Sse rbėt dhe grekėt nė vazhdimėsi punojnė kundėr shqiptarėve
Arif Mati
Studime antropologjike mbi shqiptarėt (1)
Qė kur Shqipėria u ēlirua prej komunizmit (u bėnė plot 18 vjet!) e qė kur Kosova u bė e pavarur (me gjithė refuzimin e Serbisė, Rusisė dhe mosnjohjes tė ndonjė shteti tjetėr i pashtruar) nepsi pėr tokat shqiptare po shton oreksin e Greqisė pėr jugun e Shqipėrisė dhe tė Serbisė pėr njė ndarje etnike tė Kosovės.
Pėr Serbėt, si dhe pėr Grekėt, tė gjitha mjetet janė tė pranueshme pėr tė manipuluar mendjet, me qellim qė e tėrė bota tė besojė nė vėrtetėsinė e pretendimeve tė tyre. Nėpėrmjet besimit fetar, Grekėt duan tė pėrforcojnė praninė e Kishės ortodokse nė Shqipėri (veēanėrisht nė jug) dhe me kalimin e kohės, tė penetrojnė pabesisht, pėr tė arritur si pėrfundim pushtimin paqėsor tė jugut shqiptar (ēfarė utopie!). Serbėt (tė mbėshtetur nė zellin e fesė ortodokse) dėshirojnė tė bindin botėn mbarė, dhe veēanėrisht Bashkimin Evropian, se Kosova qenka djepi i Serbisė.
Ėshtė vėrtet pėr tė ardhur keq, qė disa shqiptarė, marrin stafetėn e armiqve tė Shqipėrisė e tė shqiptarizmės
Kjo goditje kundra Skėnderbeut, figurės madhore kombėtare shqiptare, nuk ėshtė e paqėllimte, ajo dėshmon se demonėt e vjetėr trazojnė edhe nė ditėt e sotme, disa shpirtra hakmarrės dhe njė dogmatizėm fetar qė ėshtė ende gjallė. Pėr tė sqaruar mė mirė kėtė ēėshtje, po bėj njė shqyrtim shumė tė pėrmbledhur (ndonėse do tė duhej tė shkruhej njė libėr i tėrė) tė kėtij debati steril dhe shumė tė rrezikshėm, tė krijuar nga dy vende fqinjė tė Shqipėrisė, mėmėdheut tė tė gjithė Shqiptarėve kudo nė botė. Fatkeqėsisht, kėto lloj pohimesh, tė dėmshme dhe tė pavėrteta, ideologjish dhe analizash boshe si dhe veprime keqdashėse, qė kryhen nga armiqtė e huaj, janė pėrqafuar dhe po pėrsėriten pėrsosmėrish, pa asnjė pjekuri e ndershmėri nga ca shqiptarė : gazetarė tė medieve tė ndryshme, shkrimtarė tė doktrinar, analistė e komentues tė tjerė. Ėshtė vėrtet pėr tė ardhur keq, qė disa shqiptarė, marrin stafetėn e armiqve tė Shqipėrisė e tė shqiptarizmės. Pėrveē tentativave tė tyre manipuluese e tė gėnjeshtėrta, Grekėt ashtu si dhe Serbėt (njė aleancė fetare, njė bashkim i shenjtėruar apo luftė e shenjtė?) kanė hapur kėto kohėt e fundit njė shteg tė ri pėr pretendimet e tyre: tė sulmojnė historinė e Shqipėrisė dhe tėrėsinė e saj tokėsore, po kėshtu dhe figurat e mėdha tė shqiptarizmės e nė mėnyrė tė veēantė atė tė Skėnderbeut.
Tė gjitha kėto sulme, kėto manipulime e vulgaritete historike janė jo vetėm tė palogjikshme dhe tė pabazuara, por njėkohėsisht tė ulėta e shpifėse. Ato nuk mbėshteten mbi asnjė themel, asnjė argument vėrtetues dhe provė historike.
Qėllimi i tyre ėshtė i qartė. Serbėt gjithmonė kanė pretenduar se kosovarėt (territori i tė cilėve s’ėshtė gjė tjetėr veēse ai i Dardanisė sė lashtė, emėr qė shpjegohet bukur nga shqipja si “vendi i dardhave”) nuk qenkan “autoktonė” por njė popullsi e ardhur nga Shqipėria, Turqia apo gjetiu! Ndėrkohė qė historia e shkruar dhe e mirėnjohur pohon se Sllavėt e jugut janė shfaqur nė Ballkan veēse andej nga fundi i shk. VI-tė apo tė VII-tė erės sonė dhe ata pushtuan hapėsirėn tokėsore (nga dy anėt e Danubit deri nė Greqi, e nga Adriatiku deri nė Detin e Zi) qė u pėrkisnin Ilirėve (Panonėve, Istrianėve, Venetėve, Liburnėve, Dalmatėve, Dardanėve, Tribalėve etj) dhe Trakėve (Dakėve, Gjetėve, Brigėve, Mesianėve, etj) qė, nė pjesėn mė tė madhe i asimiluan duke marrė njė pjesė tė kulturės e traditave tė tyre (fjalė, kostume popullore, rapsodi, etj). Tė gjitha tributė e para sllave (Serbe, Sllovene, Kroate) dhe Bullgare u kristianizuan vetėm nė shek. IX tė erės sonė pas krishtit, nga dy priftėrinj grekė sllavofone: Cirili dhe Metodi. Qė nga kjo kohė ata filluan tė ndėrtojnė disa kisha nėpėr Ballkan dhe veēanėrisht nė zonėn shumė tė bukur tė liqeneve tė Ohrit e tė Prespės. Deri nė ditėt e sotme, fanatizmi dhe nacionalizmi i kishės ortodokse nuk kanė reshtur. Madje, nė mėnyrė tė ēuditshme, serbėt transformuan njė dėshtim (fusha e Mėllenjave – Kosovė – 1389) nė njė fitore, nė njė simbol kombėtar, dhe bėjnė tė besohet se kjo qe njė luftė vetėm midis Serbėve dhe Otomanėve, ndėrkohė qė ishte njė luftė shumė-etnike kundėr trupave turke e zhvilluar nga hungarezėt, shqiptarėt, serbėt, bullgarėt, etj.! Pa harruar se nė kėtė beteje u vra sulltani otoman Murati i I-rė, pikėrisht nga njė shqiptar! Ja pra si qėndron Historia, ajo e vėrteta!Pėr sa u pėrket Grekėve, kėta pretendojnė, pa tė drejtė, jugun e Shqipėrisė d.m.th. Veriun e Epirit tė lashtė.
Tekstet e para tė shkruara nė greqisht (tė Homerit dhe Hesiodit) nuk kanė pėrmendur as Helenėt, as Dorėt dhe as Ionėt
Pėr ē’arsye? 1) Pikėsėpari, ata mendojnė se Epiri ishte njė provincė greke. Dhe shkojnė deri aty sa pohojnė se etnia greke vjen nga veriu i Greqisė, d.m.th. Epiri, ndėrkohė qė kjo zonė s’ka qenė kurrė pjese e Greqisė. Qenė Romakėt, qė pas pushtimit tė mirėfilltė tė Greqisė, sajuan njė “Greqi tė re” duke pėrfshirė aty Maqedoninė, Thrakėn dhe Epirin. Straboni, (fillimi i erės sė krishterė: vitit 58 para Krishtit – 21 apo 25 pas Krishtit), pohonte se nė kohėn e tij Epiri ndodhej jashtė Greqisė. Tė gjithė autorėt e lashtė (shek. VI dhe V para Krishtit), pa pėrjashtim, e trajtonin Thesprotine (emri i lashtė i Epirit) si njė vend tė populluar nga “barbarėt” qė do tė thotė “ata qė s’flasin greqisht”. Zanafilla e kėsaj legjende, qe njė gabim i Aristotelit (cituar nė librin tim tė fundit “Mikenėt = Pellazgėt” – pėrkthyer nė shqip nė vitin 2008 nga shtėpia botuese Plejad). Duhet tė shtoj se tekstet e para tė shkruara nė greqisht (tė Homerit dhe Hesiodit) nuk kanė pėrmendur as Helenėt, as Dorėt dhe as Ionėt. Nė raste tė rralla kur kėto emra janė pėrmendur, bėhet fjalė pėr ndėrfutje (shtojsa) tė mėvonshme tė bėra nga disa logografe (shkrues) helenofilė: kjo vėrtetohet prej “kritikėve tė Aleksandrisė”. Nga ana tjetėr duhet shėnuar fakti qė shumica e heronjve tė pavarėsisė greke tė shek. XIX-tė ishin me origjinė epiro-shqiptare apo Arvanitė (si dhe shumė burra tė politikės, si Papandreu): Boēari, Tsavallas, Bubulina, Kanaris, etj. Ē’u mbeti grekėve? Skėnderbeu?!
2) Nė vazhdim meqenėse jugu i Shqipėrisė (i quajtur prej Grekėve “Epiri i Veriut”) u konvertua nė fenė ortodokse, Grekėt kanė bėrė tė besohet (dhe vazhdojnė ta bėjnė) se Shqiptarėt ortodoksė paskan qenė dhe janė Grekė, ndėrkohė qė nė Shqipėri janė gjithsej 40 mijė grekė tė mirėfilltė.