Fobite, pse te gjithe njerezit kane frike

Fobite, pse te gjithe njerezit kane frike

6 December 2011



Fobitë, si të shmangim frikërat ndaj një objekti, ndaj një situate apo ndaj një aktiviteti specifik Të gjithë njerëzit kanë frikë. Sigurisht edhe ti. Frika ka lindur para trimërisë-thotë populli. Ky nuk është problem, pasi me kalimin e rrezikut, kalon edhe frika. Po kur rreziku kalon dhe ty vazhdon të të shoqërojë frika? Po kur frika jote nuk justifikohet realisht nga rreziku që e ka shkaktuar atë? Atëherë ky është një problem. Nëse një problem i tillë bëhet i qëndrueshëm tek ti, duke u përsëritur sa herë takohesh me një situatë të veçantë, atëherë mund të përshkruhesh si fobik. Fobitë janë frikëra të qëndrueshme dhe të paarsyeshme ndaj një objekti, aktiviteti apo situate të veçantë. Ato nuk kanë justifikim real apo e tejkalojnë justifikimin real rreth këtyre frikërave.
Të gjithë njerëzit kanë frikë. Sigurisht edhe ti. “Frika ka lindur para trimërisë”, thotë populli. Ky nuk është problem, pasi me kalimin e rrezikut, kalon edhe frika. Po kur rreziku kalon dhe ty vazhdon të të shoqërojë frika? Po kur frika jote nuk justifikohet realisht nga rreziku që e ka shkaktuar atë? Atëherë ky është një problem. Nëse një problem i tillë bëhet i qëndrueshëm tek ti, duke u përsëritur sa herë takohesh me një situatë të veçantë, atëherë mund të përshkruhesh si fobik. Fobitë janë frikëra të qëndrueshme dhe të paarsyeshme ndaj një objekti, aktiviteti apo situate të veçantë. Ato nuk kanë justifikim real, apo e tejkalojnë justifikimin real rreth këtyre frikërave.
Njerëzit fobikë përshkruajnë të kenë frikë nga insektet, kafshët, errësira, lartësia, fluturimi, të folurit në publik etj. Ata janë të bindur se do t’u ndodhë diçka shumë e keqe, nëse detyrohen të përballen me atë që kanë frikë, pa pasur mundësi për t’u shmangur, apo larguar. Pra, fobia cilësohet si një frikë ekstreme nga diçka. Ajo është një frikë e qëndrueshme dhe intensive ndaj një objekti, ndaj një situate apo ndaj një aktiviteti specifik. “Viktima” e këtyre frikërave, ndërton lloj-lloj filozofish e strategjish të forta shmangëse, për të përballuar frikën. Një pjesë e madhe e njerëzve, sidomos të rinjtë, për të ulur nivelin e frikërave të tilla, përdorin lëndë të ndryshme, të dëmshme, si alkoolin, duhanin dhe lloje të ndryshme narkotikësh.
Personat që vuajnë nga fobi të ndryshme janë të vetëdijshëm për paarsyeshmërinë e frikës. P. sh. njerëzit që kanë frikë nga ashensori, e dinë që shumë njerëz ngjiten e zbresin çdo ditë me ashensor, pa u dëmtuar, megjithatë ata kanë frikë ta përdorin.
Fobitë ndikojnë ndjeshëm në aktivitetin e individit p.sh. nëse objekti, apo situate e frikshme shmanget me lehtësi, personi pranon të heqë dorë nga qëllimi që kishte, mjafton që të mos provojë frikën, apo sikletin në të cilin e hedh ajo situatë (p.sh. nuk merr pjesë në festën për ku ishte nisur duke gjetur një justifikim). Nëse objekti, apo situatat e frikshme nuk mund të shmangen, personi përjeton frikë e panik të pakontrollueshëm, duke e bërë të pa mundur vazhdimin normal të aktivitetit të tij.
Ankthi që përjetohet kur jemi në kontakt me objektet që na provokojnë fobinë ka këto simptoma fiziologjike:
- Tikikardi (rrahje të përshpejtuar të zemrës);
- Vjellje;
- Shqetësime gastritike, urinare;
- Ndjenjë mbytje (na mungon fryma);
- Skuqje;
- Djersitje të tepruara;
- Dridhje trupi;
- Pagjumësi,
- Humbje ndjenjash;
- Djegësi në stomak;
Çrregullimet fobike janë tri llojesh:

1. Fobitë e thjeshta.
2. Fobitë sociale
3. Agorafobia

Fobitë e thjeshta: Janë fobi që ndodhin më rrallë se fobitë e tjera dhe janë më të përhapurat. Burimi kryesor i tyre janë kafshët, insektet ose qenie të tjera të gjalla.. Individi me një fobi të thjeshtë shpreh një frikë të tepruar të paarsyeshme ndaj ngacmimeve të veçanta. Fobitë e thjeshte dhe të përhapura lidhen me qentë, gjarpërinj, insektet, gjakun, hapesirat e mbyllura dhe lartësitë. Fobitë e thjeshta nuk përfshijnë frikën nga situata sociale ( fobitë sociale), as frikën e krizes së panikut (çrregullimet e panikut, apo agorafobite). Femrat janë ato që provojnë më shumë fobi të thjeshta. Në këtë rast problemi mund të lindë në cdo moshë. Simptomat që shfaqen janë: dridhje, djerse dhe gjendje të fikëti.
Fobia sociale: Ka të bëje me frikën dhe shqetësimet e tepruara dhe irracionale gjatë bashkëveprimit më njerëz të tjerë. Fobia sociale përfshin frikën ndaj kritikave, ndaj gabimeve, ajo e të folurit në publik, etj. Kjo lloj fobie shpesh ndeshet në adoleshencë dhe mund të krijojnë problem serioze në jetën e një individi deri edhe ne izolimin e tij. Edhe tek fobitë sociale më të predispozuarat për tu prekur janë femrat.
Agrofobia: Origjina e kësaj fjale gjendet në greqishten e lashtë “agora” që do të thotë shesh dhe ka të bëje me frikën nga ambientet e hapura. Shpesh kjo lloj fobie trajtohet jo vetëm si shkaku i frikës sonë, por edhe si pasojë e pamundësisë për të marrë ndihmë në ambiente të hapura në rast rreziku. Pra, agrofobia është e lidhur me një tërësi problemesh që sillen rrotull frikës. Një gjendje e tillë kërkon izolim total të individit nga rrethi social. Ai nuk del nga shtëpia, pasi ka frikë nga ambientet e publike, kur ndeshet me një grup njerëzish, nuk shkon në pazar, ndihet i paaftë për të udhëtuar me mjete të transportit civil.
Në psikologji përmenden mbi 100 lloj fobish, por disa nga fobitë më specifike janë këto:
Ablutophobia- Frika nga pastrimi dhe larja;
Agliophobia- Frika nga dhimbjet;
Ailurophobia- Frika nga macja;
Anuptaphobia- Frika nga vetmia;
Bibliophobia- Frika nga librat;
Catoptrophobia- Frika nga pasqyra;
Chionophobia- Frika nga bora;
Clinophobia- Frika nga shtrati;
Dikephobia- Frika nga drejtësia;
Didaskaleinophobia- Frika për të shkuar në shkollë;
Dystychiphobia- Frika nga aksidentet;
Ecophobia- Frika nga shtëpia;
Eleutherophobia- Frika nga liria;
Eurotophobia- Frika nga gjenitalet femërore;
Ergophobia- Frika nga puna;
Gamophobia- Frika nga martesa;
Genophobia- Frika nga seksi;
Gerascophobia- Frika nga pleqëria;
Glossophobia- Frika e mbajtjes së fjalimeve në publik;
Heliophobia- Frika nga dielli;
Hidrofobia- frika nga uji;
Patofobia- frika nga sëmundja;
Cilat janë disa nga shkaqet kryesore të fobive?
Studimet e shumta që janë bërë tregojnë se janë të shumta shkaqet nga të cilat ne jemi të predispozuar që të vuajmë nga çrregullimet neurotike në këtë rast siç nga “fobia”. Ato theksojnë se fobia në të shumtën e rasteve zhvillohet gjatë fëmijërisë, por edhe në periudha të tjera të jetës. Kështu, prej studiuesve është pranuar se disa fobi si p.sh. fobia e hapësirave mësohen e fitohen në moshë të rritur, ndërkohë që fobitë nga errësira, nga stuhitë, nga kafshët e të tjera mund të jenë shfaqur që në vitet e para të jetës. Për shumë kohë ka dominuar opinion se fobitë zhvillohen në bazë të reaksioneve nga të qenit shpesh në situata të frikshme dhe që janë tepër shqetësuese, por krahas kësaj, shumë nga reagimet tona emotive mund të zhvillohet në bazë të perceptimit të gjendjeve fobike që përjetojnë të tjerët. P.sh., fëmija duke vëzhguar nënën e tij që ka fobinë e merimangës, ka shumë të ngjarë që edhe ai ta zhvillojë tek vetja këtë lloj fobie.
Disa mënyra për të menaxhuar fobitë?
Disa persona gjejnë një mënyrë shumë të thjeshtë për të shmangur fobitë e tyre, pra duke mos u ekspozuar ndaj tyre në mënyrë që t’i shmangin dhe të mos përballen me to, kjo është një mënyrë që cilido prej nesh mund ta bëjë, por nuk është ajo zgjidhje e cila do të na ndihmonte përherë sepse është pothuajse e pamundur që gjithsecili prej nesh të fshihemi ndaj frikërave që ndiejmë sa herë duhet të përballemi me to. Ja cila është një mënyrë shumë efikase që gjithsecili nga ne të menaxhojnë friken e tij. Në një letër do të shkruajmë fobitë tona dhe do t’i vlerësojmë me një notë nga 1 deri tek 10. Do ti kushtojmë më tepër rëndësi asaj fobie e cila tek ne shkakton më së shumti efekte anësore p.sh., (marrje mëndsh, të vjella etj.) nëse duam që ta menaxhojmë këtë fobi mund të kërkojmë ndihmën e një eksperti për të na mbikëqyrur (të një psikologu, apo të një terapsti) apo nëse duam ja dalim mbanë dhe vetë. P.sh., ka shume persona të cilët vuajnë nga fobia e lartësisë (në këtë rast nga udhëtimet me avion), gjëja e parë që duhet të bëjnë është të mendojnë se pas 2 javësh do të kenë një udhëtim më avion dhe duhet të mendojnë paraprakisht se çfarë do të bënin: a) vajtja në aeroport, b) hipja në avion, c) nisja apo ngritja e avionit. Nëse do të bëjnë këtë gjë do të vënë re se në një farë mënyrë ata do të ndjejmë pikërisht ato simptoma që ndjejnë kur udhëtojnë më avion. Këshillohet që kjo situatë të përsëritët 3 herë në janë në një periudhë kohe prej 2 javësh dhe do të shohin që do të jeni në gjendje që të menaxhojnë frikën e tyre si dhe të kontrollojnë atë në një mënyrë sa më të mirë të mundshme.
Terapia konjitive-bihejviorale
Terapia konjitive-bihejviorale është një lloj psikoterapie. Personat me fobi sociale mësojnë mënyra të reja për t’iu përgjigjur situatave që shkaktojnë frikë dhe keqfunksionim fizik. Terapisti e mëson personit se si të vlerësoj në mënyrë më të arsyeshme situatën që e frikëson. Duke i drejtuar besimet e pasakta, terapisti ndihmon personin të zvogëlojë frikën e të qenit i gjykuar nga të tjerët. Këto ndryshime në mënyrën e të menduarit, gërshetohen me ekspozimin gradual të kontrolluar ndaj situatave që provokojnë ankth tek personi.

Burimi: Gazeta Standard