Intervistë me Zhizhekun

[Bajlozi i Zi]

Philosophie Magazine, e përmuajshme, N° 57, Mars 2012

Përktheu : Dilfirus VRIONI

Slavoj Žižek në gjashtë data:

1949: Lindi në Lubjanë, ish-Jugosllavi, Sllovenia e
sotme

1981: Doktoratë në Filozofi në Universitetin e
Lubjanës

1981: Zbulon mendimin e Jacques Lacan-it dhe hyn
në analiza mbi të në bashkëpunim me Jacques-Alain
Miller-in

1989: Sukses i librit të tij të parë në anglisht, The
Sublime Object of Ideology (Verso)

Që nga viti 2007: Drejtor i Birbeck Institute for the
Humanities në Londër, jep mësim në Universitetin e
Lubjanës dhe në Europian Gratuate School në Saas-
Fee (Zvicër)

“AJO QË KA RËNDËSI ËSHTË TEORIA. UNË
NUK EKZISTOJ”

Një nga filozofët më të njohur dhe më të
debatueshëm në botë, Slavoj Žižek-u rivjen në
frëngjisht me botimin e “Pour defender les causes
perdues” [Në mbrojtje të kauzave të humbura]
(Flammarion), ku shpjegon që vetëm Psikanaliza dhe
komunizmi mund të na shpëtojnë nga lluca dhe
budallallëku që na kaplon. Te kjo intervistë që ngjan
me një debat trup më trup pozicioni i tij është fort i
diskutueshëm!

Në një dhomë hoteli në Berlin. Trokasim në portë,
një burrë mjekrosh hap derën. Rrathë të thellë rreth
syve. Një t-shirt ku shkruhet: You ask the questions
(“Ju shtroni pyetjet”). Me nxitim slloveni 62 vjeç na
fton të ulemi në kanape. Ai s’rresht së lëvizuri.
Ndërsa flet, dhe ai flet shumë, i gjithë trupi i tij
punon. Filozofi rëndohet, bën shaka, zhvendoset.
S’pushon së martirizuari hundën, gjestikulacione, i
bën gjeste të çuditshme bashkëbiseduesit të tij.
Secila frazë është një betejë. Secili shpërthim e
qeshure, një çlirim.

Psikanaliza, e cila luan një rol të rëndësishëm
në veprën tuaj, është e lidhur shumë me
kujtimet. Cili është kujtimi juaj i parë lidhur
me filozofinë?

Slavoj Žižek: Duhet të kem pasur 11-12 vjeç dhe
isha zhytur në një enciklopedi filozofie. S’e di se si
dhe mbërrita te Kanti, më saktë te Kritika e arsyes
së kulluar. Ajo më magjepsi.

[B]Psikanaliza nënvizon gjithashtu rëndësinë e
nënës dhe babait në fëmijëri. Ç’rol kanë pasur
prindërit në jetën tuaj ?

Do të them diçka që do te dukem si përbindësh.
Kisha marrëdhënie shumë të këqija me prindërit,
dhe kur them “marrëdhënie të këqija” është një
eufemizëm… Ata kanë vdekur që të dy dhe unë
s’kam shkuar asnjëherë t’ua shoh varrin. Më
kujtohet kur vdiqën. Të dy kanë vdekur gjatë natës
në një interval prej dy vitesh. Për të dy më kanë
telefonuar nga spitali në mëngjes: “Babai/nëna juaj
sapo janë ndarë nga jeta.” I kam pyetur secilën
herë : A është mbuluar gjithçka? Ju do t’i shpini në
varreza? (Të gjithë bla-blatë e rastit) Çdo gjë është
në rregull? Shumë faleminderit.” Të dyja herët ka
qenë rreth orës 10 të mëngjesit dhe i jam vënë
menjëherë punës. Refuzoja që kjo ngjarje të merrte
qoftë edhe dy minuta nga puna ime.

Dhe kështu prindërit tuaj nuk kanë luajtur
ndonjë rol të veçantë gjatë jetës tuaj?

Ndoshta ka një përjashtim, diçka me nënën time.
Kam pasur gjithnjë një fobi ndaj fotove. Fotot e
vetme që kam nga vetja janë ato që më janë dashur
për ndonjë pasaportë ose ndonjë dokument tjetër.
Dhe e dija që mamaja kishte në shtëpi disa qindra
foto të miat. Pasditen e së njëjtës ditë që mësova
vdekjen shkova në apartamentin e saj për t’i
kërkuar, hapa kutinë dhe i pashë. Ja gjëja e vetme
që bëra.

Po a është e mundur t’i përjashtosh prindërit
kështu?

Derisa isha duke bërë analiza, analizat e mija,
natyrisht që e shtroja dhe e shtroj ende këtë pyetje
dhe jap një përgjigje pa mëdyshje: as nuk më
intereson fare nëse kjo është e mundur apo jo, di
këtë që shoh, kaq thjesht! Tani, ne natyrisht mund të
luajmë me ato lojërat e vogla frojdiane dhe të themi:
unë jam akoma thellësisht i lidhur me ta, por
ndjenjat e mia përkrah tyre janë mirëfilli negative…
S’dua t’ia di, s’dua të kem të bëj fare me ta.

* * *

Por psikanaliza…

Nëse ju më bëni pyetje se çfarë është jeta ime,
atëherë nuk ushqeni asnjë interes të vërtetë për
mua. Nuk më pëlqen shumë Orwell, portreti i
totalitarizmit që ai jep është i gënjeshtërt. Por ka
edhe një skenë të mrekullueshme në 1984-n, ku
Winston Smith-i i bën pyetje dikujt – emri i të cilit
s’më kujtohet: “Më thoni, a ekziston vërtet Big
Brother-i?” Dhe e dini si ju përgjigj tjetri? “Është
pyetja e gabuar. Nuk është Big Brother ai që nuk
ekziston. Ju nuk ekzistoni”. Në këtë kuptim është një
gabim në mënyrën se si trajtohet personi im. Ajo që
ka rëndësi është teoria. Unë nuk ekzistoj.

Po pse atëherë të jemi kaq të interesuar për
psikanalizën?

Për një arsye të vetme: ajo më siguron një lexim të
plotë dhe të kënaqshëm të Hegelit. Ja thelbi i vërtetë
i punës sime: obsesioni im fanatik për Hegelin. Sapo
kam mbaruar një libër për të që do të dalë në Angli
pas rreth tri muajsh. Një çmenduri totale, më shumë
sesa një mijë fletë.

Cilat janë raportet midis Hegelit dhe Frojdit?

Hegeli zhvillon një koncept të rëndësishëm,
Selbstbewu?stein, “vetë-vetëdijen”. Ai mbron idenë
e një vetëdije emancipuese të vetvetes që
reflektohet në zemër edhe të vetes (domethënë në
zemër të vetes time) sime, me ripërsëritje të tilla që
mund ta transformojnë qenien në një akt praktik.
Sipas meje, kjo ide autorefleksioni emancipues nuk
ka jetuar veçse në veprën e Frojdit.

Hegeli dhe Frojdi atëherë mbrojnë që të dy
idenë që ne marrim tërësisht vetëdije nga uni
ynë i pastër, që është e mundur ta kemi marrë
në të pandërgjegjshmen?

Mendoj se ky version i thjeshtuar deri në këtë pikë i
psikanalizës në një mënyrë riafrimi subjektiv me
substancën e tëhuajësuar. E ndërgjegjshmja do të
jetë atëherë ajo pjesë e imja që do të korrigjohet
dhe në të cilën s’do ta njoh më veten. Por sërish me
një rikthim refleksiv unë duhet të njoh unin tim tek
ajo. Në këtë mënyrë ajo do të pushonte së qeni një
forcë ‘çmendurie’ që më kontrollon. Dhe këtu vijmë
në një pikë kryesore! E pohoj që të lexosh Hegelin
në mënyrën klasike është t’i shkosh prapa – si i quani
ju ata njerëz që hanë jashtëqitjet e tyre? –
koprofagë: në fillim, i jashtëqitim, dhe më pas, në
fazën e rimarrjes, rikthyerjes, i kthehemi sërish asaj
që jashtëqitëm. Dhe unë ju mohoj që Hegeli ishte
një i tillë. Është gabim nëse e kuptojmë nocionin
hegelian të Versöhnung, të ribekimit, riafrimit me
paqen, si një akt megasubjektiv të ripronësimit, të
ripërkiturit. Kjo është pyetja kryesore e librit tim.
Unë përpiqem t’i jap një përshkrim relativisht
formal, por shumë preciz, proceseve dialektike
hegeliane. Përpiqem ta çliroj Hegelin nga këto
vizione subjektive të thjeshta, që në një mënyrë
mjaft interesante, ishte ende edhe vizioni marksist.

Dhe cili është raporti juaj me Marksin dhe me
komunizmin?

Më lini t’ju qartësoj diçka: këto gjëra me subjekt
komunizmin më vijnë të forta dhe me mërzi. Pyetja
ku duan të dinë në jam stalinist apo jo…më duken
këto çështje kaq paradoksalisht kundër njëra-tjetrës
dhe të mërzitshme. Asnjëherë s’do di si ta tregoj
saktë që në punën time të përditshme unë jam me të
vërtetë një idealist praktik, që do të thotë që besoj
në dijen dhe që ajo është qëllimi në vetvete.

Por ju vetë keni thënë që…

Epo bëjmë luftë po deshët…

Ne duam vetëm të kuptojmë…

Po kjo është forma më e keqe e luftimit!

Në, « Në mbrojtje të kauzave të humbura », ju
shkruani se komunizmi mbart zgjedhjen e
vetme për krizën aktuale të shoqërive tona…
ç’do të thotë kjo?

Ja pozicioni im zyrtar. Jam tërësisht i vetëdijshëm që
këtu kemi një problem të vogël të “marrëdhënieve
me publikun”. Miq të shumtë, ose edhe njerëz të
rastësishëm më pyesin: pse nuk e lë mënjanë këtë
emër idiot të komunizmit, që sjell me vete kaq
shoqërime të tjera të papëlqyera. Për këtë jap tri
arsye. E di mirë si frojdjan që jam që derisa arsyet e
shpjegimet mblidhen edhe shtohen, ka diçka që
s’shkon si duhet (qesh). E para, unë e mbroj duke
marrë parasysh të shkuarën, domethënë, se ekziston
një histori e komunizmit, një traditë precize, me të
cilën stalinizmi dhe llojet e ngjashme me të s’kanë
pikëprerje askund. Për shembull, kjo traditë
emancipuese radikale, mijëvjeçaristët dhe besimi i
tyre në fundin e kohërave. Mbretëria e përjetshme
është atje! E gjejmë në doktrinën krishtere, në
revoltën spartakiste të Berlinit [në 1919], në luftën e
fshatarëve [që i vuri flakën Perandorisë së Shenjtë
romano-gjermanike mes 1524 dhe 1526]… Këto
histori të përditshmërisë janë të çmuara dhe unë do
të doja që t’i mbaja gjallë.

E së dyti?

Problemi me gjithë rrymat e tjera është që ato janë
shumë të kompromentuara, në sensin që janë gati
për shumë lloje kompromisesh që bien edhe ndesh
hera-herës, janë shumë lehtësisht të drejtueshme
pas erës. Le të mendojmë për shembull nocionin e
‘solidaritetit’. Fuck it! Edhe Hitleri do të kishte folur
për solidaritet. Ose të ‘dinjitetit’. Gjithçka varet nga
ajo që kuptojmë me dinjitet. E dini, kjo fjala
‘komunizëm’ ka të paktën këtë avantazh: ajo na
sinjalizon që s’tregojmë shaka të pakuptimta, që
s’po kërkojmë “më shumë drejtësi”, këto lloj idesh
pa thelb.

Dhe pika e tretë?

Ndoshta është një gjë e mirë që kjo ide, ideja e
komunizmit, shkon bashkë dhe shoqërohet edhe me
gjërat e tmerrshme. Ato na tregojnë sesa projekte të
mëdha historike janë ekspozuar gjithnjë përpara
problemeve të mëdha. Në projektet historike ne
luajmë me zjarrin: s’ka asnjë garanci që projekti apo
sipërmarrja , qoftë ky, ai më fisniku, nuk do të
shndërrohet në një megamakth. Por përgjigjja ime e
fundit, edhe më e vërteta, është kjo: emri
‘komunizëm’, siç e nënvizoj edhe në librin tim, nuk
është emri që shpreh një zgjedhje, por emri që
shtron një problem.

Për cilin problem po flisni?

Po nëse i bëjmë një ekzaminim problemeve të sotme
– pluhuri, kapitalizmi financiar, biogjenetika,
mbrojtja e pronës intelektuale – të gjitha janë
“probleme të së përbashkëtës”, ato më shumë i
bashkëvihen rrëshqitjes së kontrollit shtetëror sesa
zgjidhjeve që vijnë nga tregu privat. Nocioni i
“komunizmit” [nga latinishtja communis, e
‘përbashkëta’] për mua sjell një problem. Fatin e
asaj që është e përbashkët. Pyetja më thelbësore
për mua mbetet ajo që ka shtruar Fukuyama. 99 %
të të majtëve janë partizanë të Fukuyama-s, edhe
pse tallen haptazi me të.

Pra ju e mendoni të drejtë konceptin e
Fukuyama-s për “fundin e historisë”, që
shteteve demokratike liberale s’u mbetet më
asnjë alternativë e besueshme globale?

Po. Të majtët nuk flasin asnjëherë në mënyrë
eksplicite për “fundin e historisë”, por e
bashkëndajnë postulatin e Fukuyama-s, idenë që
kapitalizmi dhe martesa e tij me demokracinë
liberale janë një kompozim social i fortë – bla bla bla
– , që është sistemi më i mirë social ose të paktën më
pak i keqi që mund të imagjinojmë. Nuk kam
nënçmim për ata njerëz, por horizonti i tyre është i
limituar në: “Ne duhet ta bëjmë sistemin më të
mirë.” Unë mendoj se kjo nuk mjafton.

Ju shkruani që Hitleri dhe Stalini “nuk kanë
qenë të dhunshëm aq sa duhet”, “jo aq sa
duhet radikalë” në tentativat për të ndryshuar
sistemin në fuqi në kohën e tyre…

Ajo që unë mendoj është se duhet të dallojmë dy
forma të dhunës që dallojnë mirë nga njëra-tjetra:
ka dhunë në nivelin e torturës fizike, vrasjet etj. Dhe
ka një formë tjetër dhune në sensin radikal,
shoqëror, të atij tipi që e bën sistemin të
mosfunksionojë. Dhe këtu është fjala për dhunën e
vërtetë pozitive. Marrim për shembull ngjarjet e
fundit në Egjipt. Dhuna fizike ishte ekskluzivisht nga
ana e forcave te Mubarakut – dhe kjo është
qesharake dhe e paefektshme. Por dhuna e vërtetë,
dhuna emancipuese, në sensin fondamental të termit
ishte në anën e manifestuesve. Njerëzit u mblodhën
dhe ndaluan në mënyrë brutale një shtet të tërë së
funksionuari. Në një farë mënyrë Mubaraku kishte të
drejtë kur thoshte që policia tentonte thjesht dhe
vetëm, duke pasur përballë dhunën, të bënte që
gjërat të ktheheshin në normalitet. Dhe mendoj se
kjo mënyrë logjike vlen edhe për Hitlerin apo
Stalinin, etj. Bëhet fjalë për të njëjtin problem.

Hitleri dhe Stalini kishin si problem rikthimin
në normalitet?

Rikthim në normale po vetëm në një kuptim,
sigurisht, në një rikthim deklasimesh normale, për
t’u rikthyer në mbajtjen e procesit te prodhimit. E di
fort mirë që Hitleri ka bërë gjëra të tmerrshme, por
ishte një frikacak. Ai ka vrarë me miliona njerëz, por
kishte frikë nga një ndryshim i vërtetë shoqëror. Të
gjitha ndryshimet që ai ka urdhëruar kishin vetëm
një qëllim, ju e njihni frazën, ndryshoni gjithçka me
qëllim që të mos ndryshojë asgjë. Dhe në këtë stad
pohoj që megadhuna e Stalinit, njëkohësisht edhe
kolektivizimi me forcë – mund ta harroni
revolucionin e tetorit që i ngjan lojërave në një
kopsht fëmijësh po qe se e krahasojmë me tmerrin
absolut të fundviteve 1920 dhe të fillimviteve 1930 -,
ku kemi një krim të paqtë. Pafuqi totale.

Deri ku do të arrinit për të ndaluar
kapitalizmin, ndryshuar sistemin?

... vazhdon