katundit Igls në malsi të Tirolit, Zonja Miltner ka zbuluar një tempull tjetër ilir, në mes të të cilit u gjet shtrirë një rras’ e madhe që përbënte altarin. Në mëngjes, kur dielli dilte për të parën herë në buzë të malit, rrezet e tij binin mu në mes t'altarit duke-kaluar nëpër një gallustër të hapur, për këtë qëllim, në pullas. Që kjo ndërtesë ësht faltore nuk duhet të kemi asnjë dyshim; varret rreth - e - rrotull sajë vërtetojnë se, një soj si sot, edhe Ilirvet të moçëm i u pëlqente t'i varrosnin të dashurit e tyre afër tokës së bekuar.

Arkeologët Z. Milter e V. Shmid kanë zbuluar në Norik, në dy maja, dy tempuj ilirë me altarë flijimesh kushtuar diellit.

Livi (T. Livi., "Urbe Condita", Libi XL, f. 21-22) na dëshmon se në vitin 181 p.e.sonë në majë të Malit Hem (afër Peonëve) kishte një altar kushtuar diellit e një kushtuar Jupiterit, te të cilët bëheshin flijime kushtuar diellit.

[Zero Cool]

Kulti i Diellit


Fuqia e Diellit

Shumë popuj i kanë adhuruar forcat e natyrës, më e shkëlqyera e të cilave është Dielli.

Për një filozof si Platoni Dielli simpolizonte autoritetin suprem: ai dhuronte fuqinë e shikimit, që përfaqëson edhe fuqinë e introspeksionit. Dielli është dritë dhe zjarr dhe shumë mistike të të gjithë botës e kanë përshkruar përvojën e tyre më të lartë në terma drite.

Por nëse Dielli sjell dritë dhe ngrohtësi, jo më pak ai provokon edhe nxehtësi përvëluese edhe shkatërrim. Rrezet e tij shpesh janë përkufizuar shigjeta.

Drita dhe errësira janë në luftë kundër-njëra tjetrës, për këtë arsye besimet që venë në qendër Diellin kanë qënë shpesh të prirura ndaj militarizmit. Dy shembuj do të jenë të mjaftueshëm për ta kuptuar këtë.

Zarathustrizmi, zanafilla e të cilit sipas gjasës i përket mijëvjeçarit të dytë para Krishtit, u bë besimi zyrtar i dinastisë akemenide në Persinë e shekullit të gjashtë. Ai vinte në qendër luftën midis forcave dhe kaosit, të dritës dhe të errësirës, dhe Dielli ishte njëra prej forcave që luftonte në krah të rregullit dhe të dritës.

Një shembull tjetër i kultit “diellor” vjen nga një periudhë në të cilën, pas një shekulli paqeje e qetësie, Perandoria Romake u gjend përballë një shekulli luftërash dhe shkatërrimesh. Në këtë klimë ankthi, romakët kërkuan një tjetër kampion hyjnor dhe e gjetën tek Dielli, Sol Invictus – Dielli i Pamposhtur.

Në vitin 274 pas Krishtit, perandori Aurelio adoptoi Diellin si perëndi supreme të Perandorisë Romake dhe përveç kësaj, edhe familja e Kostandinit nderonte Sol Invictus-in (Diellin e Pamposhtur). Kur ishte duke marshuar mbi Romë, Kostandinit iu shfaq vegimi i famshëm i kryqit të vënë mbi Diellin, një vegim që vinte nga perëndia e tij familjare.

Ai, në formën e monogramës së Kostandinit (ose shpesh edhe të Krishtit) në një rreth, paraqiste inicialet e emrit të Krishtit (ose Jezu Krishtit) të vendosura në një rreth diellor. Kostandini ishte në fakt një sinkretist dhe statuja e tij në Kostandinopoli mbante kurorën që leshonte rreze të perëndisë Diell, të bërë, siç besonte ai, me gozhdët e ardhura nga kryqi i Jezusit. Perëndia e tij ishte një perëndi lufte dhe jo paqeje.

Megjithatë Dielli, me fuqinë e tij supreme, ashtu si për luftë mund të fliste edhe për paqe. Sundimtarët persianë ishin për universalizmin e për tolerance dhe, mbi të gjitha, syri diellor që gjithçka sheh ekzistonte për të dhënë drejtësi. Persianët ishin veçanërisht të vendosur në mbajtjen e fjalës, besonin tek vlera dhe tek rëndësia e së vërtetës, e ndershmërisë dhe e drejtësisë.

Për këtë arsye, edhe pse paqja nuk është njëra prej vlerave më të larta të zarathustrizmit tradicional, ky besim paraqet prapëseprapë aspekte positive e paqësore.

Ja përse persët, duke ndjekur monoteizmin e Zarathustrës, kanë qënë një popull paqësor: ata në fakt e shtynë perandorin mogul Akbar t’i besonte dialogut dhe jo shpatës për të përhapur besimin fetar. Që atëherë persët kanë qenë në vijën e parë për zhvillimin e filantropisë dhe të përgjegjësisë shoqërore.


Dielli ne Tarot





Letra me pozitive ne tarot esht letra e Diellit. E vetmja leter qe ruan kuptim te plote pozitiv edhe kur ne fall del permbys.











Mban vleren 19 dhe kjo sesht e rastesishme pasi 19 reduktohet ne 10 dhe 10 ne 1 sipas numerologjise. Dielli esht leter e drites, pozitivitetit, energjise, harmonise, gezimit, lumturise, shendetit, sherimit, femijes etj etj.
Lidhet astrologjikishjt me Diellin si trup qiellor.

[Zero Cool]

Legjenda e Rozafes



Krenare ngrihet mbi Bunën e gjerë dhe mbi qytetin e Shkodrës kështjella e lashtë e Rozafatit.Kur është hedhur guri i parë i në themelet e kësaj kështjelle? S’dihet . Historia e saj humbet në mjegullën e lashtësisë ilire, banorëve të mocëm të kësaj mënge.

Një gjë dihet mirë e qartë ; atë e kanë pasur dikur labeatët dhe pastaj Ardianët, që ishin fise të forta ilire.Në atë kohë tërë bregu i këtejshëm i Adriatikut, gjer në Tergestenin e bujshme apo Triesten e ditëve tona, ishte breg ilir.

Më vonë u derdhën këtej romakët pastaj sllavët, normanët, venetikët turqit e shumë popuj të tjerë të huaj. Gjatë shekujve ata krepat e thatë nën muret e Rozafatit, si dhe vetë muret e kështjellës , janë lagur me përrenj gjaku të atyre që e kanë sulmuar dhe atyre që e kanë mbrojtur.

Të huajt erdhën dhe shkuan kurse populli ynë mbeti ngulur në këtë tokë ilire.Ndërtimi i Rozafatit ka një gojëdhënë të bukur por dhe të hidhur që ka ardhur nga lashtësia deri në ditët tona. Ja c’thotë kjo gojëdhënë………

I ra mjegulla Bunës dhe e mbuloi të tërë . Kjo mjegull mbeti aty tre ditë e tre netë . Pas tri ditësh e trinetësh fryu një erë e hollë dhe e lartoi mjegullën. E lartoi dhe e shpuri gjer në kodrën e Valdanuzit.

Aty majë kodrës punonin tre vëllezër. Ndërtonin një kështjellë. Murin që e bënin ditën u prishej natën dhe kështu nuk e lartonin dot . Na shkon aty një plak i mirë.

Puna e mbarë , o tre vëllezër.
Të mbarë paç o plak i mirë . Po ku e sheh ti të mbarën tonë. Ditën punojmë , natën prishet . A di të na thuash një fjalë të mirë . C’të bëjmë që të nbajmë muret në këmbë ? Unë di - u thotë plaku - po e kam për mëkat tua them .
Atë mëkatë hidhe mbi kryet tona , se ne duam që ta qëndrojmë më këmbë këtë kështjellë..
Plaku i mirë mendohet e pyet :
A jeni të martuar o trima ? A i keni ju të tre vashat tuaja ?
Të martuar jemi - i thonë ata - edhe të tre i kemi vashat tona. Na thuaj pra ç’të bëjmë që ta qëndrojmë këtë kështjellë ?
Në doni ta qëndroni , lidhuni me besa besë : vashave mos u rrëfeni , në shtëpi mos kuvendoni për fjalët që do t’u them unë . Atë nga të tri kunatat që do të vijë nesër t’ju sjellë bukën , t’a merrni e t’a muroni të gjallë në mur të kështjellës . Atëherë keni për ta parë se muri do t’u zërë vend e do t’u qëndrojë për jetë e mot.

Tha kështu plaku , pastaj shkoi ; tani u pa , pastaj s’u pa. Vëllai i madh e shkeli besën e fjalën : ia tregoi të gjitha vashës së vet kështu e kështu , i tha të mos vinte atje të nesërmen . Edhe i mesmi e shkeli besën e fjalën : ia tregoi të gjitha vashës së vet . Vetëm i vogli e mbajti besën , fjalën : nuk kuvendoi në shtëpi , nuk i tha gjë vashës së vet .

Në mëngjes ata të tre ngrihen shpejt e shkojnë në punë . Cekanët godasin , gurët coptohen , zemrat rrahin , muret lartohen…Në shtëpi nëna e djemve s’di gjë . I thotë së madhes: Moj nuse e madhe , mjeshtrit duan bukë e ujë ; duan kungullin me verë. Nusja e madhe ia kthen: Besa nënë , sot s’mund të shkoj se jam sëmurë.
Kthehet i thotë së mesmes: Moj nuse e mesme , mjeshtrit duan bukë e ujë : duan kungullin me verë. Besa nënë , sot s’vete , se do shkoj tek fisi për të bujtur.
Nëna e djemve i kthehet nuses së vogël . Moj nuse e vogël…Nusja e vogël brof në këmbë: Urdhëro zonja nënë !

Mjeshtërit duan bukë e ujë; duan kungullin me verë.Besa nënë unë shkoj , po e kam djalin të vogël. Druhem se do gji të pijë e qan. Nisu , shko se djalin ta shikojmë ne e s’ta lëmë të qajë - , i thonë të kunatat.

Ngrihet e vogla, e mira, merr bukë e ujë, merr kungullin me verë, puth djalin e vogël në të dy faqet,niset e bie në Kazenë; që aty ngjit kodrën e Vladanuzit, i afrohet vendit tek punojnë të tre mjeshtrit: dy të kunetërit dhe i shoqi.

Puna mbarë , o mjeshtër !Po c’është kështu? Cekanët ndalen e s’godasin, po zemrat rrahin fort e fort. Fytyrat zbehen. Kur e sheh i vogli të shoqen, hedh cekanin nga dora, malkon gurin e murin.

E shoqja i thotë: Cke ti im zot ? Pse mallkon gurin e murin ?Hidhet kunati i madh:
Ti paske lindur në ditë të zezë , moj kunata jonë . Ne e kemi bërë me fjalë të t’murojmë të gjallë në mur të kështjellës.
Shëndoshë ju o tim kunetër. Po unë do t’ju lë një porosi: kur të më muroni në mur, synë e djathë të ma lini jashtë, dorën e djathtë të ma lini jashtë, gjirin e djathtë të ma lini jashtë. Se djalin e kam të vogël. Kur të nisë të qajë - me njërin sy do ta shikoj , me njërën dorë do ta ledhatoj, me njërën këmbë do ti tund djepin e njërin gji do t’ia jap të pijë. Gjiri im u muroftë, kështjella qëndroftë, djali im u trimëroftë, u bëft mbret e mbretëroftë !

Ata e marrin nusen e vogël dhe e murojnë në themel të kështjellës. Dhe muret ngrihen, lartohen nuk shemben më si më parë. Po reth tyre gurët janë dhe sot të lagur e të myshtë, sepse vazhdojnë të pikojnë lotët e nënës për birin e saj…

Dhe i biri u rrit , luftoi e trimëroi .

[Zero Cool]

Misteri i sakrifikimit të Rozafës







Kenga Rozafes sjell nje tragjedi nga historia pellazgo? ilire ne vitin 335 te shekullit te IV para eres se re, kohe kur ne nje nga ngrehinat me te lashta pellazgo ilire ne ate te Skutarit hyjnor, kryeqendres se e Ilirise, ka ndodhur nje flijim njerezor, sakrifica e Rozafes..

Parahistoria e Skutarit na daton 13 shekuj para Krishtit Pas vdekjes se

Ngadhnjysi i ri, Leka i Madh, me kete beteje, duke mundur pinjollet e Bardhylit, do te njihej edhe si zot i Ilirise . Por ne kete fitore Leka do te zbulonte misterin e lavdise se tij. Ai e shperfilli shkelqimin e triumfit te pare si mbret i ri Maqedonise dhe parapelqeu rikurorezimin e mbreterve te rinj te Ilirise, Glakut dhe Klitit, duke kerkuar prej tyre besen si aleate te Mbreterise Maqedonase.

Rreptesia dhe vleresimi i kundershtareve te mundur do te perbente vecanesi taktike te Aleksandrit, qe do ta shnderronin ate ne hyjni jo vetem te sivellezerve te tij ilire, por dhe kudo ku shkeli kemba ne Egnatien e tij.

Glauku do te qe nje nga flamurmbajtesit besnike deri ne vdekje te shpures prej 35000 burrash pelazge (Iliro?Trako?Maqedonas?Epirote) te atij bashkimi shpirteror qe u be baza e nuklit te fuqise se Aleksandrit, dhe te cilet ishin te gjithe baballare djemsh qe e shoqeruan Aleksandrin e Madh deri ne Sanskritine e larget.

Pse i duhej Iliria dhe per me shume beselidhja pellazge Aleksandrit te Madh? Qe Ai qe u a kishte provuar shpatat dhe burrerine mbretit Bardhyl dhe djemve te tij; njihte paepshmerin, urrejtjen ndaj padrejtesise besnikerine, nderimin dhe bujarine e dajave te tij molloso?epirote; trimerine, disiplinen dhe artin luftarak te maqedonasve te tij; pamposhtshmerine dhe qendresen ne lufte te Dardaneve, Lynknesteve te stergjyshit Herkul, apo Trakasve zemedhenj.

Ka te ngjare qe Leka i Madh te kete kuptuar dhe te jete keshilluar nga mesonjesit e tij qe te fitonte pa medyshje keto vlera te shpirtit burreror, si dhe nderimin, zemerbardhesine dhe vllamerine e sivellezerve te tij, si tipare keto te nje nukli hyjnor per te realizuar endrren Sanskrite qe kishte filluar te realizohej. Keto tipare spikatin edhe sot e kesaj dite te shqiptaret kudo qe jane.

Qe i pari pellazgu hyjnor Homeri qe i gdhendi 32 shekuj me pare te kenga e 23 ?te e Ilades te pritja, nderimi, dhe perkujdesja qe Akil Pelidi tregoi ndaj Priamit kur ky shkon per te marre trupin e te birit, Hektor zemadhit. A nuk do te mjaftonte e tere kjo psikograme per te kuptuar se cili ishte shpirti qe i perjetesoi madheshtine e Aleksandrit te Madh.

Keshtjella Akropol e Skutarit u be me 335 p K nje qytet shume i populluar me nje status te mirefillte qytetar dhe nje qender administrative, ushtarake dhe nje nyje rrugore e tregtare shume te rendesishme qe se ka humbur kurre me famen e saj per me shume se 2400 vjet. Po ne kete kohe rimori famen e te qenit nje qytet hyjnor, sepse ne themelet e saj mbajti flijimin e nje nuseje, e ama e nje djali trashegimtar.

Riti i flijimit te vashave te virgjera nuk ka qene nje ndodhi e padegjuar edhe me pare tek te lashtet e Ballkanit. Por flijimi i nje gruaje lehone, qe kahmot e gjithe sot mencurisht eshte kuptuar si zana mbrojtese e jetes, ishte dicka e padegjuar, sa tragjike po aq dhe misterioze dhe nje kanun jo shum?_thjeshte per t’u kuptuar po qe se nuk do te murosej ne muret e keshtjelles. Cfare iu fsheh sakrifica e Rozafes kohrave?

C’kerkojne te na kumtojne te lashtet me kete akt te mistershem?
Hehoja e dhimbjes eshte frymemekese per kedo qe ndeshet ose sjell ndermend ngarjen. Nje dritherime gjurmelenese pushton shpirtin e gjithekujt qe e di apo njihet me nje ndodhi te tille.

Nje gje eshte e pakundershtueshme: ngjarja e kesaj balade gjeneron energji te perjetshme jetesore dhe nuk cuditemi kur ajo moterzohet ne gjithe Ballkanin si deshmi besnikerie mbarepellazge dhe i kalon kufijte kohore 2400?vjecar per te ardhur tek ne me nje fuqi magjike qe na mrekullon me fuqine, besueshmerine dhe kumtin e saj hyjnor.

Viti 335 p K qe pragfillimi i nje epoke te re qyteteruese, asaj qe nga te gjithe njihet si epoka aleksandrine. Te lashtet e mencur e percollen ate me nje ceremoni te perhynyjshme dhe nje ritual te denje vetem per nje vezullim hyjnor si ai i Aleksandrit te Madh.

Ja vlen te besohet qe nuk eshte bere vetem blatimi i demit per te.Kuptohet ketu, qe te lashtet i kane kaluar kufijte e mitit, ata, per mendimin tone, tentojne te ligjerojne kanunin e konstitucionit shpirteror te kesaj beselidhejeje hyjnore ndaj Aleksandrit te Madh, por me nje kusht: qe te mos prekej nukli gjenetik dhe ardhmeria e kesaj race yjnore, si per nga prejadhja, ashtu dhe per nga misioni.

Dhe ishte gjetur filli, cdokush nga 35000 te perzgjedhurit e kesaj legjende, duhej te linte me patjeter pas, djalin trageshigimtar dhe nusen ame regjente te ketij nukli hyjnor. Plotfuqishmeria e figures femerore qe e pa kushtezuar nga cdo ndodhi e mepastajme e luftes dhe i kanunonte asaj pergjegjesine e patjetersueshme si zana mbrojtese e jetes, sot e gjithediten ajo pranohet si kroi i nuklit riperserites se jetes .

Ja vlen te respektohet lashtesia e ketij kanuni, qe nder familjet shqiptare respektohet si nje deshire per te patur nje trashigjimtar djale.

Nga Skutari hyjnor i hapej udhe per se treti epokes euro?sanskrite, nje epoke qe do te zgjaste edhe ajo plot 10 shekuj (shek 4 pK deri ne shek. 6 pK ) kohe kur perfundon epoka Aleksandrine (ne art, letersi, arkitekture, kulture, etj). Kultura latine (eneida) dhe e tere kultura euro? indiane ne pergjithesi, folklorike apo e kultivuar, qene produkt i ketyre 10 shekujve. Te kesaj kohe datojne te jene krijuar edhe perlat e trashegimise populore shqiptare: eposi legjendar, baladat e ne vecanti balada e murimit te Rozofates.

[Zero Cool]

Guri i "Zotit"

Sofra e Zotit ose Guri me Qiell - Mali i Çikës, Vranisht, Vlorë








Legjenda e zogut të hekurt në Malin e Çikes


Mali i Çikes
08 Mars 1983

Pasi zbritëm nga Mali i Çikës mbi Llogara, në një kurrizore të mbuluar vende-vende me akull e dëborë arritëm në Qafen e Shëngjergjit – 1157 m. (tek Saranxha katrore e italianit) Mbasi bëmë një pushim të shkurtër, filluam të eksploronim Përroin e Kullunxhiut. Në krahun e majtë vizituam Shpellën e Koshtit (Kollundriut), ku zbuluam katër rrota të vogla guri me mbishkrime shumë të lashta, plot sëastika tepër interesante .(shif fotot) Vlen të theksohet se kur zbret në thellesi të përroit të Shkalles, në një pjesë shkëmbore janë fotografuar disa mbishkrime tepër interesante. (Shif foton). Pasi i sistemuam pllakat e shkruara, zbritem tek Burimi i Rrapit për të pirë ujë. Këtu takuam një bari që na tregoi Shpellen e Pirgut.

Pirgu ishte katrore dhe kishte lartësine 10 metra. Mbas një eksplorimi të imët të kësaj zone, iu drejtuam fshatit Terbaç duke ndjekur intinerarin Shtegu i Baltes, Bulica, Rrrezat e Ariut, Hunda Ilqe, Burimi i Lujtit (Burimi i Rrapit te rrezuar), Varri i Beqares, Hunde Bube, Përroj i Grabijes etj. Në lagjen Shëngjergj, në afërsi të shtepive të Bejo Shirokut, Cane Lazes dhe te Shaban Malajt takuam edhe nje grua të moshuar, të quajtur Sulltane, të cilën e pyetëm për të gjith ato që kishim parë në eksplorimet tona, si dhe për pllakat e gurit me mbishkrime të lashta. Haxhi e Bejo Shiroku me Çelo Abazin më rekomanduan që të bisedoja me plaken Sulltane, mbasi ato do të niseshin në Qendër të Tërbaçit. Ne qëndruam me me plaken e cila na rrëfei këtë legjendë interesante:

“........... Unë e njoh mirë këtë zonë, mbasi kam punuar shumë që kur isha nuse në këtë fshat. Prindërit e burrit dhe shumë të moshuar tregonin se sipër qafës së Shen Gjergjit janë shumë guva e shpella, ku banoret e fshatit janë fshehur nga romaku e turku, se të parët e tyre nuk ishin as kaurr e as muhamedanë. Të cilët kishin zbritur në këto vende me një zog të madh prej argjendi. Kur zogu u fut në mjegullën e dendur, ai u përplas me Malin e Çikes dhe u nda në dyshe, duke ngritur në qiell një flakë shumë të madhe dhe me një gjemim shurdhues.

Për shtatë muaj e tërë maja e Çikes shkëlqente nga një zjarr i pa dukshëm ku kundermohej era e barotit. I gjithë mali ishte mbushur me copa të vogla argjendi nga zogu me gjoks gruaje.

I cili e kishte grryer malin në dy drejtime, që nga ana e Palasës në Dhërmi, u formua Përroj i Ksirolakut, por edhe këndej nga ana e jonë u hap një përrua shumë i madh që u quajt edhe ky Prroj i Ksirolakut. Njerëzit që zbriten ishin shumë të fuqishëm dhe me flokë të verdhë. Ato filluan të merreshin me blektori, ku me teper rrisnin dhitë e mëdha. Të gjithë këto njerëz në gjokset e tyre mbanin një kryq si të gjermanëve, i cili shkëlqente si copat e zogut të thyer. Këto copa disa njerëz filluan t’i mblidhnin, por të gjithë u semurën. Që nga ajo ditë askush nuk doli më në Malin e Çikes për ti mbledhur ato.

Të parët tanë që erdhën këtu ishin të pashem dhe trupat e tyre i kishin të shkruar me luleboje (tatuazhe). Ato kërkonin të flisnin me perenditë që ishin lart në qiell dhe për t’i tregua se ishin të gjallë. Në tokë gdhendnin pirgje prej shkëmbi me forma të çuditshme dhe jetonin në Shpellën e Dhive. Ç’do mengjës i luteshin diellit sapo fillonte të linte mbi majat e maleve përtej Lumit të Vlorës. Për të ruajtur historite ë tyre ato filluan të shkruanin mbi pllaka të mëdha guri, dhe i vendosnin në malet e larta për ti kenduar perendite mesazhet e tyre.................. !



GURI ME QIELL OSE SOFRA E ZOTIT



Përshkrim nga “Sofra e Zotit”, të vërteta, legjenda, e gojëdhëna

NJË ATRAKSION I NATYRËS NË FSHATIN VRANISHT

Një gur me peshë rreth 10 tonë i vendosur mbi dy këmbë, qëndron në fshatin Vranisht, në majën e Lipes. Enigma, gojëdhëna, legjenda dhe misteri i gurit me qiell, një monument natyrës në katundin Vranisht të rrethit Vlorë.


Siluet e heshtur.

“Guri me qiell” ,qëndron atje për ku ishte nisur. Dhe ngeli ashtu i ngrirë.Për mote të tëra i heshtur.Silueta e tij është zbuluar dhe është vlersuar duke ju dhënë statusi monument natyre,në rrethin e Vlorës.
Monument kulturor i epokes se neolitikut dhe natyror Pershkrimi Guri me qiell. Ndodhet ne majen e malit te Lipes ne fshatin Vranisht. Ai eshte nje monument prehistorik i perhapur ne neolitin e vone dhe ne epoken e bronzit 4 - 9 mije vjet me pare. Kjo veper e arkitektures prehistorike ka lidhje me kultet mbivarrore si dhe ate te Diellit. Sipas arkeologut te njohur M. Zeqo, "eshte nje gur gjigant i vendosur nga dora e njeriut mbi dy shkembinj te tjere, duke krijuar nje tryeze per perendite…"

Koha.“Guri me qiell” e nisi garën nga kohërat më të hershme të njerëzimit.Si i tillë mbetet një urë lidhëse me botën,që nuk shquhet përtej mjegullave.

gjate veres ne ditet me mot te keq ne kete vend ka shume Vetetima ( Bubullima).Gurin me Qiell duhet te themi se Guri me Qiell ndodhet ne Vendin e quajtur Lipe dhe nuke eshte maja e Malit. Por ne majen e malit eshte nje siperfaqe e zhveshur qe quhet Derrasa e Keqe dhe ne ditet e veres dielli bie pingul mbi majen e ketij mali qe eshte vazhdimi i Vargmaleve te Cikes. Kjo Maje quhet maja e Mesimirit , nga Greqishtje " Mesdite".


Të dhëna për “Gurin me qiell”



Pesha: Afërsisht rreth 10 ton.

Forma: Drejtkëndëshe.

Pozicionimi: Vendosja mbi dy gur.

Vendodhja: Faqja veriore e malit të Bogonicës.

Afërsia:me vendin e shenjtë: “Lëmi i Lejlerëve”

Rituali: Vend pagan.

Emërtimi: “Sofra e Zotit”.

[Zero Cool]

Guri i "Zotit"

Rrugëtim

“Guri me qiell” është atraksioni më i madh i natyrës në vendin tonë.Për nga mënyra e vendosjes,pesha dhe forma mund të quhet më i veçanti edhe më gjerë gadishullit tonë.Asgjëkundi syri,nuk të ndesh një monument natyre kaq të veçantë që të tundoj me pamjen e tij,formën,mënyrën e vendosjes.Larg çdo përfytyrimi,guri me qiell përbënë dhuratën e natyrës,për një vend të ashpër malor,vendosur në një vend me pjerrësi diku në faqet e një mali jugor.


ORIGJINA

Për specialistin e monumenteve të kulturës në Vlorë,”Guri me qiell’,është një monument prehistorik i shfytëzuar nëpër kohët e mjegullta nga banorët vëndas.

Ka disa pikëpamje të ndryshme rreth tij,por duke gjykuar nga rrethanat po ndërtoj tre variante.


Ndërtimi Nr 1
Guri me qiell është vendosur në kohët prehistorike. Mendimi studjuesve të rrethit. Por madhështia, që shfaq ai dhe pesha që arrin në disa ton hyjnë në dyshime.I dentifikimi se ky gur në formën drejtëkëndëshe,që të shfaqet në një pamje hyrëse,pra në njërin krahë është ngritur në këtë lartësi dhe në këtë formë në kohërat prehistorike,mund të përbëjë një informacion jo fort të besueshëm.Ngrihet befasisht kjo pyetje:A ka patur mjete kaq të fuqishme,që të ngrenë në lartësi mbi 1 m, një gurë me këto dimesione dhe peshë kaq të madhe? Ndër idet mund të konceptohet se mënyra e fshehtë,që është zbritur në ngritjen e piramidave të Egjyptit,mund të zbuloj edhe këtë fakt,mënyrën e ngritjes së gurit me qiell.Ndërsa aty nuk mund të shqyrtohet mundësia se ky gur është sjellur nga largësi ose distanca të mëdha.Gurë të përmasave më të mëdhenj,gjenden kollaj,nëpër këtë lartësi malesh.Madje rruga deri atje është e përmbytur nga gurë me me forma dhe madhësi të ndryshme.
Mos vall është rrokanisur nga lartësit e malit.Kjo duhet të jetë përafërsishtë.Por këtu ndryshojnë dy gjërra.Guri është i latuar,çuditërisht ka pamje drejtkëndëshi faqja e parme e tij me dy nga dy brinjët të barabarta.Vendoja në dy këmbë,për të cilën thuhet se këmba në anën lindore është pjesë e atyre gurëve, që përmban vendi ka ekzistuar aty.Ka një mënyrë që ka gjetur terren.Kur thuhet se guri me qiell është rrokanisur nga lartë.Zvaritur,rrokullisur poshtë.Enden shumë pyetje,që lënë shteg dyshimi në hapsirat e pafundme.



Ndërtimi Nr 2

Ende i pazbuluar qëllimi.Në horizontin e dyshimit,skalitur pyetja.Me këtë formë,peshë disa ton,i haruar,mbuluar prej pluhurit të kujtesës.Gjurmët e lashta të ritualeve pagane,zbardhin një fakt.Legjendat,që ngrihen për atë,këngët që thuhen se vinte nga pjesa tjetër,ku qëndron e përhershme mjegulla.Sjellim argumentat.”Guri me qiell” ka afërsi me shpellën e banuar të Lipes.Ka afërsi me një gur tjetër ,që quhet guri i qytetit i shpallur i veçantë,por i pashpallur ende si monument.Ky fenomen i çuditshëm natyre,nga të dhënat e gërmuara quhet një objekt i shenjtë,nga njerëzit e kohëve të hershme,që i ka shërbyer në ritet pagane.Mosha as nuk njihet edhe as nuk është identifikuar.Ky monument natyre i rrallë në asnjë vend tjetër nuk gjëndet me formën origjinale.



Ndërtimi Nr 3

Me mëndje tërësisht të kthjelluar ky monument nuk është mbajtur anonim nga vëndasit.

1-Emërtohet :”Sofra e Zotit”.Saktësimet i ka bërë specialisti i monumenteve në Vlorë.Por vëndasit më japin edhe këto fakte:Një çoban është strehuar aty në një mot me lloh dhe e ka vrarë vetëtima.Guri me qiell ka përmasa të një dhoma më thotë një vëndas.Në afërsi të gurit me qiell,ka disa vende të tjera që kanë emërtime të veçanta ku mendohet janë kryer rituale.

2-Në afërsi të gurit me qiell ndodhet :”Lëmi i lejlerëve”.Vend i shenjtë për vëndasit.Është përdorur nga vendasit në periudhën pellazge,quhen :”pjella e bardhë”.

3-Në afërsi të gurit me qiell,ndodhet hijerëndë mali i Bogonicës.Ky emërtim i shqipëruar do të thotë:”Vendi I Zotit”.Por vetëm një vijë ajërore të heqim do të zbresim tek emërtimi:”Qafa e Elimit”,për elimët,këtu janë sjellur argumenta nga F.M.Rrapaj,studjues në shtypin periodik.

Përse vallë vëndasit i kanë dhënë këtë emërtim :Sofra e Zotit” dhe malit ca më tej “Vendi i Zotit”?Cila sofër është shtruar atje dhe me ç’farë është shtruar?.Përse qënka vendi i Zotit,cila mrekulli ka ngjarë këtu?Mos vall ,madhështia e tij,pozicionimi,pesha impresionimi!Mos vall është një çudi qiellore!Bota,në fund të fundit,ç’të mund të jetë,përveçse krijesë e shpallur e Perëndisë.Njerëzimi ka kërkuar të gjejë Perëndinë.Ka ngritur vepra të larta monumentale,që të identifikojnë Perëndinë.Ka gjetur kështu një mënyrë të vetëm për tiu falur asaj fuqie misterioze të thellësuar të shpirtit.Asnjëherë,ai se ka kuptuar se ku gjëndej Perëndia.”Mos kërkoni Perëndinë-shprehet poeti panteist Naim Frashëri,nëpër mur’ e nëpër gur/Po shihni mirë njerëzinë.Zemrën e njeriut në jetë/Është vendi i Perëndisë/Është atje Zot i vërtetë…..



GURI ME QIELL

“Guri me qiell” është monument natyre në faqen veriore të malit të Bogonicës. Guri me qiell është objekt i vizitueshëm.Por distanca është 1.5 orë nga katundi Vranisht i qarkut Vlorë.Mund të përshkruhet rrugëtimi vetëm me kafshë për turistët.Guri me qiell,ka një format të habitshëm.Shfaqet se një dorë skulptori,një mjeshtër hyjnor sigurisht,e ka gdhendur ,skalitur me kujdes deri sa i ka dhënë formën origjinale të një drejtkëndëshi në një faqe.Një skalitje të tillë,por edhe kaq origjinale,që i atribohet dorës së njeriut me kaq siguri,mjeshtri fsheh formula të pazhbirueshme.

Guri me qiell ka përmasa të një dhome të zakonshme.Pesha mund të shkoj 10 ton.Guri me qiell gjëndet i vendosur mbi dy gur,ose dy këmbë guri.Është i ngritur nga sipërfaqia e tokës.Këmba,që e mbanë nga ana veriore është një gurë,cilësohet autokton dhe ka ekzistuar duke u përvijuar poshtë sipërfaqes së tokës.Këmba në anën perëndimore është guri i sjellur.”Guri me qiell” është quajtur:a- objekti është gur,pavarësisht formës dhe peshës e latimit.b-me qiell.Guri nuk gjëndet i vendosur në tokë.Është i ngritur nga lartësia e tokës.Është në hapësirë.Sipas konceptit të vëndasve është i larguar nga toka,d.m.th është në lartësi,pra siç quhej qiell,pa u thelluar se ç’quhej qiell,pa u thelluar se ç’distancë është lartësia tokë-gurë.

Guri me qiell është monument natyre dhe është gjendur në këtë pozicion në kohëra të mbuluara mjegullisht,që studjuesit i quajnë prehistorike ,a diçka më ndryshe.Është vrojtuar pozicionimi i tij përmes mijërave syve.Befasisht nuk ka ardhur,në këto lartësi,veç malin që e mban si mik të vjetër nga kohët e shkuara.Emërtimi qiellor mos është shkaktuar ardhja nga ajo pjesë ku qëndron absolut misterioziteti,bota e pashëmbshme e fshehur.Mos ka këpërcyer ato sinore,për tu shfaqur në një lartësi malesh.Në anën e majtë gjënden gjurmët që flasin se vëndasit kanë dashur ta skalisin gurin,ndoshta ta shpërfytyrojnë,duke e goditur mizorisht,për ti hapur disa shkallë të vogëla.Kurse emërtimi vëndas “Sofra e Zotit” është një urë lidhje me vendodhjen e tij afërsishtë me Vendin e Zotit,malin e Bogonicës dhe afërsia me :’lëmin e lejlerëve” vend i shenjtë pellazg.Por zbuluesit kërkojnë ta shkëpusin nga këto labirinthe fshehtësie të pagoja.I përket kohës prehistorike,thonë dhe bëjnë citime me legjenda,këngë si dhe afëria që ka me shpellën e banuar të Lipes,dalin krejt zbuluar se është monument natyre i shfytëzuar në kohët prehistorike.Pozicionimi i tij është pjesa më delikate.Nga erdhi dhe si erdhi?U rrokanis nga mali?Por kush e ngriti dhe me ç’mjete?C’forcë titanike shte ajo,që e shkëputi nga toka.Kush e latoi në një faqe dhe përse në këtë vend?C’farë enigme mbart,ky monument i pagojë,dëshmitar i heshtur i kohës tonë!

Guri me qiell është vend i preferuar i mjaftë turistëve , që mbrijnë këtu me ngrohjen e motit.Është një iniciativë private,që ka disa vite që ushtrohet e Muhamet Tartarit,poet i zonës dhe krijuese e gjurmues popullor,ushqyesi kryesor i grupit folk të Vranishtit,që i mbledh turistët të cilët ngrenë çadra në këtë vend dhe pushojnë aty .Një mënyrë e mirë kjo për turizmin malor dhe për zhvillimin e tij të shpejtë.Është vetëm një miqësi e këtij poeti me turistët, që vijnë dhe ngrenë çadrat tek guri me qiell duke shijuar aromën e malit,ajërin e pastër dhe prodhimet blegtorale të blegëtorëve vëndas.

[Zero Cool]

Guri i "Zotit"

Gezim Uruci

Legjenda e zogut të hekurt mbi Bjeshkët e Namuna

“Nos sumus Romani, qui fuimus ante Rudini”
(“Ne tani jemi Romakë, që më parë qemë Rudine”)
Ennio di Rudiae

Për t’u njohur më mirë me këto mistere, që të çojnë përtej mjegulles së historise së popullit tim, me një prejardhje të admirueshme gjenetike, po e filloj me këtë legjendë, të treguar aq bukur nga Gjok Llesh Olaj,45) Bajraktari i Bogës i biri i Tom Gjerit.46)
Që në femijrinë time isha kurioz per t'u njohur me legjendat dhe mitologjitë e popullit tim, por edhe me ato të popujve të tjerë të Ballkanit, te cilat i tregonte aq bukur nena ime e mrekullueshme, nga e cila mora leksionet e para te etnografise e te folklorit te pasur shqiptare, me te cilat u rrita. Tregimet e nënës për xhubletat e famëshme dhe veshjet e tjera të Malesisë së Madhe, Dukagjinit, Kosoves, por edhe për fustanellat e çitjanet e mrekullueshme te Shqiperisë së jugut e deri tek veshjet e krahines së Çamerise, për Rashet e Trashet e popujve sllav, malazez, maqedonise, bullgarise, rumunëve, boshnjakeve e tjere edhe sot e asaj dite me mbeten të pa shlyera nga kujtesa. Kurse me babain shkonim shpesh për gjueti në krahina të ndryeshme të Alpeve të Veriut, ku njëkohesisht eksploronim majat e maleve, kanionet dhe luginat e lumenjeve malorë, shpellat e ndryeshme si dhe ngjiteshim në majat më të larta të Thethit, Vermoshit, Bogës, Razmës,Valbonës, Razemës etj. Shpesh bënim edhe argëtime arkeologjike në kështjellat e qytezat e ndryeshme të vendit tonë. Në këto udhëtime përvetesoja leksione të tjera si; të gjeografisë, të historisë e të arkeologjisë. Ai ishte njeri universal dhe me një humor të jashtzakonshëm, por edhe tepër kurioz. Me një vemendje shumë të madhe ai dëgjonte tregimet e historianëve të shumtë të qytetit tim, si dhe të malesorëve të moshuar. Babai edhe i tregonte ato aq bukur sa të bënte që të rendje pas atyre shtigjeve ku zhvilloheshin ngjarjet e legjendave per kreshnikët Mujin e Halilin, Dorontinen, Trimat e Jutbines (Rud - bines), Gjeto Basho Mujin, Zanat e maleve, krojeve e cetave dhe te rudinave të Bjeshkëve të Namuna, Bjeshkëve të Sharrit etj.

Në këto tregime më pat bërë përshtypje tregimi i një malesorit në Boge, i cili tregonte për prejardhjen e fisit të Bogës dhe për shume fise të tjera për rreth Masivit të Bjeshkëve të Namuna dhe historinë e tyre. Të cilat që i vogël i sodisja plot ëndje e kërshëri nga luginat e Bogës, Thethit, Qafa e Pejes, Valbonës, Nikçit, Vermoshit etj. Edhe sot tregimi i tij më duket tepër interesant dhe i paharruar, ja kështu........... 47)

“ ......... Të parët tanë kanë ardhur në Bogë para se të krijohej Hana në qiell. Ato ishin dy vllazen me familjet e tyre, bijt e Zotit e të Qiellit e të Kryqit Grepç 48), që ishte dielli i tyre. Ato zbriten nga qielli me një zog te madh prej tunxhit, me kokën e një zane shumë të bukur, me krahë si të shqiponjës. 49) Pasi u përplasen nga qielli mbi bjeshkët e nalta, nga shkatërrimi i zogut të hekurt u formuan dy lugina të mëdha. Në këto vende ato gjetën vetëm disa dele, dhi e kafshe të tjera te egra, të cilat nuk kishin se ç’farë të hanin, por as njerëz. Ata që zbriten ishin dy vellezër, të cilet u moren vesh me njëri- tjetrin, ku u ndanë në dy drejtime për të gjetur pyje e kullota, kroje e burime me ujë të freskët e të pijshëm.

Duke u ndarë me njëri- tjetrin, ato i mallkuan këto bjeshkë të thata e tërë shkëmbinj gjigand që iu sollen atë fatkeqësi për të mos u kthyer më nga kishin ardhur. Që atëhere dy vëllezërit i mallkuan duke i quajtur; “Bjeshkë të Namuna”. Njëri vëlla zbriti dhe themeloi fshatin Bogë, kurse tjetri zbriti nga Sheu i Bardhë në Qafëtë Pejës drejtë një fushe të bukur e plot pyje shekullore, burime e kroje me ujra shumë të ftohtë, mes malesh të larta, i cili e quajti ‘’Fusha e Rudeve’’ (Fusha e Rud – Nices) 50), teritor në Rep. e Shqiperise, në afersi të liqenit akullnajor të Geshtares mbi Safkaçin e Vuthajve, në Guci të Plavës (sot në teritorin e Malit të Zi). Këtu ato filluan të jetonin në Shpellën e Kreshnikëve (disa i thonë Shpella e Gjergj Elez Alisë por edhe e Vukoçes), ndodhet nën Qafen e Majes së Lagojve, sipër vijave të Lulash Dashit 51), kurse stanet e verës i ndërtuan sipër në Bjeshken e Vukoçes dhe filluan mbarështimin e gjësë së gjallë ,në veçanti ata zbuten delen e egër, e që nga ajo kohë, delja e jonë u quajt Delja RUDË. 52)

Më tej ai thekson se të parët tanë ishin njerëz me flokë të verdha dhe me sytë bojqielli, si ne sot, të butë e të beses, burra shtatlartë e të pashëm, trima të çartun që nuk trembeshin prej askujt, që ju vinte dora për të bërë çdo pune të bukur e të mirë e që nga ajo kohë u perhapen në tërë Europen. Kjo vllazni për tu njohur në mes tyre se ishin të një gjakut Rudë, si burrat ashtu edhe gratë bënin në duart e tyre luleboje (tatuazhe) me Kryqin Grepç (svastike).Vegla e tyre muzikore ishte fyelli e lahuta me kokën e dhisë së bjeshkes në majë, që sot e kemi edhene, mbasi është një kafshë e shenjtë te cilen e zbutën Rudët. Që nga ajo kohe Bog’janët u vendosën në këto troje ku jetojnë edhe sot, ku tymin e parë 53) e nxorrën nga Shpella e Madhe e Bogës 54). Kjo shpellë është banuar gjatë në shekuj deri në ditët tona. Shpella sot është vendstrehim për tufat e bagëtive.

Legjenda e zogut të hekurt në Malin e Çikes

Mali i Çikes
08 Mars 1983
Pasi zbritëm nga Mali i Çikës mbi Llogara, në një kurrizore të mbuluar vende-vende me akull e dëborë arritëm në Qafen e Shëngjergjit – 1157 m. (tek Saranxha katrore e italianit) Mbasi bëmë një pushim të shkurtër, filluam të eksploronim Përroin e Kullunxhiut. Në krahun e majtë vizituam Shpellën e Koshtit (Kollundriut), ku zbuluam katër rrota të vogla guri me mbishkrime shumë të lashta, plot sëastika tepër interesante .(shif fotot) Vlen të theksohet se kur zbret në thellesi të përroit të Shkalles, në një pjesë shkëmbore janë fotografuar disa mbishkrime tepër interesante. (Shif foton). Pasi i sistemuam pllakat e shkruara, zbritem tek Burimi i Rrapit për të pirë ujë. Këtu takuam një bari që na tregoi Shpellen e Pirgut.

Pirgu ishte katrore dhe kishte lartësine 10 metra. Mbas një eksplorimi të imët të kësaj zone, iu drejtuam fshatit Terbaç duke ndjekur intinerarin Shtegu i Baltes, Bulica, Rrrezat e Ariut, Hunda Ilqe, Burimi i Lujtit (Burimi i Rrapit te rrezuar), Varri i Beqares, Hunde Bube, Përroj i Grabijes etj. Në lagjen Shëngjergj, në afërsi të shtepive të Bejo Shirokut, Cane Lazes dhe te Shaban Malajt takuam edhe nje grua të moshuar, të quajtur Sulltane, të cilën e pyetëm për të gjith ato që kishim parë në eksplorimet tona, si dhe për pllakat e gurit me mbishkrime të lashta. Haxhi e Bejo Shiroku me Çelo Abazin më rekomanduan që të bisedoja me plaken Sulltane, mbasi ato do të niseshin në Qendër të Tërbaçit. Ne qëndruam me me plaken e cila na rrëfei këtë legjendë interesante:

“........... Unë e njoh mirë këtë zonë, mbasi kam punuar shumë që kur isha nuse në këtë fshat. Prindërit e burrit dhe shumë të moshuar tregonin se sipër qafës së Shen Gjergjit janë shumë guva e shpella, ku banoret e fshatit janë fshehur nga romaku e turku, se të parët e tyre nuk ishin as kaurr e as muhamedanë. Të cilët kishin zbritur në këto vende me një zog të madh prej argjendi. Kur zogu u fut në mjegullën e dendur, ai u përplas me Malin e Çikes dhe u nda në dyshe, duke ngritur në qiell një flakë shumë të madhe dhe me një gjemim shurdhues.
Për shtatë muaj e tërë maja e Çikes shkëlqente nga një zjarr i pa dukshëm ku kundermohej era e barotit. I gjithë mali ishte mbushur me copa të vogla argjendi nga zogu me gjoks gruaje.
I cili e kishte grryer malin në dy drejtime, që nga ana e Palasës në Dhërmi, u formua Përroj i Ksirolakut, por edhe këndej nga ana e jonë u hap një përrua shumë i madh që u quajt edhe ky Prroj i Ksirolakut. Njerëzit që zbriten ishin shumë të fuqishëm dhe me flokë të verdhë. Ato filluan të merreshin me blektori, ku me teper rrisnin dhitë e mëdha. Të gjithë këto njerëz në gjokset e tyre mbanin një kryq si të gjermanëve, i cili shkëlqente si copat e zogut të thyer. Këto copa disa njerëz filluan t’i mblidhnin, por të gjithë u semurën. Që nga ajo ditë askush nuk doli më në Malin e Çikes për ti mbledhur ato.
Të parët tanë që erdhën këtu ishin të pashem dhe trupat e tyre i kishin të shkruar me luleboje (tatuazhe). Ato kërkonin të flisnin me perenditë që ishin lart në qiell dhe për t’i tregua se ishin të gjallë. Në tokë gdhendnin pirgje prej shkëmbi me forma të çuditshme dhe jetonin në Shpellën e Dhive. Ç’do mengjës i luteshin diellit sapo fillonte të linte mbi majat e maleve përtej Lumit të Vlorës. Për të ruajtur historite ë tyre ato filluan të shkruanin mbi pllaka të mëdha guri, dhe i vendosnin në malet e larta për ti kenduar perendite mesazhet e tyre.................. !

------------------

O Vranisht mbi këto male / O i madhi monument
Malet si mure kalaje / Kala me miliona vjet
..
Për ato nënat spartane / Që lindën e rritën rrufetë
Rriten trimat hàne hàne / Ata gjuhëbilbilenjtë
~Rapsodi nga F. Brahimi; Kotë,Vlorë~

[Zero Cool]

Hyjni të Panteonit Ilir -I

1. Redoni – hyj qendror, ndoshta më kryesori te ilirët eperiudhës qytetare e të lulëzimit të shtetit ilir.



Për të ruhet dhe rafigurimi ikonografik në formën e njëdjaloshi me një kapelë të tipit “kausia”. Portreti shoqërohet me figurëne lembes ilire e me delfinin si atribute të hyjnisë (kështu është dokumentuarnë monedhat e Shkodrës dhe të Lisit). Karakterin e përcaktimin e këtij hyu ebëri arkeologu H.Ceka: “Është hyu zyrtar, me sa duket suprem i shtetit ilir tëkohës së Gentit. Mbas shkatërrimit të shtetit ilir, kulti i Redonit mbijeton në territoretbregdetare e dëshmohet edhe në shekujt e parë të erës sonë. Kemi hedhurmendimin, se nuk është vetëm hyu i detit, por diçka më shumë dhe patjetër kaqenë lidhur dhe me kultin e familjes mbretërore ilire jo vetëm të kohës sëGentit, por edhe më përpara. Fakti, që emrin e këtij hyu e gjejmë dhe sitoponim gjeografik te Kepi i Redonit, në veri të Durrësit, lë të mendosh sekëtu duhet të kërkojmë edhe një vend kulti të tij ndoshta të hapur, në natyrë”.



2. Medauri – ishte hyu iliri luftës.
Edhe ky është i rëndësishëm. Një qendër e kultit të Medaurit është Rizoni, porndoshta dhe varret monumentale në Selcën e Poshtme, ku janë të skalituraatributet e hyut, siç janë mburoja ilire me rrathët e saj koncentrikëkarakteristikë dhe përkrenarja. Gjithashtu, këto atribute dalin edhe nënumizmatikë. Ai është një hy kalorës. Paraqitet i hipur në kalë, me shtizën nëdorën e majtë. Në skenën e njohur të paftës së Selcës së Poshtme, në fakt, tekalorësi (që ka pas shpinës gjarprin dragua) kemi Medaurin. Në këtë skenë kultii Medaurit është i lidhur me kultin e ujërave (figura e gjarprit-monstër detar,e peshkut etj.) pra me kultin e vetë Redonit Nuk dimë me saktësi raportet midiskëtyre hyjnive: kanë paritet, apo marrëdhënie hierarkike midis tyre. Një gjëështë e sigurt: të dyja këto hyjni kanë bashkëjetuar dhe kanë qenë në krye tëvendit në panteon. Në lidhje me natyrën e hyut kalorës Medaur duhet thënë, sestudiues të ndryshëm kanë parë një variant ilir të kultit të “kalorësittrak” ose dhe të “kalorësve danubianë”. Ka edhe mendime se nëskenën me dy kalorës përballë, si te pafta e Selcës së Poshtme apo në brezat eGostilies duhen parë dhe prototipat më të vjetër të kultit të Dioskurëve, qëparaqiten ikonografikisht si kalorës. Medauri në realitet ka identitet ilir. Aiështë një hy i veshur me armaturën tipike ilire, ndryshe nga kalorësi trak,kalorësit e stelave danubiane apo Dioskurët kalorës të dorëve. Medauri dheRedoni kanë emra etnikisht ilirë.



3. Iliri – eponim i tërëpopullit të lashtë e të madh ilir.



Legjendën e tij e tregonApiani: “Iliri, biri i Polifemit dhe i nimfës Galatea. Bijtë e Ilirit qenë Enkeleu, Autari, Dardani, Medi, Taulanti, Perrebi, kurse vajzat qenë Partha,Daortha, Dasara, nga kanë rrjedhur taulantët, perrebejtë, enkelejtë, dardanët,parthinët, dasaretët dhe darsejtë. Thonë, se Autari pati për bir Panonin ose Paionin”.Është një legjendë e mbledhur në kohën e sundimit romak e nuk jepet në formën esaj të mirëfilltë, zanafillore. Megjithatë, me rëndësi është fakti, se teilirët ishte e gjallë vetëdija mitologjike e prejardhjes nga një stërgjysh itejlargët, i përbashkët, nga një “njeri i parë”. Interesant është seky njeri “demiurg” i fiseve ilire lind nga hyjni, që lidhen jorastësisht me detin. Si Polifemi, ashtu edhe Galatea lidhen me hyun e detrave.Pra, Iliri është bir i mjedisit dhe i kultit detar. Kulti detar te ilirët nukështë i atashuar vetëm te emri i Redonit, por edhe në emra të tjerë hyjnishilire. Iliri, si eponim i popullit ilir, është nderuar në mënyrë të posaçme, posi e qysh nuk e dimë. Disa dijetarë kanë parë në emrin e Ilirit një rrënjë”illo” me kuptimin “kthehem, mbështillem”, pra të gjarpritktonik. Te hetitët indoevropianë gjarpri është quajtur Ilurjanka, që e lidhindhe me emrin e Ilirit. Të tjerë e shpjegojnë si emër të banorëve të “lumtiIller” (degë e Danubit). Pavarësisht nga shpjegimet e karakteritfilologjik, etimologjikisht emri i Ilirit është ai që ka emërtuar si asnjë emërtjetër bashkësinë e madhe të fiseve ilire.



Por është dhe një legjendëtjetër, që ka gjallëruar te fisi ilir i enkelejve e fillimisht ka pasurrrezatim në viset e Shqipërisë Qendrore e Lindore, sidomos rreth liqenitLyhnid. Sipas kësaj legjende, Kadmi dhe Hermonia, kur erdhën dhe u vendosën teenkelejtë, lindën dhe një djalë, që u quajt me emrin Ilir. Këtë legjendë etregon Apolodori, dijetari i shekullit II para erës sonë. Është për t’u vënë rediçka. Tregimi legjendar i Apolodorit është regjistruar gati 4 shekuj para tregimittë Apianit. Apolodori i referohet, me sa duket, një opinioni më lokal dhe më tëkufizuar në hapësirë. Pra, legjenda e Ilirit, që thotë ai, është më tepërlegjendë enkelease. Ajo është gërshetim i një miti të njohur grek, me njëlegjendë ilire, vendase. Në fakt, Apiani është autori, që i ka kushtuar njëstudim të tërë Ilirisë dhe ilirëve dhe regjistrimet e tij përputhen me njëgjallërim të madh të elementit ilir në shekullin II të erës sonë, që lidhet menjë “rilindje” provinciale ilire, ndonëse në kushtet e nën lëvozhgëne pushtimit romak. Pikërisht në këtë lak kohor dalin përsëri emrat e hyjniveilire Redon e Medaur, në mbishkrime kushtimore, në epigrame. Ilirët luajnë roleme rëndësi në hierarkinë e Perandorisë Romake, zënë poste me rëndësi nga më tëlartat në pushtet. Në këtë frymë, është e kuptueshme, që rilindin disa legjendashumë të lashta në ndërgjegjen mitologjike të ilirëve. Është Apiani ai, qëregjistron legjendën ciklike të Durrësit, një krijim ilir nga më të shënuaritnë mitologjinë e Ilirisë së Jugut. Po kështu edhe legjenda e tij për Ilirin sikryepar, stërgjysh më i madh i gjenealogjisë së fiseve ilire, flet për njëmendim unik, për një bosht të përbashkët të mendimit mitologjik të fiseve ilirenë tërësi, që i kapërcen kufijtë lokalë dhe legjendat e tjera limitrofe. Silegjenda e themelimit të Durrësit të vjetër, ashtu dhe legjenda e Ilirit, janëtë lidhura me botën detare, me mitet e kësaj bote, mite të kuptueshme edhe përilirët e brendësisë së Ilirisë së Jugut e jo vetëm për ilirët bregdetarë. Madje,në emrat grekë të Polifemit (birit të hyut të detrave) dhe të Galatesë (nimfa edetit), që jepen si prindërit mitikë të Ilirit, duhen parë në fakt hyjnipërkatëse ilire të mitologjisë detare, me emra që nuk janë ruajtur. Nëstrukturën e saj, legjenda e lindjes së Ilirit e treguar nga Apiani kangjashmëri me lindjen e Dyrrahut (nga hyu i detrave e nga vajza e EpidamnitMelisa, që ka emër nimfe). Apiani sjell kështu legjenda kryesore të ilirëve, qëjanë ringjallur me forcë në kohën e tij.



4. Epidamni – hero-kult itaulantëve, të cilët e mbajnë si themelues të qytetit, në të vërtetë përparaardhjes së kolonistëve dorë të vitit 627 para erës sonë.



Legjenda e jep si mbret të”barbarëve” (kupto: “taulantëve”), që u kultëzua si krijuesjo vetëm i qytetit, por edhe i gjenealogjisë legjendare të dinastisë mbretëroreilire me qendër qytetin dhe me arealin e tij të gjërë. Në këtë rast kemi njëhero vendas, jo një hyjni në kuptimin e vërtetë të fjalës. Krijimi i kultit tëtij është në natyrën e krijimit të miteve të heronjve, të hyjnizimit të kultittë të parëve.



I njëjti proces ka ndodhurnë krijimin e shumë legjendave ilire. Kështu, Stefan Bizantini shënon legjendëne emërtimit të liburnëve sipas një heroi me emrin Liburn, legjendën e emërtimittë Ambrakisë sipas Aombrakut, të birit të Thesprotit të Laokonit (në njëvariant të dytë nga Ambrakia, vajza e Egjeut), të mbiquajtjes së krahinës sëmolosvë Afeidantes nga mbreti Afeidas, i Hellopisë nga Hellopi, i biri i Jonit(një legjendë tjetër shënon, se Hellopia quhej dhe krahina rreth Dodonës molosee banorët e saj quheshin helloi dhe selloi), të qytetit Efyra nga emri Efyrit,të birit të Amarakut të Thesprotit, të qytetit Lynkos të Epirit nga emri iheroit Lynkeu etj. Të gjitha këto janë legjenda gjenealogjike, ciklike, qëflasin për tradita të forta vendase. Nga kjo pikëpamje, kulti i Epidamnit ështëtipologjik për këto lloj legjendash. Ky kult dokumentohet i fortë edhe në kohënkur qyteti quhej me emrin Dyrrah, sepse është zbuluar një monument i njëpersoni me pushtet në këtë qytet në shekullin II të erës sonë, që quhej SyrEpidamni, në emrin e të cilit Leon Hezej me të drejtë sheh një jehonë të kultittë stërgjyshit legjendar ilir, të themeluesit të parë.



Prokopi i Gazës në “panagjerikun”kushtuar perandorit të Bizantit Aleks Durrsakut, me origjinë nga ky qytet,thotë shprehimisht se këtu “lindi heroi vendas, që i dha emrinqytetit”. Pra, në shekullin V e VI është i gjallë kulti i Epidamnit. Bilederi në shekullin XI Ana Komnena e përmend jehonën e këtij emri me atributemitologjike. Natyrisht, Epidamni nuk hyn në “elitën” e panteonitilir; më tepër se një hyjni të mirëfilltë, kemi një njeri të vdekshëm tëhyjnizuar. Se ç’rol ka luajtur kulti i tij sot nuk jemi në gjendje të përgjigjemime hollësi.



5. Dyrrahu – nipi iEpidamnit.



E lindi Melisa, bija eEpidamnit, me hyun e detit. Në krahasim me gjyshin, Dyrrahu edhe lindjen e kagjysëm të hyjnizuar. Këtu me rëndësi është e dhëna, që jep Stefan Bizantini, semë përpara me emrin Dyrrah është quajtur gadishulli, ku u ndërtua fillimishtqyteti. Më pas, në një dorë të dytë ndërtimi, limani i poshtëm i qytetit uquajt Dyrrah. Me kalimin e kohës, mbas një bashkëjetese të dy emrave, emriDyrrah u bë sundues (çka ka mundësi të jetë edhe reflekt i një binomi të kultittë Epidamnit e të Durrahut njëkohësisht, më tej emri Dyrrah u bë përfundimtar).Theksojmë origjinën e kultit të Dyrrahut nga bota e mitologjisë detare, siç kandodhur me shumë legjenda të tjera ilire.



6. Melisa – nimfë e shndërruarnë bletë, e ëma e Dyrrahut. Kulti i saj ka qenë shumë i fortë te banorët ilirëtë qytetit e të rrethinave.



Aq e vërtetë është kjo, saqënë bregdet vendi ku sipas legjendës u bë bashkimi i saj me hyun e detit u quajtMelison. Pra, kishte një vend kulti në natyrë, që e dokumentojnë autorëtantikë. Po ajo, që ka rëndësi është, se Melisa (ky është emri grek i saj e nes’dimë si e ka pasur emrin vendas), përveç kultit të saj si nimfë (në legjendënilire është një nimfë-bijë e Epidamnit, pra nimfë e zonës) ndoshta në një fazëtë dytë ka edhe kultin e saj si bletë ose si stërgjyshe e bletëve. Kemi njëlloj zoomorfizmi, që e tregon të dyfishtë; njeri dhe bletë – karakteristikë kjotepër e vjetër e praktikës së mitit. Kemi bile një paraqitje të Melisës nëformën e bletës, që del disa herë në monedhat e Durrësit. Figura e bletës ështëndoshta një motiv ikonografik i dyrrahasve të vjetër. Me këtë kult lidhet dhevera e tyre e famshme e fermentuar prej mjalti, që e përmend Aristoteli. Delpra, se Melisa nga një kult i lidhur me detin, është njëkohësisht edhe një kulti pastokës bujqësore. Ky fakt i fundit ethekson karakterin autokton të kultit.

[Zero Cool]

Hyjni të Panteonit Ilir -II

7. Joni – i biri i Dyrrahut.



Miti ilir e bën atë eponimtë detit, shpjegim ky i ndryshëm nga ato të mitologjisë greke dhe romake. Kyështë një mit, që te ilirët zotëron një hapësirë shumë të madhe të një deti, qëu përket shumë popujve të ndryshëm të Ballkanit dhe të Gadishullit Italik. Pra,miti i Jonit hyn në raporte mitologjike e gjeografike ndërkombëtare. StefanBizantini ka shkruar dhe për një bir të Jonit, të quajtur Hellopi. Gjithë legjendae Jonit i përket territorit të Ilirisë së Jugut dhe të Epirit ilir. Topografiae legjendës përfshin një hapësirë shumë të madhe.



8. Nesti – emër lumi ilir,po edhe emri i një hyu sikelik të kultit të ujit te mesapët, në Italinë eJugut.



Këtë filozofi agragantinasEmpedokli, sigurisht duke u mbështetur në besimin popullor mitologjik ilir, epërdori për të quajtur elementin ujë të kozmogonisë. Për këtë hyjni ka shkruarP.Kreçmeri; e përmend edhe E.Çabej. Empedokli e përdor emrin e Nestit të paktënqë në shekullin V para erës sonë, por kulti i këtij hyu do të ketë qenë formuarshumë kohë më parë. Ajo që të bën përshtypje është se emri i këtij hyu nukgjendet vetëm në Italinë e Jugut, por edhe në viset e mirëfillta ilire. Kështu,Skylaksi dhe Stefan Bizantini përmendin lumin Nestos, një qytet me këtë emër,si dhe fisin ilir të nestëve.



9. Jupiter Menzana – hysuprem te daunët e mesapët.



Origjina e tij ilire është theksuar nga shumë dijetarë. Emri i parë është i huazuar, një interpretatioromana. Epiteti i tij lidhet esencialisht me një fjalë shqipe, mëz, kalë i ri.Kjo është për arsyen, se ilirët i flijonin në kushtime e në ceremoni të veçantakuaj. Pra, e dhëna e Festusit për ilirët, që i flijonin hyut të detit në çdonëntë vjet nga katër kuaj, nuk është e shkëputur nga një praktikë e përafërtedhe te ky rast, ku kulti nuk lidhet me hyun e detit, por me një hy meatribute, në fakt, të një kryehyu, që zë kryet e vendit në panteon, përderisa ekanë përngjasur me atributet e Jupiterit. Por edhe ka ndryshim të dukshëm ngaJupiteri romak, apo dhe nga Zeusi grek, se nderimi për të lidhet me kultin ekalit, saqë e nderojnë edhe në epitetin karakteristik, dallues. Është kulti ikalit, që shpjegon edhe skenat e shumta me kalorës në stelat daunase, nga tëcilat deri tani janë gjetur afro 1500 copë. Në këto stela duhet parë edhejehona e subjektet, ose dhe ciklet e mitit të Jupiter Menzanas, të mendësisëmitologjike të daunëve, po edhe të mesapëve.



10. Jupiter Parthini – hykryesor i ilirëve parthinë.



Për këtë dëshmojnë burimet ekohës romake. Parthinët janë fis i rëndësishëm në afërsi të Durrësit, tëmpleksur me sa duket edhe me taulantët. Madje, Dion Kasi thotë, se dikur edheDurrësin e kanë pasur ilirët parthinë. Kjo të shtyn të mendosh, se kulti iJupiter Parthinus nuk duhet shkëputur nga lënda e bota mitologjike e banorëvebregdetarë. Nuk kemi të dhëna të tjera për atributet e ceremonitë, që lidhen metë. Dimë, se kulti i tij është i gjallë e vihet në dukje si një hy me identitetetnik ilir, që i përket fisit të parthinëve. Ka mundësi të jetë një hy lokal,por jo i shkëputur nga tërë panteoni ilir në tërësi. S’dimë ç’lidhje ka pasurme legjendat e Durrësit.



11. Diana Kandave – domethënë Diana e kandavëve (fisi i njohur ilir).



Në afërsi të parthinëve kandavëtkishin një tempull të rëndësishëm të Dianës të shënuar në Tabula Peutingerianambi rrugën Egnatia përbri shtegut në lindje të Skampës (Elbasanit). Në të vërtetë,topografia e përhapjes së këtij kulti është gjetur edhe te deokleasit (në Maltë Zi), ku në altar është bërë një kushtim “Diana e AugustaeCandavensi”. Kulti i Dianës (ky emër, siç e ka shtjelluar në një studim tëtij Çabej, ka dhënë emrin Zana) te ilirët ka parasysh një hyjneshë vendase meemrin romak ose dhe me emrin grek Artemis. Disa relieve me përfytyrimin e kësajhyjneshe vendase studiuesit i kanë lidhur me kultin e vegjetacionit, tëpjellshmërisë, të stinëve.



12. Dionis Dualos – hy iilirëve paionë. Dijetarët i ka tërhequr vëmendjen cilësimi i tij, që ështëshpjeguar nga Jokli e Çabej me fjalën shqipe “dej, me u de”. Në të parakuptohen edhe ceremonitë ekarakterit dioniziak, ku njerëzit pinin dhe deheshin.



13. Apolon Derroni – hy iilirëve peionë. Ky emër hyu është dhe në monedhat e mbretit Lykeu të këtij fisi(rreth viteve 335-295 para erës sonë). Monedhat tregojnë në rivers një pendë paqe. Nisur nga ky fakt, Çabej bën një zbërthim etimologjik të Derranit, duke elidhur me një nënfis ilir, derranët, “një polem bujqish”. Ndoshta ështënjë me latinishten e mesme (në Dalmati) “derrum, darrus-tokë epalëruar”. Këtë fjalë Çabej e lidh edhe me shqipen “djerrë”.



14. Dardania – në njëmbishkrim të Dardanisë antike studiuesi Zef Mirdita, që është marrë kohët efundit dhe me kultet në Dardani, gjen një hyjneshë kryesore vendase(“Dardaniae sacrum”). Kulti i Dardanisë është kult pajtor i tërëkrahinës së madhe ilire. Studiuesi thekson rolin e kësaj hyjneshe, ndoshta edheeponime, me atribute të ngjashme me ato të hyut të shëndetësisë antike, Eskulapit,apo Hygjesë.



15. Andini – hy epikorik itrevës dardane. Emri i tij është gjetur në një monument mermeri pranëKaçanikut, në kufi të Dardanisë dhe të Maqedonisë. Emri futet në repertorinonomastik ilir. Funksionet e këtij hyu Z.Mirdita i përngjason me ato të Vidasit(Silvanit romak).



16. Anzotika – hyjneshë eliburnëve me atribute të hyjneshës së bukurisë dhe të dashurisë (Afërditës). Emrii saj është skalitur në një monument në Flamonën e vjetër (Plomini i sotëm).



17. Ika – nimfa e një luminë Liburni (po dhe në Flamona), edhe kjo me atribute të Afërditës.



18. Lutossika – përsëri emërnimfe i trevës liburne.



19. Latra – nimfë e përafërtme nimfat e tjera të miteve liburne.



20. Sentona – një nimfë tjetër lokale (e së njëjtës trevë).



21. Bindi – hy kryesor ifisit ilir të japodëve. I janë kushtuar disa altarë votivë, që janë gjeturpranë burimit të përroit Privi, afër Bihaqit të sotëm. Në mbishkrimetidentifikohet me hyun romak të detrave Neptunin (“Bindo Neptunosacrum”). Në fakt, më shumë se hyu i detit, Bindi është mbrojtës iburimeve dhe i ujërave. Për nder të tij sakrifikoheshin cjep.



22. Thana dhe Vidasi – njëçift hyjnor ilir, që është rafiguruar në disa monumente të bëra nga ilirët. Katëraltarë votivë me mbishkrime i janë kushtuar këtij çifti e janë gjetur nëTopusko. Emrat e këtyre hyjnive janë, me sa duket, emra ilirë. Thana ështëhyjneshë me atribute të Artemisit, apo Dianës. Vidasi ka atributet e hyut tëpyjeve, kullotave e burimeve, të Silvanit romak. Relievet e këtyre hyjnive tëkëtij binomi kultik janë edhe vepra të vërteta të artit ilir; ato kanë veshjeilire dhe një stil karakteristik vendas.



23. Tadeni – ky emër hyu është gjetur në një altar sakrificash jo larg Sarajevës dhe identifikohet ngafunksioni kultik me Apolonin (mbishkrimi është i shekullit III para erës sonë).



24. Drakoni dhe Drakena(Draconi et Draccena) – një tjetër çift hyjnish. Është shënuar fakti iekzistencës së tyre në një mbishkrim të gjetur afër Shkupit. Te ky çift duhetparë binomi i gjarpërinjve hyjnorë vendas, si edhe jehona e përfytyrimit tëmetamorfozës së Kadmit dhe Hermonias, pas vdekjes, në dy gjarpërinj në fushat eEliseut.



25. Boa (Bua) – hyjni ilirenë formë gjarpri në Epidaur. Kulti i tij ka mbijetuar deri në shekullin IV tëerës sonë. Këtë hy gjarpër populli vendas e quan pikërisht me këtë emër(Hieronimi në “Vita s.Hilarionis”, lib.9, shënon “quos gentilisermonte Boas vocant” – “që populli në gjuhën e vet e quanteBoa”).



26. Nutrika – hyjneshë eilirëve veriorë, mbrojtëse e fëmijëve.



27. Tato – për këtë hyjni tënderuar në trevat dardane flet Mate Suiçi si për një Deus Patrius. (Z.Mirditaemrin Tato e lidh edhe me emrin epikorik Tatonipol. Në të sheh edhe lidhjen me hyjninë lindore Attis, ose dheme kultin e kalorësit trak). Në shtyllëzat mbivarrore të Durrësit del shpesh nëshekujt III – I p.e.s. emri Tato si ilir.



28. Dauni – hyu i daunëve në Itali. Kulti i tij është parë nga V.Pizani si një kult ilir. Ai konkludon, se”raporti i caktuar nga Franc Altheimi ndërmjet hyut romak Faunit (Faunus)dhe mbretit mitik Dauno është eponim i Daunisë dhe sigurisht mbas të vjetërvenga Iliria”.



29. Logetët – me këtë emërte mesapët shikon motrat e fatit.



30. Emra të tjerë hyjnish qëmendohen se i përkasin panteonit ilir janë edhe:

– Grabovi;

– Versobi;

– Aufani;

– Iria;

– Uridua;

– Melesokue, etj.



Ky katalogim i shpejtë dhenë vija shumë të përgjithshme i hyjnive të panteonit ilir tregon, se numri ityre nuk është i pakët. Këtu duhen dalluar në pikëpamje hierarkike hyjnitës uperiore dhe ato inferiore, njëkohësisht hyjnitë me rrezatim e ndikim lokaldhe ato me role të gjithmbarshme për trevat e gjëra ilire. Një problem ështëedhe shtresëzimi i tyre kohor në hyjni më të vjetra dhe në ato më të reja.Natyrisht, ky panteon nuk ka qenë plotësisht unik. Brenda një uniteti (sidomosndërmjet hyjnive të përbashkëta për trevat qendrore ilire) ka edhe diversitet,një proces ky normal dhe i kuptueshëm, sidomos për kohëra të lashta tëekzistencës të shumë fiseve ilire dhe aq më tepër të shpërndara në territoreshumë të gjëra. Në momente të caktuara kanë qenë parësore hyjni të ndryshme ngaato, që janë bërë të tilla në momente të tjera. Një moment shumë i thekshëm nëtërë historinë ilire ka qenë ai i shtetit ilir (shekujt IV-II para erës sonë). Kyshtet dhe mbretërit e tij kishin edhe kultet dhe hyjnitë zyrtare. Në këtëaspekt dallohet çifti Redon-Medaur me role dhe funksione, që ndërlidhen menjëri-tjetrin.