Kein Macromedia Flashplayer? Klick bitte hier!
Dardania.de
Kethu Mbrapa   Dardania.de > Kultura > Kultura kombėtare
Emri
Fjalėkalimi
Kultura kombėtare Materiale tė reja, zbulime dhe ide personale per gjuhėsinė, artin, historinė ...



Pėrgjigju
 
Funksionet e Temės Shfaq Modėt
Vjetėr 21-10-11, 20:48   #1
Zero Cool
Administratorėt
 
Avatari i Zero Cool
 
Anėtarėsuar: 18-03-03
Vendndodhja: Netherland
Postime: 24,987
Zero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėm
Thumbs up Naum Veqiharxhi

Naum Veqiharxhi, dimensionet e vėrteta tė ideologut tė Rilindjes

Profili i njeriut qė kontribuoi pėr frenimin e helenizimit tė Shqipėrisė sė Jugut

“Burrat e Bregut flisnin edhe greqisht e italisht pėr efekte tregtare”
“Himariotet, deri nė shekullin e XIX flisnin vetėm shqip”






KONTEKSI HISTORIK

Pėrgatitjet pėr tė arritur te “viti i mbrapshtė” 1913, kur territore tė banuara tėrėsisht ose pjesėrisht nga shqiptarėt u lanė jashtė kufijve tė shtetit tė sapoformuar shqiptar, kishin filluar shumė kohė mė parė. Fillimisht u pėrpiluan, u botuan dhe u shpėrndanė disa fjalorė ose glosarė shumėgjuhėsh. Bėhet fjalė pėr glosarin e Kavaliotit (greqisht-vllahisht-shqip), botuar nė Venedik mė 1770 dhe pėr fjalorin e Dhanilit tė Voskopojės (greqisht-vllahisht-bullgarisht-shqip), botuar mė 1802. Qėllimi i tyre ishte nxitja e helenizimit nė popullsitė jogreqishtėfolėse tė Ballkanit. Shkollat e para greke u hapėn nė Shqipėri duke nisur qė nga shekulli XVI. Numri i tyre u shtua pas mesit tė shekullit XVIII, nė sajė tė veprimtarisė sė Kozma Aitolosit, i quajtur Shėn Kozmai, i cili besohet tė ketė themeluar mė shumė se dyqind shkolla greke nė territoret shqiptare. Nė fillim tė shekullit XIX, greko-fanarjoti Aleksandėr Ipsilanti (1792-1828), kryetar i “Shoqėria e miqve” (Filiqi Eteria), shoqėri politike greke, e themeluar nė Odesė mė 1814, pėr tė pėrgatitur shpėrthimin e kryengritjeve kundėrosmane tė vitit 1921 nė Moldavi, Vllahi dhe Greqi, u bėnte thirrje ortodoksėve grekė, shqiptarė, bullgarė, rumunė dhe armenė qė tė ngriheshin kundėr turqve nė njė kryengritje, qė do tė ngjante mė tepėr me njė kryqėzatė dhe do tė synonte formimin e njė shteti ortodoks me kufijtė e Perandorisė Bizantine dhe me Kostandinopojėn (Stambollin) si kryeqytet. Nė kėto kryengritje morėn pjesė aktive edhe shumė ortodoksė jogreqishtfolės. Nė kryengritjen greke pati njė pjesėmarrje masive tė arvanitėve, ndėr tė cilėt u dalluan veēanėrisht Kolokotroni, Karaiskaqi, Laskarina, Bubulina, Kryezinjtė, Boēarėt e shumė tė tjerė, si edhe shqiptarėt, doktor Vangjel Meksi, Vangjel Zhapa etj. Numėroheshin disa mijėra kryengritės shqiptarė nė Rumani, qė komandoheshin nga ai qė do tė bėhej ideologu i Rilindjes Kombėtare Shqiptare, Naum Panajot Bredhi-Veqilharxhi. Shqiptarė tė shumtė tė fesė ortodokse morėn pjesė nė kryengritjet greke dhe nė atė rumune, duke shpresuar se nė shtetet e lira qė do tė krijoheshin, do tė gėzonin tė drejta tė barabarta me kombėsitė e tjera tė Ballkanit. Pas kėtyre kryengritjeve, ishin vetėm grekėt dhe serbėt qė arritėn tė ngrenė shtetet e tyre. “Pas formimit tė shtetit grek filluan tė fabrikoheshin dhe tė pėrhapeshin teori tė ndryshme antishqiptare. Veēanėrisht e djallėzuar ishte “teoria pellazgjike”, sipas tė cilės shqiptarėt dhe grekėt kishin origjinė tė pėrbashkėt, nga pellazgėt, duke arritur kėshtu nė pėrfundimin se shqiptarėt duhej tė shkriheshin me grekėt” (Historia e popullit shqiptar, II, 2000, f. 105). Pikėrisht kėtė ka pasur parasysh albanologu i shquar Gustav Meyer, kur i cilėson grekėt si “nevojtarė aneksimesh, tė cilėt e kanė tė domosdoshme dogmėn pėr lashtėsinė e madhe tė ēdo fjale shqipe, si mbėshtetje pėr teorinė e tyre pellazgjike.” Nė kėtė kurth u kapėn shumė shqiptarė tė Jugut, madje edhe arbėreshi i madh De Rada, tė cilėt mendonin se nė kėtė mėnyrė do tė siguronin tė paktėn miratimin pėr autoktoninė nė trojet e veta, qė vihej nė dyshim nė atė periudhė. Shpikja tjetėr, po aq e sofistikuar, ishte “afirmimi i njė identiteti tė pėrbashkėt nė mes grekėve dhe shqiptarėve, vetėm mbi bazėn e fesė dhe tė kulturės” (N. Clayer, Fillimet e nacionalizmit shqiptar, Tiranė, 2009, f. 165). Bėhej fjalė pėr ortodoksėt shqiptarė qė banonin nė trojet e tyre nė Shqipėrinė e Jugut dhe praktikonin fenė e tyre ortodokse, por qė predikohej nė kisha tė varura nga Patrikana Ikumenike e Stambollit, ku shėrbenin zakonisht klerikė grekė. Po kėta priftėrinj luanin edhe rolin e mėsuesve nė shkolla, ku mėsohej vetėm gjuhė greke dhe kulturė greke. Nė vazhdėn e pėrpjekjeve pėr afirmimin e kėtij identiteti, mbi bazėn e fesė ortodokse dhe tė kulturės greke, fillimisht Patrikana dhe mė pas shteti grek, edhe pse i sapoformuar, shtuan ndjeshėm numrin e shkollave greke, tė cilat u pėrhapėn me shumicė nė Shqipėrinė e Jugut. Shqiptarėt, zyrtarisht nuk njiheshin si popull mė vete nga Perandoria Osmane dhe ishin tė ndarė nė tre grupe tė mėdha, sipas pėrkatėsisė fetare. Ata quheshin grekė kur ishin tė fesė ortodokse, turq kur ishin tė fesė myslimane dhe latinė ata tė fesė katolike. Duke venė shenjėn e barazimit ndėrmjet fesė dhe kombėsisė, shqiptarėve u mohohej identiteti i tyre kombėtar. Qėllimi i sundimtarėve osmanė ndaj shqiptarėve, qė u kishin shkaktuar aq shqetėsime, ishte t’i fanatizonin fetarisht dhe t’i turqizonin kombėtarisht shqiptarėt myslimanė, duke i lėnė njėkohėsisht dorė tė lirė kishės greko-fanarjote qė tė zhvillonte tė njėjtėn veprimtari nė drejtim tė helenizimit tė shqiptarėve ortodoksė. Ky ka qenė kuadri historik ku duhet vendosur Naum Veqilharxhi, i cili shumė herėt kuptoi se shqiptarėt, tė ndarė, rrezikonin tė zhdukeshin si popull e si komb.
LUFTA NĖ MES SHQIPES DHE GREQISHTES
Me traditėn qė krijoi Bizanti nė shekujt e kaluar, si trashėgues i gjuhės dhe kulturės helene, gjuha greke u bė gjuha e kulturės sė Lindjes, po ashtu si latinishtja nė Perėndim. Me fillimet e pėrpjekjeve pėr shkrimin e gjuhės amtare ndėr popujt e ndryshėm tė Europės, filluan edhe mosmarrėveshjet midis tyre lidhur me pėrzgjedhjen dhe mbėshtetjen nė gjuhėn dhe kulturėn greke apo nė gjuhėn e kulturėn latine. Fillimet e shkrimit tė shqipes nė Veri me ndihmėn e alfabetit latin, duhen kėrkuar me krijimin e shtetit tė parė tė Arbrit, nė shek. XII-XIII. Shkrimi i shqipes nė Jug njihet se ka filluar nė shek. XIV, pėr t’u shtuar nė shek. XVIII, sigurisht me alfabetin grek.
Nė kėtė periudhė, pėrpjekjet pėr gjuhėn shqipe bėhen nė dy drejtime: E para ėshtė shkrimi i shqipes me alfabetin grek, e dyta ėshtė pėrpjekja pėr tė shkruar shqipen me alfabete tė posaēme. Pas botimit tė gramatikės sė U. M. Likut dhe Evstrat Vithkuqarit (1814), me nxitjen e Ali pashė Tepelenės, dhe tė gramatikės sė Vangjel Meksit (para vitit 1819), mjeku i Ali pashė Tepelenės, me tė cilat do tė mėsohej shqipja nė shkolla, dhe veēanėrisht, pas shqipėrimit tė Dhiatės sė Re, po nga Vangjel Meksi (1821), nė terren u ndeshen dy teza, ajo greke e Fanarit (sipas emrit tė lagjes nė Stamboll ku ndodhet Patrikana) dhe ajo shqiptare. Pėrpjekjet pėr tė futur shqipen nė kisha, pėrpjekjet pėr mėsimin e shqipes nė shkolla, pėrpjekjet pėr botime shqipe, sollėn acarime midis kishės greke dhe shqiptarėve. Ishin vitet kur shqiptarėt dhe fėmijėt e tyre braktisnin nė masė shkollat greke dhe, pėr mė tepėr, fenė ortodokse. Pėrballė kėsaj situate, grekėt pėrdorėn njė metodė tė re: mėsimin e greqishtes me ndihmėn e shqipes. Nė shėrbim tė kėtij plani u botuan gramatika tė greqishtes nė gjuhėn shqipe, fjalorė greqisht-shqip dhe tekste fetare, ku viheshin pėrbri e njėjta pėrmbajtje nė dy gjuhė, greqisht dhe shqip, gjithmonė me alfabetin grek. Grekėt u tėrhoqėn paksa. Tashmė, shqipes nuk i mohohej shkrimi, nė qoftė se bėhej nė favor tė greqishtes, pėr helenizimin, mjafton qė shqipja tė mos shkruhej me shkronja tė posaēme, tė provuara mė parė nga Todhri dhe Jan Velarai, aq tė urryera nga grekėt. Por, Naum Veqilharxhi mendonte se sipas kėtij plani, vėrtet shqipja shkruhej dhe lėvrohej, por ideja e krijimit tė kulturės shqiptare nuk realizohej dhe, pėr mė tepėr, shqiptarėt do tė vazhdonin tė ishin tė ndarė sipas feve, ose mė mirė, sipas alfabeteve. Me veprėn e tij, Naumi Veqilharxhi do tė tejkalonte kėshtu qėndrimin e Vangjel Meksit dhe Grigor Gjirokastritit, qė shqipėruan Dhiatėn duke pėrdorur shkronjat greke. “Me alfabetin e tij tė veēantė pėr gjuhėn shqipe, pėrpos tė tjerash, ai dėshironte qė tė flakte alfabetin grek nga trualli shqiptar” (Gj. Shushka, Vepra e N. Veqilharxhit, Prishtinė, 1994, f. 44).


__________________
Asgjė nuk ėshtė e pamundur. Pamundėsinė apsolute e shkakton mosdija jonė reale.
Zero Cool Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Nyje Interesante
Vjetėr 21-10-11, 20:49   #2
Zero Cool
Administratorėt
 
Avatari i Zero Cool
 
Anėtarėsuar: 18-03-03
Vendndodhja: Netherland
Postime: 24,987
Zero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėm
Thumbs up Titulli: Naum Veqiharxhi

“IDENTITETI I PĖRBASHKĖT” OSE HELENIZIMI I SHQIPĖRISĖ SĖ JUGUT

Ngjarjet e fundit tė shek. XVIII, qė prireshin drejt konstruktimit tė kombeve nė juglindjen europiane, nuk mund tė mos preknin edhe shqiptarėt qė ishin nė kontakt tė drejtpėrdrejtė me shoqėritė qė kėrkonin tė formonin “identitete tė reja kolektive”, serbe dhe veēanėrisht greke.
Feja e pėrbashkėt ortodokse dhe hegjemonia e gjuhės greke, si gjuhė e shenjtė, por edhe si gjuhė komunikimi e promovimi social, mbėshteteshin me forcė dhe xhelozi nga shteti grek i sapoformuar. Nga ana tjetėr, shkatėrrimi i plotė dhe dėshpėrimi i thellė qė pllakosi shqiptarėt pas vrasjes sė Ali pashė Tepelenės goditi rėndė shpresėn e tyre pėr njė shtet tė pavarur shqiptar dhe me shqipen si gjuhė zyrtare. Ky raport forcash ishte disa herė nė favor tė dallgėve helenizuese qė vėrshonin mbi Shqipėrinė e Jugut, aq mė tepėr kur shqiptarėt ishin tė ndarė dhe gjuha shqipe nuk mėsohej nė shkolla. Por, dinamika e shkrirjes dhe asimilimit nėpėrmjet afirmimit tė njė identiteti tė pėrbashkėt tė sajuar, pra, midis fesė dhe kulturės (feja ortodokse dhe gjuha e kultura greke), nxori nė pah njė dallim tė rėndėsishėm midis grekėve dhe shqiptarėve. Ndryshimi qėndronte nė gjuhėn qė flisnin shqiptarėt, konstitucionin e tyre shpirtėror, atė mėvetėsi tė tyre qė quhet ndryshe dhe identiteti kombėtar ose shqiptarizmi. Ishte Naum Veqilharxhi ai qė arriti tė dallojė gjuhėn si elementi mė i veēantė, mė i qenėsishėm dhe mė funksional i shqiptarėve si kolektivitet kombėtar. Mbi kėtė bazė ai ideoi dhe punoi pėr tė lėvruar gjuhėn shqipe dhe pėr tė ngritur shkollat shqipe, pasi vetėm kėshtu mund t’i bėhej qėndresė helenizimit tė Shqipėrisė sė Jugut. Ishte kjo ndėrmarrje e rilindėsit Naum Veqilharxhi pėr gjuhėn shqipe, qė u ndoq nga shumė misionarė tė shumtė jashtė dhe brenda hapėsirės shqiptare…

NAUM VEQILHARXHI, JETA

Lindi nė Vithkuq tė Korēės, mė 17 dhjetor 1799. I ati, Panajoti, tregtar i shkathėt, i vendosur nė ishullin e Itakės, furnizonte me ushqime ushtrinė angleze, qė kishte pushtuar ishujt Jonianė nė vitin 1811. Ndoshta kėshtu mund tė shpjegohet qė tė tre djemtė e tij, Naumi, Theohari dhe Kostandini, kishin nėnshtetėsi britanike. Ka shumė tė ngjarė qė Naumi mėsimet fillore dhe tė mesmet t’i ketė kryer nė ishujt Jonianė, ku ka rėnė nė kontakt me lėvizjen patriotike shqiptare dhe me pėrpjekjet pėr shkrimin e shqipes. Mė pas, emigroi sė bashku me familjen nė Rumani. Nė vitin 1821, mori pjesė aktive nė kryengritjen kundėr robėrisė osmane, si njė nga drejtuesit e saj, sė bashku me shumė shqiptarė tė tjerė, tė cilėt shpresonin se, pas ēlirimit tė Rumanisė, do t’i vinte radha edhe atdheut tė tyre. Me thyerjen e kryengritjes, Naum Veqilharxhi mundi tė largohej nga Rumania. Ai shkoi nė Austri, ku ndoqi studimet e larta pėr drejtėsi. Nė Vjenė, hyri nė kontakt me bashkėsinė e shqiptarėve tė atjeshėm, e cila u bė pėr tė burim i rėndėsishėm informacioni pėr gjendjen ekonomike, politike, kulturore si edhe pėr sistemin arsimor nė mbarė Shqipėrinė. Nė vitin 1824, Naumi kthehet nė Rumani dhe vendoset pėrfundimisht nė portin lumor tė Brailės, ku ushtroi profesionin e avokatit. Tashmė i burrėruar, veēanėrisht nga pėrvoja e kryengritjes kundėrosmane, por edhe i shkolluar nė Perėndim, N. Veqilharxhit iu shuan iluzionet e ndezura nga “Filiqi Eteria” pėr kinse “barazinė e popujve tė Ballkanit tė ēliruar nga zgjedha turke”. Naum Veqilharxhi njohu bashkėpunimin e bojarėve vendės me feudalėt e huaj pushtues, ndjeu shovinizmin e Patrikanės si dhe djallėzinė e shefave eteristė. Pėr Naumin u bė e qartė se interesat e popullit tė vet nuk pėrkonin me ato tė grekėve dhe se do tė ishin vetė shqiptarėt qė do t’i mbronin ato, veēse kėtė radhė tė bashkuar dhe tė ditur. Fakti qė nė vitin 1824, po atė vit qė u kthye nė Rumani, do t’i kushtohej pėrpilimit tė alfabetit tė gjuhės shqipe, tregon qartė se ai tashmė kishte njė mendim tė kristalizuar pėr ēėshtjen kombėtare dhe rolin qė ai vetė do tė luante nė lėvizjen tonė kombėtare.

GJUHA JONĖ AMTARE SI MJET NGJIZĖS PĖR NACIONALIZMIN SHQIPTAR

Naum Veqilharxhi nuk kishte pėrgatitje tė veēantė linguistike, por falė intelektit, kulturės dhe pėrkushtimit tė jashtėzakonshėm pėr ēėshtjen kombėtare, dalloi se pika e ribashkimit tė shqiptarėve, thellėsisht tė ndarė nė atė periudhė historike, do tė ishte gjuha jonė amtare. Pėr Naum Veqilharxhin ishte e qartė se gjatė shekujve tė historisė tyre, shqiptarėt u rezistuan pushtimeve dhe ndikimeve asimiluese tė perandorive mė tė fuqishme tė kohės dhe ruajtėn identitetin e tyre si komb, kryesisht falė qėndrueshmėrisė sė gjuhės sė tyre. Naum Veqilharxhi kishte arritur nė pėrfundimin se njė popull nė robėri, qė tė dalė nė dritėn e lirisė, duhet, sė pari, tė ēlirojė gjuhėn e tij, ta lėvrojė atė dhe tė mblidhet rreth saj, ashtu si rreth flamurit kombėtar. Pėrcaktimet e tij pėr rėndėsinė e gjuhės shqipe do tė bėheshin gjithnjė e mė tė qarta dhe Naum Veqilharxhi do t’i shpaloste te “Qarkorja” nė tė cilėn shkruante : “Prapambetja e popullit lidhet, pėrveēse nga pushtimet e shumta tė huaja, nga hyrja e dogmave fetare, por kryesisht nga moslėvrimi i gjuhės sonė kombėtare dhe zėvendėsimi i saj me njė gjuhė tė huaj” (Qarkorja, 1846).Gjuha shqipe nė fillim tė shekullit XIX, as shkruhej, as lexohej, e as nuk mėsohej nė shkolla. Mbijetesa e saj, si e tillė, i ka rezistuar shekujve dhe kjo ka ngjallur interesimin e tė huajve. Sipas U. M. Lik, gjuha pėrbėn njė tipar sui generis pėr shqiptarėt dhe mbijetoi “…falė maleve dhe shpirtit tė banorėve tė tyre”. Gjuha shqipe, qė flitej nė disa dialekte pėrgjithėsisht tė ndėrkuptueshme, ishte mjaft e varfėr nė fjalė tė sferės diturore dhe e mbushur me huazime turke, greke, italiane dhe sllave. Nė ato kohė, te shqiptarėt dygjuhėsia ose shumėgjuhėsia ishte dukuri e zakonshme dhe ēdonjėra nga gjuhėt e pėrmendura mė sipėr pėrdorej nė situata tė veēanta edhe nė varėsi tė pozitės gjeografike e tė raporteve me popujt fqinjė. Shqipja ishte gjuha e zemrės, pėrdorej nė jetėn e pėrditshme, veēanėrisht nė shtėpi, turqishtja ishte gjuhė e administratės, ndėrsa italishtja dhe greqishtja ishin gjuhė tė tregtisė dhe tė veprimtarive tė tjera ekonomike. P.sh., gratė himarjote flisnin vetėm shqip, ndėrsa burrat e tyre, qė merreshin me tregti, flisnin edhe greqisht e italisht. I pėrgatitur teorikisht dhe i ndezur nga dashuria pėr kombin, Naum Veqilharxhi, duke pranuar tė gjitha pėrgjegjėsitė, nisi menjėherė punėn pėr pėrpilimin e alfabetit tė veēantė, duke vazhduar me qėrimin (pastrimin) dhe pasurimin e gjuhės shqipe, me gramatikėn, me afrimin e dy dialekteve dhe, sė fundmi, me hartimin e abetareve dhe materialeve tė tjera didaktike.

ALFABETI ME SHKRONJA TĖ VEĒANTA PĖR TĖ BASHKUAR SHQIPTARĖT

Si gjuhė kombėtare, gjuha shqipe duhej tė shkruhej me njė alfabet tė veēantė qė nuk do tė ishte as arab, as grek, as latin, as edhe cirilik. Vetė Naum Veqilharxhi do tė shkruante : “…kjo nuk fitohet ndryshe, veēse me shkronja tė posaēme kombėtare qė ishin filluar para meje, por pėr shkak tė pėrzierjes me tė huajt dhe intrigave tė ziliqarėve, tė gjitha mbetėn pa fryt”(Qarkorja,1846). Duket se fjala ėshtė pėr Theodor Haxhifilipin (Dhaskal Todhri, 1730-1805) nga Elbasani, “qė u pėrpoq pėr futjen e shqipes nė shėrbesat fetare dhe pėr mėsimin e saj nė shkollė. Ai krijoi gjithashtu nė Elbasan, por qė u pėrhap edhe nė Berat dhe Kavajė, njė traditė tė shkrimit tė shqipes me alfabetin e tij. Pėr ta penguar kėtė, kisha fanarjote shtiu njerėz dhe e vranė dhe mė pas i dogjėn shkrimet nė Elbasan nė 1827″ (Dh. S. Shuteriqi, Shkrimet shqipe 1332-1850, Tiranė, 1965, f.136). Naum Veqilharxhi duhej tė kishte dijeni edhe pėr alfabetin e Jan Velarait (1771-1823), mjeku dhe miku i Ali pashė Tepelenės, qė ia dorėzoi kėtė alfabet F. Pukėvilit, i cili e depozitoi nė Bibliotekėn Kombėtare tė Parisit, ku ndodhet edhe sot. Alfabeti i Naumit kishte 33 shkronja origjinale, qė u pėrshtateshin plotėsisht veēorive fonetike tė gjuhės shqipe. Kėto shkronja, pėr dekanin e albanologjisė, gjermanin J. G. Hahn, nuk ishin primitive dhe tė vrazhda, por tė punuara me estetikė dhe stil elegant (J. G. Hahn, Studime Shqiptare,1854, f. 292-293). Me kėtė alfabet, nė vitin 1844, Naumi botoi tė parėn abetare shqipe. Pas kėrkesave tė shumta qė pati, e ribotoi pas njė viti, mė 1845, tė plotėsuar dhe tė shoqėruar me njė parathėnie. Ai pėrgatiti gjithashtu njė gramatikė tė gjuhės shqipe, si dhe tekste mėsimore e dorėshkrime tė tjera, qė nuk u botuan ose u dogjėn pas botimit.
__________________
Asgjė nuk ėshtė e pamundur. Pamundėsinė apsolute e shkakton mosdija jonė reale.
Zero Cool Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 21-10-11, 20:50   #3
Zero Cool
Administratorėt
 
Avatari i Zero Cool
 
Anėtarėsuar: 18-03-03
Vendndodhja: Netherland
Postime: 24,987
Zero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėm
Thumbs up Titulli: Naum Veqiharxhi

PASTRIMI DHE PASURIMI I GJUHĖS SHQIPE

Naum Veqilharxhi ėshtė nismėtari pėr pastrimin e gjuhės shqipe nga fjalėt e huaja dhe pasurimin e saj me fjalė tė gurrės popullore ose tė formuara rishtas. Duke vlerėsuar gjuhėn si faktor themelor tė mėvetėsisė kombėtare, ai vlerėsonte vetėm gjuhėn e popullit, pa fjalė tė huaja. Nė faqet e ėvetarėve tė Naumit, kanė parė dritėn e shtypit pėr herė tė parė fjalė si: fatkeq, fatkeqėsi, fatmir, fletore, lesim (lehtėsim), nismėtor, i paēmuar, detyrė, tė pambaruara, vendlermi (vendlindja) etj. Naumi gjithashtu krijoi njė varg termash gjuhėsore, si zėtore (zanore), e zėshme dhe e pazėshme. Ai pėrdori i pari: fjalė e huaj, gjuhė e huaj. “Ai gjen rastin t’u kėshillojė lexuesve tė tij toskė qė nė vend tė fjalėve tė huaja pishmanosem (tq) ose metanoi (gr), tė pėrdorin fjalėn penohem (pendohem), tė cilėn e konsideron fjalė gegėrisht dhe kjo fjalė nuk ėshtė i vetmi gegizėm nė veprėn e tij” (Emil Lafe, “Ndihmesa e Naum Veqilharxhit pėr terminologjinė gjuhėsore shqipe”, Studime filologjike 1986, nr. 4). Nė kėtė mėnyrė, duke kėrkuar afrimin e dy dialekteve kryesorė tė shqipes, ai promovon idenė e njėsimit tė saj. Naumi, i ndėrgjegjshėm se pastrimi dhe pasurimi i gjuhės sonė ėshtė njė proces pa fund, u drejtohej djemve tė rinj shqiptarė: “Do tė mundohi e do tė vihi jo vetėm ta qėroni, por dhe sa tė mundni ta shtoni.” (Parathėnia e Ėvetarit, 1845). Dhe, nė fakt, ėshtė kryer njė punė e gjithanshme sistematike dhe me afat tė gjatė pėr pastrimin dhe pasurimin e gjuhės shqipe, qė sigurisht duhet tė vazhdojė pa reshtur.

“ABETARJA E ABETAREVE”

Ėvetaret(ėve-shkronjė) e Naum Veqilharxhit njihen si tė parat abetare tė gjuhės shqipe. Me to merr udhė historia e abetareve nė gjuhėn tonė amtare. Pėrpara tij ishte dr. Vangjel Meksi, qė shqipėroi dhe pėrshtati nė trajtė tekstesh pėr nxėnėsit shqiptarė librat e shkrimtarit francez Flėri (Fleury,1640-1723): Doke tė tė krishterėve dhe Doke tė izraelitėve, pėr t’u pėrdorur nė shkollat fillore. Veēse, abetaret e Veqilharxhit, jo vetėm janė tė parat nė vargun e abetareve tė gjuhės shqipe, por ato zgjuan vetėdijen e shqiptarėve si komb mė vete dhe dėshirėn pėr tė jetuar nė liri. “Ėvetari i Naumit ėshtė abetarja e njėsisė kombėtare, abetarja qė na mėson se gjithė ai popull qė flet gjuhėn shqipe, ėshtė popull shqiptar, njė dhe i pandarė, se ai vend ku jeton ky popull ėshtė vendlermi (atdheu) i shqiptarėve, Shqipėria njė dhe e pandarė” (Emil Lafe, “Abetarja e abetareve”, Revista letrare, 1999, nr. 10, f. 31). Ato ishin lajmėtaret e para tė arsimit kombėtar shqiptar dhe nxitėn qytetarėt e Korēės “qė tė hapin njė fushatė ndihmash pėr tė ngritur njė tipografi edhe shkolla, nė mėnyrė qė mėsimi tė shtrihet nė gjithė atdheun tonė dhe nė gjithė kombin tonė” (Letra e korēarėve dėrguar N. Veqilharxhit, 1845).
Kėtė ngjarje tė rėndėsishėm tė kulturės dhe arsimit shqiptar e pėrshėndeti miku i madh i shqiptarėve, albanologu J. G. fon Hahn dhe Jeronim De Rada, tė cilit Veqilharxhi i dėrgoi disa kopje tė ėvetarit. Arbėreshi tjetėr i njohur Vinēenc Dorsa, u bėri jehonė alfabetit dhe librave tė Naum Veqilharxhit njė vit pas botimit tė tyre, nė vitin 1847 (M. Domi, “Mbi jehonėn e botimit tė Abetarit shqip dhe tė veprimtarisė sė Naum Veqilharxhit nė shtypin rumun tė kohės (Me rastin e 130-vjetorit tė botimit tė Abetarit)”, Studime filologjike, 1976, nr. 4, f. 120).
Pėrkrahje tė jashtėzakonshme Naum Veqilharxhi pati nga personalitetet mė tė shquara tė kulturės rumune dhe bullgare, tė cilėt shkruan artikuj tė shumtė, me ngrohtėsi pėr popullin shqiptar dhe pėr veprėn e Naum Veqilharxhit, duke theksuar se: “Pėrpjekjet e Naumit mund tė konsiderohen si njė simbol kombėsie rreth tė cilit mund tė mblidhen tė gjitha pjesėt e shpėrndara prej aq shekujsh” (Radulesku, Mbi shqiptarėt, Bukuresht, 1846, cituar nga M. Domi, “Mbi jehonėn e botimit….”, f. 123). “Qarqet shkencore gjermane treguan menjėherė interes pėr abetaret qė Naum Veqilharxhi botoi nė vitet 1844 dhe 1845” (Dh. S. Shuteriqi, “Naum Veqilharxhi”, Gjurmime Letrare, 1974, f. 229). Nė veprėn Historia e popullit shqiptar, II, f. 99 ėshtė shkruar: “Me alfabetin e ri qė sajoi qysh nė vitet ‘20, ai kishte hartuar disa tekste, tė cilat, siē duket, pėr vėshtirėsi teknike e mungesė mjetesh mbetėn pėr dy dhjetėvjeēarė tė pabotuara.” Nė tė vėrtetė, Naum Veqilharxhi, pasi pėrfundoi dorėshkrimin e materialeve tė plota didaktike pėr shkollat fillore nė gjuhėn tonė amtare, duhej tė kapėrcente dy pengesa tė vėshtira. Sė pari, duhej tė siguronte burimet financiare pėr derdhjen e shkronjave tė tij origjinale, si dhe njė shtypshkronjė me teknologjinė e duhur. Sė dyti, dhe mė e vėshtira, projekti i tij nuk do tė realizohej pa fermanin e Sulltanit, qė do tė mundėsonte futjen e librave shqip dhe, pėr mė tepėr, hapjen e shkollave nė Shqipėri, tė cilat pengoheshin prej shekujsh nga njė marrėveshje ndėrmjet Portės sė Lartė dhe Patrikanės. Nė veprėn Historia e popullit shqiptar pranohen vėshtirėsitė qė hasi Naum Veqilharxhi pėr tė zbatuar projektin e tij, por anashkalohen faktorėt qė bėnė tė mundur arritjen e abetareve nė Shqipėri dhe hapjen e shkollave shqipe nė vitin 1844 nė Korēė, Kolonjė, Pėrmet, Berat e rrethinat. Ato shkolla duhen njohur, pėrkujtuar dhe nderuar si shkollat e para nė Shqipėri ku mėsohej shqipja me kompletin e plotė tė materialeve pedagogjike. Historiografia shqiptare vazhdon tė mos e nxjerrė nė dritėn e diellit faktin se mrekullia e hapjes sė shkollave nė gjuhėn shqipe, ku nxėnėsit shqiptarė mėsuan gjuhėn e vet amtare dhe e shkruan atė me alfabetin e veēantė tė Naum Veqilharxhit, u realizua edhe falė patriotizmit, gatishmėrisė dhe mjeteve financiare tė bamirėsit shqiptar Vangjel Zhapa.

VANGJEL ZHAPA, BASHKĖPUNĖTORI I VLEFSHĖM I NAUMIT

Nuk dihet data e saktė e njohjes sė Naum Veqilharxhit me Vangjel Zhapėn, veēse me siguri ka qenė fillimi i viteve ‘40 tė shek. XIX. Nė librin Fjala shqipe, Tiranė, 1961, Skėnder Petro Luarasi (1900-1982), publicist, vazhdues i traditės sė Fan Nolit pėr pėrkthimin e veprave klasike tė letėrsisė botėrore, veprimtar i arsimit dhe i shkollės shqipe, ka shkruar: “Vangjel Zhapa, bashkėpunėtori i Naum Veqilharxhit, e la pasurinė pėr edukimin e popullit tė tij shqiptar, por qė Patrikana diti t’ia zhvatė pėr interesat e saj satanike”. Kurse vetė Vangjel Zhapa ka shkruar nė gazetėn Pellazgu se “jo para shumė kohėsh diskutuam me javė tė tėra me Naum Veqilharxhin nė lidhje me ēėshtjen e alfabetit tė shqipes” (Aleks Buda, “Tė dhėna mbi lėvizjen kombėtare shqiptare nė vitet 1859-1861”, Studime historike, 1965, nr. 2, f. 63). Naum Veqilharxhi me Vangjel Zhapėn duhet tė jenė njohur dhe tė kenė diskutuar mbi alfabetin e veēantė tė gjuhės shqipe para se tė botoheshin abetaret, domethėnė para vitit 1844. Nė kėtė periudhė, Vangjel Zhapa ka qenė njė ndėr pasanikėt mė tė mėdhenj tė Rumanisė pėr t’u bėrė pas 10-15 vjetėsh, pasaniku mė i madh nė Europėn lindore. Nė fillim tė viteve ‘40 tė shekullit XIX, Naum Veqilharxhi kishte pėrfunduar prej kohėsh pėrpilimin e alfabetit dhe hartimin e abetareve, tė gramatikės sė gjuhės shqipe dhe tė materialeve tė tjera didaktike. Por, ai nuk kishte pasur mundėsi t’i botonte ato dhe mė pas t’i dėrgonte nė Shqipėri. Takimi me Vangjel Zhapėn ishte pėr tė takimi me njeriun e duhur pėr zbatimin e projektit tė tij. Naum Veqilharxhi dhe Vangjel Zhapa, krenarė pėr rrėnjėt e tyre shqiptare, pjesėmarrės nė kryengritjet antiturke tė vitit 1821 dhe thellėsisht tė zhgėnjyer nga Filiqi Eteria dhe udhėheqėsit e saj, nuk u takuan rastėsisht nė emigracion. Rasti ndihmon vetėm mendjet e pėrgatitura dhe shpirtrat e ndezur pėr njė qėllim tė madh. Ata kėrkuan dhe gjetėn njėri-tjetrin. Bashkėpunimi i tyre do tė ishte sintezė e qėllimeve dhe e idealeve tė pėrbashkėta. Detyrat e Vangjel Zhapės tashmė ishin tė pėrcaktuara. Ato qartėsohen plotėsisht nga dokumentet e paraqitura mė poshtė, tė cilat as qė pėrmenden nė veprėn Historia e popullit shqiptar, tė botuar nga Akademia e Shkencave.
__________________
Asgjė nuk ėshtė e pamundur. Pamundėsinė apsolute e shkakton mosdija jonė reale.
Zero Cool Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 21-10-11, 20:51   #4
Zero Cool
Administratorėt
 
Avatari i Zero Cool
 
Anėtarėsuar: 18-03-03
Vendndodhja: Netherland
Postime: 24,987
Zero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėm
Thumbs up Titulli: Naum Veqiharxhi

Nikolla Naēo (1843-1913), atdhetar dhe veprimtar i dalluar i Rilindjes Shqiptare, ka dėshmuar se: “Vangjel Zhapa me dr. Arsaqin darovitėn respektivisht 25.000 dhe 10.000 flori pėr gjuhėn shqipe dhe punuan sė bashku me N. Veqilharxhin pėr tė shkruar gjuhėn shqipe dhe pėr tė shtypur shumė kartėra, tė cilin fole e shejtanit, Patrikana, e ndoqi dhe e vrau me tė pa besė” (Nikolla Naēo, Gaz. Shqiptari, Bukuresht, 23.10.1888, cituar nga Dh. Shuteriqi, Gjurmime letrare, f. 246). Librat e N. Veqilharxhit, qė panė dritė nėpėrmjet dhurimeve tė Zhapės, janė “Ėvetari” (1844) dhe “Fare i ri ėvetar shqip” (1845), d.m.th. dy abetaret e para tė gjuhės shqipe. Me kėta libra dhe me idetė e shprehura nė ta nga N. Veqilharxhi, hapet programi kulturor-gjuhėsor i Rilindjes Kombėtare dhe hidhen hapat e parė tė arsimit shqip. Shkrimtari dhe gazetari i njohur rumun Grigore H. Grandea nė parathėnien qė ka shkruar pėr librin e Andre-lu alm Bagavm “Carte de alegere perisć īn dialectulm macedo-romānm”, Bukuresht, 1887, f. X-XI) jep kėtė informacion me rėndėsi: “Janė bėrė kėrkime mbi kulturėn kombėtare ndėr shqiptarė, por ato u shtypėn nga pushteti i Patrikanės greke, e cila, pėrmes agjentėve tė vet, pėrndiqte gjithēka qė binte ndesh me interesat e panhelenizmit. Kėrkimet nuk zgjatėn shumė, prandaj fara e rizgjimit kombėtar nuk mundi tė mbijė”.
“Deri mė 1844 tė ndjerėt Vangjel Zhapa dhe doktor Arsaqi Patrikana ende nuk i kishte tėrhequr nė anėn e saj. Ata, me shtysėn e njė bashkatdhetari tė tyre, Naum Veqilharxhi, nga vilajeti i Manastirit, komuna e Vithkuqit, vendosėn tė pėrkrahin lėvizjen pėr kulturėn shqiptare”. “I quajturi Naum hartoi njė abetare, njė gramatikė si edhe libra tė tjerė mėsimorė nė gjuhėn shqipe. Arsaqi dhe Zhapa i dėrguan librat nė Kostandinopojė me letra rekomandimi pėr t’i shtypur dhe me projektin e njė fermani pėr hapjen e shkollave shqipe. Meqė ēėshtja u mor shpejt nė shqyrtim, librat u shtypėn dhe fermani doli”. “Patriarku qė nuk mundi ta bindė Naumin tė hiqte dorė nga projekti i vet dhe as tė pengonte shpalljen e fermanit, iu drejtua krimit pėr tė shpėtuar panhelenizmin nga kjo goditje. E ftoi Naumin tė banonte nė Patrikanė deri kur “tė rregulloheshin lokalet shkollore nė Shqipėri”. I mjeri Naum pranoi, por e pagoi me jetėn e vet kėtė mirėbesim. Brenda njė dite u helmua nė tryezėn e Patriarkut, ndėrsa librat u dogjėn tė dielėn pasuese nė oborrin e Patrikanės, po ashtu siē ishte djegur gramatika e rumanishtes e Boiagi-t (Bojaxhiut)”. (Shih Revista Literarć, 1886, decemvre; – me kėtė rast i shprehim mirėnjohjen tonė albanologes rumune Cćtćlina Vćtćŗescu, qė na dėrgoi fotokopjet e faqeve pėrkatėse nga libri “Carte de alegere …” ).

SHKOLLAT E PARA SHQIPE

Nė Qarkoren (1846) qė u dėrgonte bashkėkombėsve, Naum Veqilharxhi shkruante se “…vetėm kombet qė kanė njė gjuhė tė shkruar mund tė hynė nė rangun e kombeve tė qytetėruara, ndėrsa tė tjerat do tė jenė tė dėnuara tė jenė skllevėrit e tyre”. Ai vazhdonte: “Kombi shqiptar ka rėnė nė injorancė, mbasi pėr t’u shkolluar, shqiptarėt detyrohen tė shkojnė nė emigracion. Nė kėtė mėnyrė largohen nga tė afėrmit e tyre, humbin gjuhėn amtare dhe nuk punojnė pėr vendin e tyre, por pėr lulėzimin e kombeve tė tjerė”. Si iluminist, Naum Vaqilharxhi mendonte se mėsimi i shqipes dhe ngritja e kulturės mund ta vinin atdheun nė radhėn e vendeve tė qytetėruara. Ēlirimi kulturor pėr N. Veqilharxhin ishte njė faktor pa tė cilin nuk mund tė arrihej ēlirimi politik. Naum Veqilharxhi e kuptoi rrezikun e madh qė paraqisnin shkollat e huaja pėr bashkimin e popullit shqiptar dhe ēlirimin kombėtar. Pas krijimit tė shtetit grek dhe forcimit tė tij ekonomik, me miratimin e autoriteteve turke, nė Shqipėrinė e Jugut filloi njė fushatė e dendur pėr ngritjen e shkollave greke, qė kishte pėr qėllim pėrhapjen e gjuhės dhe kulturės greke, nė vazhdėn e synimeve helenizuese. Nė vitet e mesit tė shekullit XIX “…disa statistika hedhin dritė pėr gjendjen e shkollave nė vilajetin e Janinės. Bashkėsia ortodokse e atjeshme e pėrbėrė nga 532 000 veta kishte 23 mijė nxėnės nė 665 shkolla greke” (Stavro Skendi, Zgjimi kombėtar shqiptar, Tiranė, 2000, f. 131). Duhen shtuar gjithashtu edhe shkollat greke qė u ngritėn pėr shqiptarėt ortodoksė nė sanxhakėt e Elbasanit dhe Korēės, tė cilat pėrfshiheshin nė vilajetin e Manastirit. N. Veqilharxhi e kishte tė qartė se “shkollat greke janė tė organizuara pėr tė ndriēuar rininė greke dhe jo pėr ndriēimin e popullit shqiptar” (Letra dėrguar Jani Calit, 1846).
Nė kėto kushte Naum Veqilharxhi ishte i pari qė ndjeu nevojėn e ngutshme tė pėrhapjes sė arsimit nė gjuhėn amtare pėr tė penguar helenizimin e vendit. “Gjuha amtare, shkruante ai, ėshtė faktor i rėndėsishėm pėr zhvillimin mendor tė fėmijės dhe pėr pėrvetėsimin e shpejtė tė njohurive tė dhėna nė shkolla.” (Parathėnie e Ėvetarit, 1845).
Abetaret u hartuan dhe u botuan pėr t’u shpėrndarė nė Shqipėri, qė tė shėrbenin si tekste mėsimi pėr nxėnėsit e shkollave fillore. Ata, tė shoqėruar me fermanėt e Sulltanit, u dėrguan nė Korēė me anė tė Naum Haxhi Vasilit, dhe, me porosi tė veēantė tė autorit tė tyre, u shpėrndanė jo vetėm nė Korēė, por edhe nė Kolonjė, Pėrmet e Berat. Entuziazmin me tė cilin u pritėn abetaret, e marrim vesh nga njė letėr qė paria e Korēės i drejtoi N. Veqilharxhit mė datėn 22 prill 1845. Ata i shkruanin: “U mėsuam tė lexojmė dhe t’i shkruajmė njėri-tjetrit. Bashkatdhetarėt kėrkojnė vazhdimisht edhe mė shumė libra tė tjerė”. Ata e pėrfundojnė letrėn duke e njoftuar pėr abetaren e tij tė parė “qė po ndihmon mėsuesit nė shkollat e rregullta pėr tė mėsuar (nxėnėsit) tė shkruajnė gjuhėn amtare me shpejtėsi dhe lehtėsi”. Nė emėr tė parisė sė Korēės letra u nėnshkrua nga patrioti Athanas Paskali, sekretari i mitropolisė, gjyshi i skulptorit Odhise Paskali, tė cilin, pėr zellin e madh qė tregoi, Patrikana e syrgjynosi thellė nė ishullin e Kretės, mbasi kishte cenuar monopolin e gjuhės greke nė shkolla. Gjatė periudhės nė vijim, Naumi vendosi njė letėrkėmbim tė dendur me patriotė korēarė pėr t’u informuar lidhur me shpėrndarjen e librave dhe ngritjen e shkollave shqipe. Gjithmonė aktiv, “N. Veqilharxhi u pėrpoq tė krijonte njė shoqėri kulturore shqiptare, e cila do tė merrej me botimin e librave nė gjuhėn amtare dhe me dėrgimin e tyre nė Shqipėri” (Historia e popullit shqiptar, II, 2002 , f. 99). Folkloristi rilindės, Spiro Dine (1844-1922), pasues dhe bashkėpunėtor i Thimi Mitkos, na bėn tė ditur se nė shkollėn e fshatit Trebickė, nė vitin 1854, si libėr mėsimi ende pėrdorej abetarja e Naum Veqilharxhit (Spiro Dine, Vepėr e cituar, f. 20). Kjo dėshmon se abetarja e Naum Veqilharxhit mbeti nė pėrdorim, tė paktėn pėr njė dhjetėvjeēar nė shkollat e Shqipėrisė Juglindore. Skėnder Luarasi, nė librin Fjala shqipe shkruan: “Naum Bredhi (Veqilharxhi), flamurtari i Rilindjes shqiptare, me veprėn e tij Qarkorja dhe me abetaret shqipe, u bė ideologu dhe mėsonjėsi i parė i lėvizjes sonė kombėtare”. Pėrveēse nė shkolla, gjuhėn shqipe Naum Veqilharxhi e shikonte tė pėrdorej edhe nė shėrbesat fetare: “Shqiptarėt, jo vetėm nuk kanė mundur t’i shkruajnė njėri-tjetrit nė gjuhėn e vet, por as t’i falen e t’i luten Perėndisė me gjuhėn qė secili e mėsoi duke pirė qumėshtin e nėnės, si gjithė bota tjetėr” (Parathėnia e Ėvetarit 1845). Kjo ide e Naum Veqilharxhit, e cila ishte nė kundėrshtim me Patrikanėn, qė donte tė ruante monopolin e gjuhės greke nė shėrbesat fetare, do tė pėrcaktonte edhe fatin e tij.
ILUMINISTI I PARĖ SHQIPTAR
Pėrveēse ideologu i parė, Naum Veqilharxhi vlerėsohet edhe si iluministi i parė i Rilindjes Kombėtare Shqiptare. Ky burrė i ndezur nga dashuria pėr kombin, si perfeksionist qė ishte, pėr realizimin e objektivave tė tij madhorė gėrshetoi edhe pėrvojat e tij me ato tė iluministėve tė shquar tė Ballkanit. I bindur se populli shqiptar do tė dilte “nga gjendja e turpshme e mjerimit, vetėm kur do tė fillonte lėvrimin e gjuhės kombėtare”, Naum Veqilharxhi pėrcillte me interesim tė madh edhe aktivitetin arsimor qė zhvillonin iluministėt e kombeve tė tjera tė gadishullit tonė. Nė qoftė se fėmijėt rumunė filluan tė shfletojnė abetaret e tyre tė para nė vitin 1820, ata bullgarė nė vitin 1824 dhe fėmijėt serbė nė vitin 1827, me ėvetaret e tij, qė arritėn nė Korēė nė vitin 1844 dhe u pėrhapėn si vetėtimė nė gjithė Shqipėrinė Juglindore, Naum Veqilharxhi ngriti pėrmendoren me tė bukur tė Rilindjes sonė kombėtare, pėr tė cilėn “ai do tė mbetet i pavdekshėm deri nė fund tė shekujve” (Letra e patriotėve korēarė dėrguar N. Veqilharxhit).
__________________
Asgjė nuk ėshtė e pamundur. Pamundėsinė apsolute e shkakton mosdija jonė reale.
Zero Cool Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 21-10-11, 20:51   #5
Zero Cool
Administratorėt
 
Avatari i Zero Cool
 
Anėtarėsuar: 18-03-03
Vendndodhja: Netherland
Postime: 24,987
Zero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėm
Thumbs up Titulli: Naum Veqiharxhi

IDEIMI I NJĖSIMIT TE KOMBIT, KRYEVEPRA E VEQILHARXHIT

Kryengritjeve tė shumta kundėr pushtuesve osmanė, qė kishin marrė hov nė gjithė Shqipėrinė nė vitet ‘40 tė shekullit tė XIX, u mungonte programi politik nė shkallė kombėtare dhe platforma e pėrpunuar ideologjike. Kėrkesat e lėvizjes sonė kombėtare, qė do tė fillonte pas 30-35 vjetėsh, u paraqitėn nga Naum Veqilharxhi nė Qarkoren e vitit 1846, e cila konsiderohet si manifesti i parė i saj. Duke u nisur nga kushtet politike, ekonomike dhe kulturore-arsimore ku ndodhej Shqipėria dhe shqiptarėt nė shekullin XIX, Naum Veqilharxhi pėrcaktoi drejtimin kryesor tė nacionalizmit shqiptar, qė do tė kishte specifikėn e tij. Ai do tė pėrpunohej duke u mbėshtetur kryesisht mbi gjuhėn amtare dhe jo mbi fenė, si nė rastin e nacionalizmave tė tjerė ballkanikė. Letra qė i drejton tė nipit, Janit, student nė Vjenė, mė 7 prill 1846, pėr mendimet, dėshirat dhe optimizmin qė ruan, ėshtė njė nga dokumentet mė tė bukura tė patriotizmit shqiptar. Naumi zbėrthen kėtu thelbin e programit tė tij pėr rilindjen e kombit shqiptar. Ai paraqet me kėtė rast njė pjesė tė letrės qė nipi grekoman i kish dėrguar mė parė: “Xhaxhai tim kėrkon tė lidhė ato qė s’lidhen, tė sjellė nė formė atė qė nuk ka formė, tė bashkojė nė njė tufė myslimanėt fanatikė, tė krishterėt, ortodoksė supersticiozė, papistėt qė urrejnė fetė e tjera, pėr tė krijuar njė trup homogjen nga kombi shqiptar”. Naumi, i qetė dhe bindės, pėrgjigjet se kombi shqiptar ka ekzistuar bashkė me kombet e tjera dhe shqiptaria pėrfaqėson thelbin e tij, ndėrsa pėrkatėsitė fetare nuk janė veēse karakteristika tė fituara mė vonė, qė mund edhe tė ndryshojnė. Janė kėto ide tė N. Veqilharxhit, qė do t’i vargėzonte shkėlqyeshėm Pashko Vasa, kur thoshte: E mos shikjoni kisha e xhamia, feja e shqyptarit asht shqyptaria (1878). Pėr Veqilhaxhin “kombi shqiptar do tė mbėshtetej kryesisht mbi gjuhėn tonė amtare dhe mė pak te zakonet, lidhjet farefisnore etj. Tė mohosh kombin, vazhdonte Naumi, ėshtė njėlloj sikur tė mohosh prindėrit, familjen, miqtė, bashkėkombėsit, vatrėn atėrore, varret e tė parėve dhe gjėrat e shenjta tė familjes.” (Letra dėrguar J. C.). Abetaret e Naum Veqilharxhit, qė u quajtėn “vepra tė shenjta”, por edhe Qarkorja dhe Letra dėrguar J. Calit, ndriēuan popullin shqiptar me shpejtėsi vetėtime, duke “u dhėnė zemėr edhe gjithė tė tremburve”. Nė shtypin rumun tė kohės theksohej se veprat e Naum Veqilharxhit, qė synonin tė kapėrcenin ndasitė fetare, tė cilat pengonin bashkimin kombėtar, u mirėpritėn nga tė tri pjesėt e kombit (Gaz. Curjerul rumanesc, Bukuresht, 1846; cituar sipas M. Domit, Kongresi i Manastirit…, 1972). Dhimitėr S. Shuteriqi shkruan: “Pėr herė tė parė, jo vetėm paria ortodokse e Korēės, por edhe katolikė dhe myslimanė tė ndryshėm e kanė kuptuar dhe e kanė bėrė tė tyrin qėllimin e rilindasit. Pėrpjekja e tij kulturore i ka bashkuar ata si pjesė e njė kombi qė janė” (“Naum Veqilharxhi”, Gjurmime letrare, 1974, f. 227). Anastas Byku, drejtor i gazetės Pellazgu, qė kishte pronar Vangjel Zhapėn, do tė shkruante se: “Veprimtaria e Naum Veqilharxhit kishte gjetur pėrkrahje nga shqiptarėt myslimanė dhe tė krishterė” (po aty, f. 240). Nė kėtė mėnyrė, N. Veqilharxhi kishte ideuar rikonstruksionin e kombit shqiptar qė pėrfshinte myslimanėt dhe tė krishterėt, vėrtetuar tashmė nga historia, dhe si aliazh qė ėshtė, doli mė i fortė dhe mė rezistent sesa elementėt qė e pėrbėjnė. Dora-dorės, populli shqiptar e pranoi porosinė e Naumit dhe krijoi modelin e tij, sipas tė cilit besimet fetare do tė praktikoheshin nė njė mėnyrė tė veēantė, nė mėnyrėn shqiptare, me tone tė ulura, jo vetėm pa ngacmuar bashkėkombėsit e feve tė tjera, po gjithmonė duke i respektuar ato.
Kjo ėshtė harmonia fetare ose bashkėjetesa shqiptare qė ideoi N. Veqilharxhi dhe qė sot, falė urtėsisė tė popullit tonė, pėrbėn njė vlerė tė veēantė tė tij, si njė model referimi pėr popujt e tjerė ballkanikė, si mėnyrėn e vetme pėr njė tė ardhme tė pėrbashkėt mė tė lumtur. Veēse, gjithēka fillon me gjuhėn tonė amtare. Kur N. Veqilharxhi thoshte se gjuha shqipe do tė riformonte kombin tonė (Qarkorja,1846), si edhe shumė shqiptarė tė tjerė, ai ishte dashuruar pas saj si njė gjuhė e lashtė, e veēantė, qė tingėllon bukur si nė gojėn e grave ashtu edhe tė burrave, qė u ka qėndruar tė gjitha rrebesheve, edhe pse nuk mėsohej nėpėr shkolla, mbasi turqit i kishin zgjedhur vdekjen dhe e ndaluan tė mėsohej pėr 5 shekuj me radhė.


__________________
Asgjė nuk ėshtė e pamundur. Pamundėsinė apsolute e shkakton mosdija jonė reale.
Zero Cool Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Pėrgjigju


Anėtarėt aktiv qė janė duke parė kėtė Temė: 1 (0 Anėtarėt dhe 1 Guests)
 
Funksionet e Temės
Shfaq Modėt

Rregullat E Postimit
You may not post new threads
You may not post replies
You may not post attachments
You may not edit your posts

BB code is ON
Figurinat Janė ON
Kodi [IMG] ėshtė ON
Kodi HTML ėshtė OFF



Hyrja | Chat | Diskutime | Muzik Shqip | Poezi | Lojra | Kontakt


1999 - 2014 Forumi Dardania

Te gjitha kohėt janė nė GMT +1. Ora tani ėshtė 17:59.
Powered by vBulletin Version 3.8.7
Copyright ©2000 - 2024, Jelsoft Enterprises Ltd.