Një vështrim rreth botës

[ARVANITI]

***


Sy të etur për oksigjen

Në gazetën The Globe and Mail vërehet se disa persona që mbajnë lente kontakti mund të jenë duke i lënë syte pa oksigjen. “Vaskularizmi ndodh kur kornea (mbulesa e tejdukshme e syrit) nuk mund të marrë oksigjenin që i duhet përmes sipërfaqes së kontaktit me ajrin dhe fillon të formojë enë të reja gjaku për ta kompensuar këtë gjë.” Rezultati mund të jetë një shikim i dëmtuar ose verbëri. Dr. Rejmond Stein, shef i repartit të okulistikës në një spital të Torontos, thotë se “më e keqja është kur një pacient nuk kujdeset për lentet e tij ose të saj dhe nuk i bie pas problemit”. Okulistët i nxitin pacientët që të këshillohen me një specialist të syzeve, për t’u siguruar nëse i kanë lentet e kontaktit të përshtatshme tamam për sytë e tyre dhe pastaj të ndjekin programin që rekomandohet për mbatjen e tyre, si dhe udhëzimet per mirëmbatjen e lenteve.


***

[ARVANITI]

***

Në grackën e pornografisë në Internet

Siç raportohet në Neë York Times, kërkuesit kanë zbuluar se “të paktën 200 000 persona që përdorin Internetin janë të dhënë pas siteve pornografike, dhomave “të ndluara” të bisedës ose materialeve të tjera seksuale në rrjet”. Studimi u drejtua nga psikologë të universiteteve të Stanfordit e të Dujkenit dhe është ndër të parët që ka përllogaritur numrin e “të fiksuarve pas seksit ne Internet”. Kërkuesit thanë se këta individë vizitojnë ëeb-site “të ndaluara” për më shumë se 11 orë në javë. Në gazetë citohej ajo që kishin thënë kërkuesit: “Ky është një rrezik i fshehtë për shëndetin publik, i cili po merr përmasa të papara, e kjo pjesërisht ngaqë shumë pak veta po e pranojnë se ky është një rrezik ose po e marrin si diçka serioze.”


***

[ARVANITI]

***

Gjuha kineze mandarin dhe truri

Kohët e fundit psikologia dr. Sofi Skoti dhe kolegët e saj në Londër e në Oksford përcaktuan me anë të skanerave se cilat pjesë të trurit na ndihmojmë të kuptojmë të folurit. Kërkuesit zbuluan se kur folësit e anglishtes dëgjuan anglisht, u aktivizua lobi temporal i majtë. Mgjth “kur folësit e gjuhës kineze mandarin dëgjuan gjuhën amtare, u aktivizua edhe lobi temporal i djathtë edhe i majti”,- raporton gazeta The Guardian. Pse? “Lobi temporal i majtë zakonisht merret me bashkimin e tingujve në fjalë, i djathti në përpunimin e melodisë dhe intonacionit, - shpjegon gazeta. – Në gjuhën kineze mandarin, një intonacion i ndryshëm përçon një kuptim të ndryshëm, për shembull rrokja “ma”mund të ketë kuptimin nënë, qortim, kalë, ose fije kërpi”, varet nga toni. Dr. Skoti vëren: “Mendojmë se folësit e gjuhës kineze mandarin e interpretojnë intonacionin dhe melodinë në lobin temporal të djathtë për t’u dhëne kuptimin e duhur fjalëve që dëgjojnë.”


***

[ARVANITI]

***

Shpendi më jetëgjatë i Britanisë

“Shpendi më jetëgjatë që njihet në Britani, fluturon ende shëndosh e mirë pasi ka bërë tetë milon kilometra dhe ka jetuar 52 vjet”, - raporton gazeta e Londrës The Times. Këtij shpendi të vogël uji të Manksit, bardhë e zi, që bën pjesë në familjen e zgalemëve, “për herë të parë iu vu një rreth për identifikim në maj të viti 1957, kur ishte rreth 6 vjeç”. E kapën prapë në vitet 1961, 1978, dhe 2002, dhe më pas ornitologët nuk shpresonin të shihnin sërish. Por në fillim të vitit 2003 u shfaq prapë në bregdetin e Uellsit Verior. Fondacioni Britanik i Ornitologjisë llogarit me përafërsi se ai ka fluturuar 800 000 km kur ka shtegtuar për në Amerikën e Jugut dhe është kthyer që andej. Duke shtuar këtyre edhe fluturimet e rregullta për të kërkuar ushqim, 1 000 km të gjata, shkencëtarët arrijnë në përfundimin se ka fluturuar më shumë se tetë milionë km. Graham Epëlltoni i Observatorit të Uellsit Verior thotë: “Shpendit më jetëgjatë iu vu një rreth i katërt për identifikim; edhe kjo është një gjë që thyen rekordin. Gjithë rrathët e tjerë ishin prishur.”

***

[ARVANITI]

***

Si e gjejnë njëri-tjetrin mami-fokë dhe këlyshi?

Kur nënat-foka kthehen në shtëpi pas disa javësh që kanë kaluar në det për t’u ushqyer, mamatë dhe këlyshët e porsalindur duhet të gjejnë njëri-tjetrin mes një turme të zhurmshme me qindra të rritur të tjerë dhe me foka të tjera të vogla. Si ia bëjnë? Sipas the Vancouver Sun të Kanadasë, “këlyshët mësojnë ta njohin zërin e nënës së tyre vetëm dy ditë pasi kanë lindur, dhe nënat shumë shpejt mësojnë ta njohin britmën e të vegjëlve të tyre”. Një studim që u bë në Ishullin e Amsterdamit në Oqeanin Indian tregoi se “mami dhe këlyshi mund ta gjejnë njëri-tjetrin brenda shtatë minutash pasi mami kthehet në shtëpi nga udhëtimi i parë në det”, thotë The Sun. Kurse dr. Izabel Sharie, e cila kreu kete studim, thotë: “Një nënë ushqen vetëm këlyshin e saj dhe mund të jetë e dhunshme më këlyshët e tjerë. Prandaj është shumë e rëndësishme për këlyshin që ta njohë të ëmën.”

***

[ARVANITI]

***

Shndërrimi i shoqërive nga armët

“Prodhimi me shumicë i armëve sidomos ai i armëve të lehta, është kaq i përhapur, saqë është përgjegjës për vdekjen e një personi çdo minutë dhe më shumë se 500 000 vrasjeve në vit [në të gjithë botën], - pohon gazeta The Indipendent e Londrës. Në vitin 2001, u prodhuan 16 miliardë copë municione ushtarake, që mjaftojnë për t’i qëlluar dy herë cdo njeriu në të gjithë botën.” Gati tetë milionë armë zjarri prodhohen çdo vit, dhe shumica për t’u përdorur nga civilët. Siç tregon edhe studimi i bërë nga oraganizata Amnesty International, Oxfam, dhe International Action Netëork on Small Arms, “shoqëritë që njëherë e një kohë pak a shumë ishin paqësore, ku zënkat mbaronin vetëm me grushta ose me thika, janë shndërruar nga armët”. Në një vend, pushkët automatike përdoren si njësi monetare. Në një vend tjetër, një mësuesi që i dha mësime anglishteje një gruaje të moshuar, i dhanë si pagë disa granada dore. Gazeta thotë se në një vend tjetër, “foshnjave u vënë emrin Uzi dhe Ak, sipas markave të armëve automatike të preferuara të baballarëve”.

***

[ARVANITI]

***

Ekranet dixhitale u zënë vendin dërrasave të zeza

Gazeta El Universal e qytetit te Meksikos raporton se në më shumë se 21 000 klasa të shkollave tetë vjeçare në Meksikë, dërrasa e zezë tradicionale dhe fshirësja po zevendësohen nga “dërrasa”që është gati dy metra e gjërë dhe një metër e lartë, që po përdoret në klasat e pesta dhe të gjashta. Shtatë libra në format elektronik janë në dispozicion për të mësuar histori, shkencë, matematikë, gjeografi dhe lëndë të tjera. Gjithashtu në “dërrasën”elektronike mund të shihen edhe video. Kështu nxënesit e një klasa kanë “vizituar piramidat e Tikalit dhe të Palenkës, janë njohur me traditat e popullsisë mája dhe kanë dëgjuar muzikën e tyre”. Ç’dobi pati kjo? “Nxënësit janë më të vëmendshëm, mësojne dhe aktivizohen më shumë”,- thotë mësuesja.

***

[ARVANITI]

***

Një milion vetvrasje në vit

Vetvrasjet përbëjnë afro gjysmën e të gjitha vdekjeve të dhunshme në mbarë botën. Gati një milion njerëz vrasin veten çdo vit, shifër që në vitin 2001 e kaloi totalin e vdekjeve nga luftërat dhe vrasjet. Për çdo vetëvrasje, ka rreth 10 deri 20 tentativa të dështuara për të bërë vetëvrasje. Shifrat u botuan nga Organizata Botërore e Shëndetsisë (OBSH) me qendër në Gjenevë, Zvicër. OBSH-ja thekson se për çdo rast vdekjeje, “jeta e shumë familjarëve dhe miqve shkatërrohet në aspektin emocional, shoqëror dhe ekonomik”. Raporti vëren se faktorët që mund të parandalojnë vetëvrasjen, janë “vlerësimi i lartë për veten”, mbështetja e miqve dhe e familjarëve, marrëdhëniet e qëndrueshme me të tjerët dhe pjesëmarrja në aktivitete me natyrë fetare ose natyrore.

***

[ARVANITI]

***

Universiteti më i vjetër në botë?

Një grup arkeologësh polakë dhe egjiptianë kanë zbuluar nga gërmimet vendin ku ndodhej Universiteti i Aleksandrisë, në Egjipt. Sipas gazetës Los Angeles Times, arkeologët gjetën 13 salla leksionesh – pak a shumë me të njëjtën madhësi – që të gjitha së bashku mund të kenë nxënë gati 5 000 studentë. Në gazetë thuhet se këto salla “kanë disa rreshta me stola, të cilët vijnë shkallë-shkallë përgjatë mureve në të tria anët e dhomave, dhe disa herë bashkohen në fund duke formuar shkronjën “U”. Në mes të sallës është një vend i ngritur, që ka shumë mundësi të këtë qenë vendi ku ulej pedagogu. “Është hera e parë deri tani, që është zbuluar një kompleks i tillë me salla leksionesh, në të gjitha trojet greko-romake në mbarë Mesdheun”,- thotë arkeologu Zehi Haves, presidenti i Këshillit të Lartë Egjptian të Antikiteteve. Havesi thotë se ai është “mbase universiteti më i vjetër në botë”.

***

[ARVANITI]

***

Mbret dhe zot i qytetit

“Gazeta Reforma në qytetin e Meksikos njofton: “Automjeti është bërë mbret dhe zot i qytetit.” Në vitin 1970, në zonat metropolitane kishte një makinë për çdo 12 423 njerëz. Në vitin 2003 ky raport arriti në një makinë në çdo gjashtë njerëz. Rrugët e qytetit të Meksikos po mbushen kaq shumë me makina, saqë në vitin 2002, nga 18 milionë banorë që ka Meksiko, numri i makinave të regjistrua ishte më i madh se numri i lindjeve të regjistruara. E keqja është se makinat janë përgjegjëse për 80 përqind të ndotjes së ajrit në Meksiko. Për më tepër, atyre që u duhet të udhëtojnë për të shkuar në punë, u duhen gati tri orë për të shkuar e ardhur nga puna dhe kjo ndodh kryesisht për shak të bllokimit të autostradave nga makinat. Është llogaritur se aty nga viti 2010 mumri i automjeteve ne Meksiko do të shtohet edhe një milion.

***

[ARVANITI]

***

Fëmijë të dehur

Gazeta e Londrës The Daily Telegraph raporton se në Britani, një sondazh, i bërë në 50 spitale për rastet e aksidenteve dhe urgjencës, ka zbuluar se “fëmijë të moshës gjashtë vjeçare po shtrohen në spital pasi bëhen tapë”. Doktorët dhe infermierët e një spitali njoftuan se gjate pushimeve verore, brenda një jave numri i fëmijëve të dehur që shtroheshin në spital arrinte në 100. Gazeta thotë: “Më shumë se 70 përqind e personelit të spitalit mendonin se mosha e fëmijëve që shtroheshin në spital për dehje sa vinte e bëhej më e vogël.” Gjithashtu, një raport qeveritar i kohëve të fundit tregon së në Britani, vdekjet që vijnë si rezultat i alkoolit janë trefishuar brenda 20 vjetësh.

***