Skënder luarasi

[petrol]

Veprimtaria si mësues në Shqipëri

Gjatë periudhës 1930-1936 Skënder Luarasi punoi si mësues në disa shkolla të mesme [në Shkollën Teknike - Tiranë (korrik 1930-gusht 1931), në Instituti Tregëtar Vlorë (shtator 1931-qershor 1933), në Gjimnazin e Tiranës (shtator 1933 -tetor 1934), në Gjimnazin e Shkodrës (tetor 1934- dhjetor 1935), në Gjimnazin e Tiranës (janar 1936- tetor 1936), në Shkollën Teknike - Tiranë (tetor 1936 - nentor 1936)] ku dallohet për nivelin kulturor e pedagogjik. Fillon punë në Shkollën Teknike me pagë 300Fr.Ari ndërkohë organi i shkollës shkruan: “Koha e shkurtër ndër ne na e ka tregue mësuesin e ri një mësues t’aftë e enthusiast të trupit mësimuer.’’

(Laboremus, 18 Nëntor 1930, f.8.

Krahas zhvillimit të programit mësimor me një metodologji të re ku ndërthurte zhvillimin e lëndës me tema të lira hartimi, diskutime, eskursionee aktivizim në shoqata kulturore atdhetare. “Në mbledhjen e fundit t’Organizatës ‘’Përparimi’’ , z.Skënder Luarasi foli mbi karakteristikat kombëtare. Fjalimi i Zotnisë së tij u prit me kënaqësi dhe u duartrokit me nxehtësi jo vetëm prej antarëve t’organizatës por edhe prej visitorëvet. “

Një konferencë, Laboremus, 28Nëntor1930,Nr.4/VII/f.8.
Një kontribut të veçantë, sidomos ndaj nxënësve kosovarë, dha Skënder Luarasi në Gjimnazin e Shkodrës, ku u caktua edhe drejtor i Konviktit “Malet tona”. Ai u përfol për “liberalizmin” ndaj rregullave të ngurta të kohës, takimet e diskutimet e çlirëta me nxënësit, ndihmën që u jepte, për temat e hartimeve me diskutime të hapura, për inisiativat që ndërmerte në edukimin dhe organizimin e studentëve me idealet atdhetare dhe progresive për kohën në aktivitete socialkulturore.
Në këshillin pedagogjik ai dilte në opozicion me drejtorin e luftonte me kurajo padrtejtësitë që bëheshin mbi kurrizin e nxënësve.’’Mbrojtjen e nxënësve të lartpërmendur z.S.Luarasi nuk e ka ba për qëllim tjetër përveç se prej bindjes që ka formuese nxanësve të këtij Institutiu mohoet çdo liri veprimi nën maskën e disiplinës,kurse mbas parimeve të tija nxanësit duhet të jenë fare të lirë e guximtarë‘’. (AQSH,F.Gjimnazi I Shkodrës’’, dok nr.44Res,dt.23.7.1935)
Nxënësit në përgjithësi ia dëgjonin fjalën dhe e respektonin.
‘’Në periudhën 1934-35-36 dallohet në mënyrë të veçantë pedagogui letërsisë Skënder Luarasi,i cili kishte fituar admirimin e nxënësvepër spjegimin e lëndës,për analizat e thella e plot përmbajtje,për komentet emocionuese e frymëzuese e mbi të gjitha për qëndrimin e ri ndaj figurës së nxënësit. Pedagogu shoqërohej me nxënësit jashtë mësimit, qëndronte pranë konviktorëve, dilte shëtitje me ta,shëtitje pune,sepse ai shfrytëzonte rastin për të plotësuar e për të dhënë atë që s’mund t’a jepte në klasë…Nxënësit shprehnin respektin e tyre duke ja mësuar lëndën në mënyrë shembulore.Në vitin shkollor 1934-35Luarasi zhvilloi letërsi në klasat 5-a,b,6a,b e 7-të,gjithsej 220 nxënëse në fund të vitit fituan nota kaluese 219 nxënës, prej tyre vetëm një mbeti e të mos harrojmë se jemi në vitet kur mbetja me shumicë e nxënësve ishte tipar dallues i shkollës…’’
Gjimnazi i shtetit Shkodër (1922-1972) f.54.Citim nga: V.Llazari, M.Uli , Buletini shkencor i Institutit Pedagogjik Dyvjeçar Shkodër, nr.5 viti 1966)
Këtë veprimtari që prishnin traditën konservatore të kohës shpesh cilësoheshin si revolucionare e madje me qëllime “bolshevike” dhe shoqëroheshin edhe me kërcënime me vdekje.
Veçanërisht e rrezikshme për mësuesin Skënder Luarasi u bë situata kur diskutonte në biseda dhe jepte hartime me temë kundër dasisë fetare dhe kur mori inisiativën , që u përkrah gjërësisht nga pedagogë e nxënës kudo në Shqipëri, për përdorimin e uniformës shkollore dhe zëvendësimin e festes si simbol fetar me kasketën e uniformës së shkollës laike. (Edhe kjo temë “e mjegulluar” qëllimisht si “veprimtari komuniste” nga disa qarqe konservatore meriton një diskutim më të gjerë me dokumenta dhe dëshmi. Në lidhje me epitetet “revolucionar i kuq” e “komunist” që u ngjiteshin disa mësuesve e nxënësve të gjimnazit të Shkodrës në atë kohë mjaftohem të theksoj që të paktën deri në fund të vitit 1936, në Shkodër, nuk ka pasur individë apo grupe të mirëfillta që kërkonin përmbysjen e shtetit me dhunë por kryesisht nxënës të gjimnazit me pikëpamje të mjergullta që diskutonin literaturë e pikëpamje të ndryshme politike. Me konceptin e sotëm do ti përcaktoja si liberal socialdemokratë e shumta socialistë liberalë, por kurrsesi “revolucionarë komunistë “, pasi ata nuk vepronin për përmbysje me dhunë, vendosje diktature, vëllavrasje, luftë ekstreme klasash, kult të individit, etj. Akuza të tilla i bëheshin për të sulmuar politikisht edhe Skënder Luarasin, metodën e tij të punës atdhetare kundër përçarjes fetare dhe frymës antifashiste, demokratike liberale në diskutimin e temave . Këto qarqe arritën deri atje sa Shilerin dhe kryeveprën e tij Vilhelm Teli, por edhe edukimin dhe veprimtarinë antifashiste të nxënësve e shokëve të tij ta etiketonin si produkte të propagandës komuniste. Po paraqesim një nga dokumentat e shumta arkivore për gjurmimet e informimet kundër tij
Raport mbi demostratën e popullit të Shkodrës më 28.nëntor.1940, i dërguar kur Skënder Luarasi qe në Luftën antifashiste të Spanjës
1. Shkodër 1.2.1940
Drejtuesit e demonstratës së 28 nëntorit në Shkodër janë studentët universitarë Xhemal Broja,Spaho Trimçef....Ramis Xhabija,Lin Luka, Cuk Jakova, Vasil Llazari, Ndoc Mazi, Idriz Rexhepi, Preng Uli, Qemal Draçini e Haxhi Danti, Elez Braha, Fahri Alibali.
M. Marku
2.Shkodër,3.2.1940

…Hajdar Dushi i cili për disa vjet vazhdimisht ka ndjekur Luarasin në mësimet e tij....edhe të tjerë kanë ndjekur mësimet e Luarasit, mësuesit Salo Halili, Mehmet Shpuza, Ismet Shaqiri, Fadil Halim Hoxha e Xheladin Hana...
Veçanërisht këta mësues që kanë ndjekur mësimet e Luarasit si edhe Arif Gjyli, element shumë i rrezikshëm, bën shumë propagandë kërkon me të gjitha mënyrat të shtyjë të tjerët në demonstrate.
Në këtë ngjarje kanë marrë pjesë edhe profesorët Butka dhe Taho Shkreli.Përfundoj të them se personat e Pubblicita Istruzione janë tepër të implikuar veçanërisht mësuesit që kanë ndjekur mësimet e Skënder Luarasit….
M Marku
M. Marku. nga Lotaj e Shales, (me pas emigroi ne SHBA) banonte e shoqërohej ne Konviktin "Malet Tona" me nxënësit Fadil Hoxha, Xheladin Hana, Hajrulla Kastrati, Emin Duraku, Ndue Gjergj Pervizi etj. Diku lexova shkrimin e një kolegu të tyre të përbashkët që i referohej thënieve të Mëhillit: "Ndonese une kisha nje miqesi te ngushte me shoket e mi te klases si Fadil Hoxhen, Emin Durakun, Xheladin Hanen e Hajrulla Kastratin, ne bindjet politike isha kunder tyre sepse ata kishin pikpamje komuniste"
Nga më sipër del qartë e vërteta se M.Marku qe kundër antifashistëve atdhetarë si informator i fashizmit.
Fritz Radovani ndonëse me pikëpamje të djathta, me objektivitet shkruan:
“Kush nuk njihte emnat e nderuem të drejtorëve të këtij Gjimnazi, Profesorët Luigj Shala, Xhevat Korça, Mirash Ivanaj, Anton Deda e Skënder Luarasi? Kush mund të harronte breznitë e njëmbasnjëshme të luftës për liri e përparim të Atdheut, që u rritën dhe u edukuen në bankat e këtij Gjimnazi? Cili shqiptar mund të fliste për Shqipninë Etnike pa vue në Elterin e Kombit studentët e Gjimnazëve të Shkodrës? Kush ishte ai trathtarë që mund të guxonte me thanë se Liria e Atdheut, mund të shkëputet nga gjaku i Dëshmorëve të Gjimnazëve të Shkodrës?” Prej kësaj punës vetmohuese , Skënder Luarasi u bë lider shpirtëror i adhuruar nga shumica e nxënësve të tij, djem të malësisë, të Krumës e të Oroshit nga Kosova e Metohia, Plava, Gucia, Dibra e Madhe e Çamëria të cilët banonin në konviktin ‘’Malet tona’’ si: Emin Duraku, Nazmi Rushiti, Branko Kadia, Hajdar Dushi, Xheladin Hana, Tom Kola, Xhevdet Doda, Teufik Çanga, Murat Paci, Fadil Hoxha, Bardhok Biba e dhjetra të tjerë, shumë nga të cilët më vonë nuk kursyen as jetën në luftë kundër fashizmit, shovinizmit, qarqeve të errëta konservatore dhe diktaturës hoxhiste ( mund ta cilësoj si “pseudokomuniste” sepse ajo vrau shumicën e komunistëve idealistë. Sa për komunizëm të mirëfilltë ai nuk ka ekzistuar askund) Në dhjetor 1935 Skënder Luarasin e transferuan në Tiranë ku ai vazhdoi aktivitetin atdhetar antifashist të cilin e kurorëzoi me nisjen vullnetar në Luftën antifashiste të Spanjës, më 12 dhjetor 1936. Ai njihet si i pari vullnetar antifashist i nisur drejtpërdrejt nga Shqipëria për në luftën antifashiste të Spanjës duke u bërë shembull për të tjerët, edhe për vullnetaren e vetme Justina Shkupi.
(Vijon)

[petrol]

Kujtime nga Lufta antifashiste e Spanjës (1936-1939)

Thirrjes së Spanjës: ‘‘Popuj të botës, ndihmomëni! Fashizmi po më mbyt!’’ iu përgjegjën: ‘‘No pasaran!’’ ‘‘ (Fashistët) Nuk do të kalojnë!’’ të gjitha shtresat përparimtare të popujve anembanë botës. Krahas vullnetarëve nga 53 vende, dhjetra antifashistë shqiptarë shtrënguan duart e zemrat në ‘‘Vatrën e vëllazërimit të popujve’’ dhe u betuan: ‘‘Vdekje fashizmit!’’
‘‘Shumë djem të popullit lanë vëllezër e motra, prindër e fëmijë, i lanë nën terrorin e regjimit të urisë dhe ikën plot vullnet, plot zjarr, duke kaluar kufij shtetesh fashiste dhe erdhën këtu në truallin e përpjekjeve për lirinë e Spanjës dhe të botës nga rreziku i fashizmit ndërkombëtar’’. (‘‘Përpara’’ e Korçës, në tetor 1938)
Kombi shqiptar u përfaqësua që në muajt e parë në këtë ‘‘vatër të vëllazërimit të popujve’’ me ushtarakë, infermierë, gazetarë e intelektualë, dhe, mbi të gjitha, me gruan e emancipuar, infermieren Justina Shkupi, e cila u shqua si asistente në krah të ‘‘doktorit të tre kontinenteve’’ Norman Betyn. Në luftën antifashiste të Spanjës u bashkuan tërë ‘‘copëzat’’ e kombit shqipar: shqiptari geg e tosk, kosovari, dibrani, çami, arvanitasi dhe bashkëkombasi emigrant nga diaspora.
Ata u bashkuan pa dallim feje, gjinie, gjendjeje shoqërore e niveli arsimor apo ekonomik: punëtorë, fshatarë, tregëtarë, ushtarakë e intelektualë, me bindje te ndryshme politike: anarkistë, sindikalistë, komunistë, socialistë, socialdemokratë, patriotë nacionalistë dhe pa parti, gjithë ata që i bashkonte ideali antifashist dhe dinjiteti njerëzor.
Vullnetarët shqiptar në Luftën e Spanjës qenë njerëz të pjekur, objektivë në botëkuptimin e tyre politik, atdhetarë e humanë dhe nuk qenë aspak ‘‘mercenarë aventurë" apo ‘‘idealistë romantikë’’.
Një ndër ta qe edhe atdhetari antifashist Skënder Luarasin i cili deklaronte se shqiptarët që vinin vullnetarë në Spanjë përmbushin një detyrë kombëtare ,se kështu do të kishin sy e faqe të kërkonin ndihmë në rast të një agresioni fashist kundër Atdheut tonë apo për zgjidhjen e çështjes së bashkimit kombëtar
Petro Marko e cilësonte Skënder Luarasin : “patriot, demokrat, antifashist, njeriu më i kulturuar nga gjithë vullnetarët shqiptarë”

(Petro Marko. Intervistë me vetveten,f. 216).
Në kujtimet e tij dhe në romanin “Hasta la vista” (“Mirupafshim”) ai përshkruan marrëdhëniet e ngrohta shoqërore dhe përpjekjet e Prof. Tomorrit (Skënder Luarasit) për tiu gjendur sa më pranë edhe vullnetarëve kosovarë, brengën e tij për Kosovën dhe pikëllimin e madh për martirizimin e heronjve kosovarë Asim Vokshi, Xhemal Kada, Zef Hoti, Ramiz Varvarica.
S.Luarasi, i zgjedhur pergjegjës i shqiptareve dhe përfaqësuesi i tyre ne Shtabin Ballkanik, që në fillim kembenguli dhe arriti qe regjistrimi i vullnetareve shqiptare te behej sipas dëshirës së tyre, jo vetem te nënshtetësisë por edhe te kombësisë. Per kete aresye vullnetaret kosovare, çame, dibrane e shqiptare te tjere nga diaspora u regjistruan si shqiptare ne batalionet që dëshironin. Ky fakt shumë i rëndësishëm , që nuk duhet harruar, ndikoi edhe në zgjidhjen e një incidenti, mes kosovarit Emrush Myftari e dy oficereve jugosllave mbi përkatësinë e tij e Kosoven dhepërgjithësisht për diskutimin e drejtë dhe zgjidhjen e çeshtjes nacionale sipas platformes se Frontit Popullor. Emrush Myftarin e kishin arrestuar si “provokator” por Skender Luarasi, pergjegjes i shqiptareve ne Shtabin Ballkanik, nderhyri tek shefi i shtabit, miku i tij slloven Dragotin Gustinçiç dhe jo vetem e liroi por kjo sherbeu si shkak qe Emrushi te gradohej.
Skender Luarasi botoi disa artikuj ku shkroi: ''...Përsëri po shkojmë drejt humbjes së plotë të pavarësisë së Kombit tonë...Mbi kurrizin e popullit shqiptar Musolini po sheshon udhën e penetracionit romak në Ballkan.Shqipëria është në kthetrat e kuçedrës fashiste.Për të shpëtuar duhet tu japim grushtin e vdekjes feudalizmit e fashizmit...Kjo është, po, një përpjekje e rëndë për jetë a vdekje.Po nuk mund të qëndrojmë vetëm në këtë luftë të ashpër.As që mund të qëndrojmë vetëm.Sot e gjithë bota është ndarë në dy kampe të kundërta:të fashizmit e të demokracisë...
( S.Luarasi,25 vjet indipendence, Vullnetari i Lirisë'' ,nr.1, nëntor, 1937, f. 18)
Idetë e tij shprehin një platforme çlirimtare-demokratike e pluraliste:'' Éshtë ideja që të ngjallim Frontin Popullor edhe në Shqipëri,dhe ta drejtojmë kundër rregjimit.Me anën e Frontit Popullor do të përpiqemi të shembim regjimin diktatorial fashist dhe të sigurojmë bashkimin në themel të nevojave demokratike dhe të zhvillimit nacional...Përmes kësaj udhe duhet të kalojnë të gjitha fuqitë progresive të popullit,të gjithë patriotët dhe veteranët e kombit, e gjithë klasa e aristokratisë së rënë poshtë nga dynjallëku,të gjithë tregëtarët e dorës së mesme dhe industrialët që janë në rrezik të bënen borçllinj të kapitalizmës italiane,borgjezia progresive antiimperialiste,doemos të gjithë bujqtë e punëtorët,të gjithë,qofshin katolikë ose muhamedanë ose orthodhoksë,dhe ,pa as më të voglën mungesë,e gjithë djalëria kombëtare përparimdashëse e Shqipërisë...'' (S.Luarasi, S.Luarasi,25 vjet indipendence, Vullnetari i Lirisë'' , nr.1, nëntor, 1937, f.20)
Më 28 Nëntor 1937, nga radio ''Madridi'' , prof.Luarasi , komunikoi në gjuhën shqipe:''Djalëria dhe populli zjejnë në Shqipëri.Vetëm idiotët nuk e kuptojnë gjëndjen e vërtetë.''Të urtët''mund të jenë mjaft frikacakë sa të heshtin.Por trimat,dhe Shqipëria nuk ka mbetur shterpë,jo! Le ta çojnë popullin në kushtrim,që t'ja sjellin Atdheut fatkeq shqiptar ,ti sjellin një ditë të lumtur lirie”.( Skënder Luarasi,''Në Brigadat Internacionale në Spanjë,f.43)
Në emisionet radiofonike dhe revistën “Vullnetari i Lirisë” ai dëshmoi që vullnetarët shqiptarë në Luftën e Spanjës, qenë atdhetarë të bashkuar në luftë klundër fashizmit pa dallim feje, krahine, ideje dhe përkatësie ekonomike. Ata besonin tek platforma e Frontit Popullor ku shprehej qartë vetvendosja e kombeve. Ndaj edhe vullnetarët kosovarë u përfaqësuan me njëpërqindje relativisht të madhe në këtë luftë, me personalitete si , Asim Vokshi, Ramiz Varvarica, Ymer Puka, Xhemal Kada, Zef Hoti, Emrush Myftari, Shaban Basha, Veli Deda, Zef Prela pesë prej të cilëve u martirizuan në Spanjë ( ndërsa Emrush Myftari u vra më pas nga shovinistët serbë si “irredentist” që kërkonte kinse“Shqipërinë e Madhe”)
Emisionet radiofonike në shqip, të parat në radiodifuzionin shqiptar (të përgatitura e të transmetuara prej Skënder Luarasit kryesisht nga radiot Madrid e Barcelona dhe revista “Vullnetari i Lirisë” ( ku S. Luarasi qe kryeredaktor dhe Petro Marko ndihmoi si gazetar) u përhapën kudo ne bote. Personalitete të luftës antifashiste në Shqipëri kanë dëshmuar për rolin e rëndësishëm të këtij informacini në atë kohë. Vasil Llazari, një nga themeluesit e grupit komunist të Shkodrës, siç etiketohet rëndom, e cilëson profesorin e tij të gjimnazi të Shkodrës protagonist të flaktë të ideve njerëzore, patriotike, antifashiste...,” i pari flamurtar dhe luftëtar aktiv i këtyne idealeve të mëdha të njerëzimit, tue shkue me luftue në Spanjën heroike, aty ku mbroheshin vlerat e mëdha të njerëzimit, ku mbrohej nderi e përparimi, ku mbrohej edhe jeta e pamvarësia e atdheut tonë të dashtun. Shembulli Juej vlejti më shumë se tona. Shembulli juej më forcoi bindjet në drejtësinë e çështjes, na mbushi zemrat me një dashuni e respekt të madh ndaj Jush dhe na tregoi rrugën që duhej ndjekë. Si ato kohë na nuk lejshim Radio pa provue, për të marrë Barcelonën dhe Madridin, për të ndigjue zënin e Profesorit tonë të dashtun. Dhe fati i Spanjës aso kohe u lidh ngusht me fatin e Profesorit tonë të shtrenjtë. Na kërkojshim me dijtë sa më shumë për Spanjën, por njëkohësisht edhe për Profesorin tonë.”
(V.Llazari, Si e dëgjuam Skënder Luarasin kur fliste nga Radio-Madridi. Letër dërguar Skënder Luarasit, 19.1.1960), Gazeta Shqiptare, 11 Prill 2003,
Per te ardhur keq qe ky aktivitet madhor atdhetar e antifashist i Skënder Luarasit në luftën e Spanjës nuk njihet si duhet, shpesh bminimizohet me të dhëna e opinione te pasakta të ndikuara nga mendësia e shkuar.
U zgjatëm paksa, meqë veprimtaria shumedimensionale e S.Luarasit në luftën antifashiste të Spanjës kalohet në heshtje per rrethana politike konjukturale (nga padija, mospërfillja, cmira apo dashakeqesia?! ) por ka ardhur koha që e verteta te thuhet hapur.
Trajtimi në historinë e Shqipërisë dhe qëndrimi i shtetit ndaj luftës antifashiste të Spanjës dhe vullnetarëve antifashistë shqiptarë deri në ditët e sotme është paradoksal ,nuk ka ende asnjë simbolikë në nderimin kolektiv të tyre. Bëj me dije se në botën demokratike u janë ngritur monumente, në Spanjë, Angli, Gjermani, SHBA, Kanada , në shtetet e Evropës Lindore po se po?!
Shpesh lufta antifashiste e Spanjës banalizohet si një luftë midis “të kuqve” dhe “të zinjve” që nuk kishte të bënte me aspiratat demokratike. Edhe në këtë kuadër
në periudhën para dhe gjatë luftës botërore është diskutuar gjerësisht se cilën platformë duhet të përkrahnin shqiptarët e kosovarët : atë të Frontit Antifashist për zgjidhjen e çështjes nacionale në një sistem demokratik pas lufte, apo atë të fashizmit që propagandonte “Shqipërinë e Madhe” nën pushtimin italo-gjerman; pra veprimtari antifashiste, profashiste apo tek e fundit asnjanëse!
Zhvillimi i ngjarjeve provoi që platforma e përkrahur nga Skënder Luarasi me shokë qe e drejtë dhe kontribuoi për propagandimin dhe shtrimin për zgjidhje të çështjes nacionale ( pavarësisht se pas luftës ajo u sabotua nga qarqe të caktuara në Shqipëri e Kosovë).
Ka qarqe që propagandojnë kinse të mirat që pati Kosova dhe kombi shqiptar nën pushtimin fashistonazist duke “harruar” se qe një situatë e përkohëshme nën pushtimin e huaj. Anashkalohen pasojat e ardhshme të bashkëpunimit kolaboracionist që po të mos qe kontributi madhor i antifashistëve, Shqipëria do të copëtohej nga fqinjët fitimtarë anti fashiste. Në sajë të pjesëmarrjes së shqiptarëve me shumicë në koalicionin antifashist Shqipëria dhe elita politike kosovare u rradhit me fitimtarët, u mundësua diskutimi qoftë edhe formal i bashkimit të Shqipërisë me Kosovën dhe u amortizua disi terrori antishqiptar serbomadh . Pra nuk mund të mohoet dot përfitimi i shumë të drejtave nga elita politike kosovare, flamuri, përdorimi i gjuhës shqipe kudo, televizioni e media në shqip, të drejtat që avancuan me kohë, pavarësisht qëndrimit ilacak të shtetit shqiptar nën udhëheqjen e Enver Hoxhës e klanit të tij, qëndrim me të vilin deshën-s’deshën u pajtuan edhe mjaft liderë politikë kosovarë “për ruajtjen e statukuosë”. Bashkimi i Kosovës me Shqipërinë në parim “iu la së ardhmes” të vendost , qe një vullnet që nuk u shuajt dhe me ndryshimin e konjukturave gjeti tashmë zbatim. Zbatimi i platformës së bashkëpunëtorëve profashistë do ta kishte çuar Shqipërinë dhe çështjen kombëtare në greminë, rezultat që kuptohet qartë nga tragjedia çame dhe perspektiva e mjegulluar e saj.
Vullnetarët antifashistë kosovarë e gjymtyrëve të tjera të kombit shqiptar u nisën në luftën antifashiste të Spanjës, jo vetëm për të luftuar fashizmin, për të mbrojtur lirinë e drejtësinë e popullit spanjoll, por edhe me shpresë se pas fitores do të zbatohej platforma e frontit popullor antifashist për vetvendosjen e kombeve të skllavëruar. Kjo është shprehur qartë edhe nga Skënder Luarasi që theksonte se udha e re “antifashiste, antifeudale, antizogolliste: është demokratike në bazë të një bashkimi dhe zhvillimi kombëtar...Ja pra çasti historikisht i rëndësishëm për të gjithë patriotët e mirë që të provojmë se nuk e kemi humbur as shpresën, as vullnetin për të rifituar çdo gjë që kemi humbur, që na e kanë rrëmbyer.”
Ai theksonte unitetin kombëtar edhe kur përmendte heronjtë korçarin çamin Thimio Gogozoto dhe kosovarin Asimi Vokshi si emra që simbolikisht do të bëjnë për shqiptarët dy thirrje bashkimi . “Juga dhe Veriu i Shqipërisë treten në kujtimin e këtyre dy dëshmorëve në një lutje, në një thirrje bashkimi kombëtar.”

(Skënder Luarasi , Vullnetarët shqiptarë në Brigadat internacionale” Vullnetari i Lirisë, ose tek Skënder Luarasi, Fjala Shqipe, 1961, f.168. )
Mbas fitores mbi fashizmin dhe shpalljen e republikës popullore në Shqipëri, Skënder Luarasi u zhgënjye me qëndrimin që mbajti udhëheqësi shqiptar dhe elita politike kosovare ndaj platformës së bashkimit kombëtar. Edhe në ato situata të rrezikshme ai u përpoq me sa mundi që të kontribuojë për Kosovën dhe çështjen kombëtare. Shumë intelektualë kosovarë kujtojnë Përgjimet dhe pengesat që u bëheshin për të mos takuar Skënder Luarasin.
(Vijon)