Kein Macromedia Flashplayer? Klick bitte hier!
Dardania.de
Kethu Mbrapa   Dardania.de > Kultura > Gjuha Shqipe
Emri
Fjalėkalimi
Gjuha Shqipe Drejtėshkrimi i gjuhės, barbarizmat, morfologjia, gramatika, sintaksa, dialektet, historia, dhe studimet mė tė fundit nė lidhje me gjuhėsinė.



Pėrgjigju
 
Funksionet e Temės Shfaq Modėt
Vjetėr 26-12-05, 02:39   #1
Naki
Moderator
 
Avatari i Naki
 
Anėtarėsuar: 30-09-03
Vendndodhja: Nė Gjermani
Postime: 7,859
Naki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėm
Gabim GRAMATIKA

Emri

Emra quhen fjalėt qė tregojnė qenie tė gjalla: djalė, vajzė, dele, dash, Agron, Mira;
Objekte materiale: gur, dru, libėr, fletore; por shpesh edhe cilėsi: dashuri, liri ose veprime: pastrim, rregullim.

Mjaft formime me prapashtesa funksionojnė nė tė njėtėn kohė si emra dhe si mbiemra: shqiptar, punėtor, fshatar, malėsor etj.

Disa ema dalin me nyje tė pėrparme: i biri, e bija, i ati, e ėma, i vėllai, e motra etj. Po kėshtu, edhe disa emra me origjinė nga mbiemri ose pjesorja e foljeve: i riu, tė rinjtė, e reja, tė rejat, e dashura, i pasuri, i varfėri, i pandehuri, tė ftohtėt, tė kėnduarit, tė folurit, tė ngrėnit.

Emrat e pėrveēėm dhe tė pėrgjithshėm
Emrat ndahen nė emra tė pėrgjithshėm dhe nė emra tė pėrveēėm.
Emra tė pėrgjithshėm quhen emrat qė tregojnė qenie ose sende tė tė njėjtit lloj: djalė, vajzė, dhi, cjap, dhomė, derė, si dhe abstrakte: miqėsi, lumturi, larje, fshirje.

Emra tė pėrveēėm quhen emrat qė tregojnė njė qenie ose njė send tė vetėm, tė dalluar nga tė gjithė tė tjerėt: Tiranė, Prishtnė, Krujė, Naim, etj.

Janė tė pėrveēėm:
-Emrat dhe mbiemrat e njerėzve, pseudonimet: Naim Frashėri, Gjergj Kastrioti, Kostandin Kristoforidhi, Asdreni (pseudonimi i Aleks Stavre Drenova), Migjeni (pseudonimi i Millosh Gjergj Nikolla)

-Emrat e kafshėve: Laro, Balo, Murro;
-Emrat gjeografikė tė shteteve, tė krahinave, tė maleve, tė lumejve, tė qyteteve, tė rrugėve, tė shesheve, tė kontinenteve, tė oqeaneve, tė deteve etj.: Franca, Shqipėria, Kosova, Drini, Korēa, (rruga) Fan Noli, (sheshi) Skėnderbej, Jupiteri, Azia, Paqėsori, Mesdheu;

-Emrat e periudhave dhe tė ngjarjeve historike: Mesjeta, Rilindja, Kongresi i Lushnjės;
-Emrat e institucioneve, tė organizatave e shoqatave: Presidenca, Kuvendi Popullor, Ministria e Financave, Instituti i Gjuhėsisė dhe i Letėrsisė, Shoqata e tė Pėrndjekurve Politikė.

-Titujt e veprave, tė revistave e tė gazetave: "Lahuta e malėsisė", "Albania", "Rilindja demokratike", "Gazeta shqiptare", "Studime filologjike".

Emrat e pėrveēėm zakonisht pėrdoren nė trajtėn e shquar:
Tirana ėshtė kryeqyteti i Shqipėrisė. Nė qendėr tė Tiranės ėshtė sheshi. Aty ndodhen Muzeu Historik Kombėtar, Pallati i kulturės, banka Kombėtare.

Tė gjithė emrat e pėrveēėm dhe emėrtimet e pėrveēme shkruhen me shkronjė tė madhe:
-emrat dhe mbiemrat e njerėzve: Gjergj Kastrioti, Leka i Madh;
-emrat e pėrveēėm tė kafshėve: Baloja, Laroja, Baloshi;
-emrat e planeteve dhe tė yjeve: Marsi, Jupiteri, Ylli Polar, Arusha e Madhe etj.;

-emėrtimet gjeografike tė njė vendi : Gadishulli Ballkanik, Qafa e Thanės, Poli i Veriut, Drini i Zi, Malėsia e Madhe;
-emėrtimet e institucioneve dhe partive: Ministria e Arsimit, Partia Socialiste, Balli Kombėtar;
-emėrtimet e periudhave dhe ngjarjeve historike: Rilindja, Mesjeta, Kongresi i Manastirit;
-emėrtimet e monumenteve tė kulturės: Dea e Butrintit, Xhamia e Et'hem Beut etj.;

-titujt e librave, tė gazetave, tė emrave tė rrugėve dhe firmave vihen nė thonjėza dhe vetem fjala e parė shkruhet me shkronjė tė madhe: "Gazeta shqiptare", "Dėshmorėt e lirisė", por rruga "Naim Frashėri", sheshi "Fan Noli".

Emri i pėrveēėm mund tė pėrdoret si emėr i pėrgjithshėm pėr tė treguar jo mė njė individ, por njė tip njerėzish qė i ngjajnė atij; jo njė krahinė, por send qė lidhet me emrin e kėsaj krahine etj.:
Ky njeri ėshtė tartuf i vėrtetė (hipokrit)
Ai porositi njė shishe kallmet (verė Kallmeti)
Nė kėto raste emrat e pėrveēėm shkruhen me shkronjė tė vogėl: ciceron, donkishot etj.

Emrat e pėrveēėm tė njerėzve dhe tė vendeve tė huaja shkruhen sipas shqiptimit qė kanė nė gjuhėn prej nga janė marrė: Shekspir, Bethoven, Klinton, Sharl dė Gol, Shiler, Nju-Jork, Kajro, Algjeri, Palestinė, Versajė etj.


__________________
""""""""Nuk ka jetė pa vuajtje,
""""""""""""""nuk ka vuajtje pa shkak,
""""""""""""""""""""por nuk ka shkak qė nuk mund tė tejkalohet
Naki Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Nyje Interesante
Vjetėr 26-12-05, 02:42   #2
Naki
Moderator
 
Avatari i Naki
 
Anėtarėsuar: 30-09-03
Vendndodhja: Nė Gjermani
Postime: 7,859
Naki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėm
Gabim

Gjinia e Emrave

1- Gjinia e emrave nė shumicėn e rasteve mund tė dallohet morfologjikisht nga mbaresat qė marrin ata nė trajtėn e shquar tė rasės emėrore tė njėjėsit:
Emrat mashkullorė marrin mbaresėn -i ose -u: plep-i, mendim-i, vėlla-i, burr-i (burrė), gjum-i (gjumė),
zog-u, dhč-u etj.;

Emrat femėrorė marrin mbaresėn -a ose -ja (kėtu ėshtė fjala pėr nė radhė tė parė pėr emrat e pėrgjithshėm).

Gjinia gramatikore e emrave tė pėrveēėm tė njerėzve pėrcaktohen nga seksi i personit pėrkatės, p.sh. Lekė-Leka, Dedė-Deda, Kolė-Kola, Koēo-Koēoja janė emra mashkullorė, megjithėse shkojnė sipas lakimit tė emrave femėrorė, nga ana tjetėr, emra si Nermin-i, Antigoni etj., janė emra femėrorė, megjithėse shkojnė pas lakimit tė emrave mashkullorė.
Po kėshtu disa emra si axhė-axha, dajė-daja, gegė-gega, toskė-toska, qė shėnojnė frymorė tė seksit mashkullor, megjithėse shkojnė pas lakimit tė emrave femėrorė, i pėrkasin gjinisė mashkullore, janė emra mashkullorė tė lakimit tė tretė).

Gjinia gramatikore e emrave tė mėsipėrm, tė pėrveēėm e tė pėrgjithshėm, shprehet sintaktikisht:
Fjalėt pėrcaktuese edhe fjalėt e tjera qė pėrshtaten me kėta emra, vihen nė trajtėn e gjinisė mashkullore p.sh.: Leka i Madh; Kola ėshtė punėtor i dalluar; Nermini ėshtė punėtore e dalluar; axha im; daja i vogėl etj.

2- Ka njė numėr emrash, tė cilėt dikur pėrdoreshin nė tėrė gjuhėn si asnjėanės dhe e formonin trajtėn e shquar tė emėrores me mbaresėn -t, p.sh,: drithė-t, gjalpė-t etj. Kjo formė dėgjohet ende sot nėpėr dialektet e nė tė folurit tė brezit tė vjetėr. Nė gjuhėn letrare tė sotme kėta emra pėrdoren si mashkullorė, d.m.th. e formojnė trajtėn e shquar tė emėrores sė njėjėsit me mbaresėn -j dhe formojnė trajtėn e shquar tė emėrores me mbaresėn -in.
Emrat nė fjalė janė:
ballė - balli - ballin
brumė - brumi - brumin
djathė - djathi - djathin
drithė - drithi - drithin
dyllė - dylli - dyllin
dhallė - dhalli - dhallin
dhjamė - dhjami - dhjamin
grurė - gruri - grurin
gjalpė - gjalpi - gjalpin
lesh - leshi - leshin
miell - mielli - miellin
mish - mishi - mishin
mjaltė - mjalti - mjaltin
ujė - uji - ujin
vaj - vaji - vajin

trajtat asnjėanėse tė kėtyre emrave mund tė pėrdoren nė vepra letrare pėr tė individualizuar ndonjė personazh me anė tė gjuhės ose pėr tė karakterizuar gjuhėn e njė epoke tė kaluar. Ato mund tė pėrdoren gjithashtu edhe nė shprehje frazeologjike, p.sh.: m'u ngjeth mishtė, ose kur kanė marrė njė kuptim tė veēantė, p.sh.: ujėt (nė kuptimin "ujėt e hollė„ ), dhjamėt (nė mjeksi, p.sh.: operoi dhjamėt).

Emri krye, kur pėrdoret me kuptimin "kokė", nė rasėn emėrore ose kallzore, ėshtė kurdoherė asnjėanės dhe formon trajtėn e shquar me mbaresėn -t, p.sh.: mė dhemb kryet, ndėrsa, kur pėrdoret me kuptimin "kryetar, i parė„ ose "kapitull" (libri) ėshtė kurdoherė mashkullor dhe e formon trajtėn e shquar me mbaresėn -u, p.sh.: kreu i vendit, kreu i tretė etj.

3- Njė numėr emrash, tė cilėt janė pėrdorur mė parė edhe si mashkullorė, edhe si femėrorė ose pėrdoren ende keshtu nėpėr tė folme tė ndryshme, kanė kaluar sot pėrfundimisht nė gjininė mashkullore, p.sh.:
borxh-i, djep-i, kryq-i, ligj-i, lot-i, nder-i (pėr kėtė arsye duhet thėnė faleminderit, falemnderit dhe jo faleminderės, falemnderės), pyll-i, qiell-i, shėndet-i, turp-i etj.;
Po kėshtu edhe: problem-i, program-i, komunizm-i, marksizm-i, organizm-i, reumatizm-i, sarkazm-i, etj.

Trajtat femėrore tė tyre, si borxha, djepja, ligja, lodja, ndera, problema, komunizma, reumatizma, sarkazma etj, kanė dalė jashtė normės sė sotme letrare dhe nuk duhen pėrdorur. Emri "furrė" ėshtė i gjinisė femėrore: furra (dhe jo furri).
__________________
""""""""Nuk ka jetė pa vuajtje,
""""""""""""""nuk ka vuajtje pa shkak,
""""""""""""""""""""por nuk ka shkak qė nuk mund tė tejkalohet
Naki Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 26-12-05, 02:47   #3
Naki
Moderator
 
Avatari i Naki
 
Anėtarėsuar: 30-09-03
Vendndodhja: Nė Gjermani
Postime: 7,859
Naki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėm
Gabim

Shumėsi i Emrave Mashkullorė

Mjetet e formimit tė trajtės sė shumėsit te emrave nė gjuhėn e sotme letrare janė tė larmishme.
Nė pėrgjithsi, trajta e shumėsit formohet me anė mbaresash. Nga kėto mė tė pėrdorshmet janė: -ė, -a, -e, p.sh.: anėtarė, grurė, lekė, shoferė, etj.; dema, fusha, kodra, pėllumba, vegla etj.; aksione, fise, kombe, shtete, etj.
Njė vend tė rėndėsishėm ndėr mjetet e formimit tė shumėsit zėnė edhe mbaresat -nj e -ra, p.sh.: arinj, mullinj, penj, heronj, ftonj, etj.; dhjamėra, fshatra, mallra, ujėra etj.
Njė numėr emrash e kanė trajtėn e shumėsit tė njėllojtė me trajtėn e njėjėsit, p.sh.: njė nxėnės-shumė nxėnės, njė mėsues-shumė mėsues, njė ditė-shumė ditė, njė kala-shumė kala, njė ide-shumė ide, njė shtėpi-shumė shtėpi, njė lagje-shumė lagje, njė depo-shumė depo etj.
Disa emra e formojnė trajtėn e shquar tė shumėsit duke pėsuar ndėrrime tingujsh nė temėn e tyre. Ndėrrimet kryesore janė: a>e, e>i, k>q, g>gj, ll>nj, r>j.
Njė pjesė nga kėta emra marrin edhe njė mbaresė, p.sh.: breg-brigje, rrezik-rreziqe, kunat-kunetėr, etj;
kurse tė tjerėt nuk marrin mbaresė: dash-desh, mik-miq, plak-pleq, kungull-kunguj, bir-bij etj.

Pėr shkak tė ndikimit tė dialekteve ose tė varianteve letrare tė mėparshme, pėr disa tipa emrash nė gjuhėn e folur e nė gjuhėn e shkruar nganjėhėrė ndeshen ende dy ose mė shumė trajta shumėsi, p.sh.: oficera e oficerė, xhepa e xhepe, nxėnės (trajtė pa mbaresė) e nxėnėsa, dardhė, gjurmė (trajta pa mbaresa) e dardha, gjurma etj. Nė kėto raste zakonisht, vetėm njėra nga trajtat ėshtė nė pajtim me normėn e sotme letrare, ndėrsa trajta tjetėr nuk ėshtė normative dhe duhet mėnjanuar nga pėrdorimi letrar.

SHUMĖSI I EMRAVE MASHKULLORĖ

5- E formojnė shumėsin rregullisht me mbaresėn -ė emrat mashkullorė qė dalin me:
-ac: kupacė, pėrtacė, tullacė etj.;
-aē: gungaēė, gjembaēė, kulaēė, trazovaēė, (por ilaē-ilaēe)
-af: ēarēafė, fotografė, paragrafė, etj.;
-ak: binjakė, fshatarakė, fusharakė, kapakė, rosakė, ushtarakė, etj.;
-aq: hutaqė, shkataraqė, etj.;
-ash: balashė, gjumashė, larashė, etj.;
-eē: gjyveēė, kryeneēė etj.;
-ek: byrekė, direkė, dyfekė, dyshekė, fishekė, hendekė, lejlekė, mjekė etj;
-en: hostenė, kapitenė, legenė, sejmenė, sergjenė, etj. (bėjnė pėrjashtim: beden-bedena, liqen-liqene)
-ik: akademikė, calikė, diabetikė, historikė, ibrikė, klerikė, romantikė, zhapikėetj. (por: armik-armiq)
-in: beduinė, kofinė, latinė, pinguinė, qefinėetj.;
-ist: aksionistė, aktivistė, artistė, ballistė, futbollistė, ēiklistė, kapitalistė, specialistė, sportistė, turistė, etj.;
-ok: maēokė, malokė, misėrokė, patokė, shokėetj.;
-or: agresorė, ambasadorė, banorė, dėshmorė, fjalorė, frymorė, profesorė, punėtorė, traktorė, vaporė etj.
(por: auditor-auditore, kor-kore, korridor-korridore);
-osh: baloshė, barkorė, mjekrorė, trimorė, etj. (bėjnė pėrjashtim: kosh-kosha, djalosh-djelmosha);
-ot: despotė, himarjotė, patriotė, suljotė etj. (bėn pėrjashtim lot, qė e ka shumėsin njėsoj si njėjėsin, por nė trajtėn e shquar lot-ėt);
-tar: ēlirimtar, kėngėtarė, lojtarė, luftėtarė, shkrimtarėetj.;
-tor: fajtorė, konsumatorė, kultivatorė, muratorė, punėtorė etj.;
-uk: bishtukė, kopukė etj.

Fjalėt e mėsipėrme formojnė shumėsin me mbaresėn -ė, edhe nė rast se pėrdoren si mbiemra nė gjininė mashkullore p.sh.: djem binjakė, shkrimtarė romantikė, nxėnės punėtorė etj.
E formojnė trajtėn e shumėsit me mbaresėn -ė edhe tė gjithė mbiemrat e tjerė tė panyjshėm mashkullorė, qė dalin me fundoret e mėsipėrme, p.sh. dredharakė, artistikė, ēamarrokė etj. (Fundore quhet tingulli ose tingujt e fundit tė fjalės qė shėrbejnė si tipar klasifikues a karakterizues i saj).

6- E formojnė shumėsin pėrgjithėsisht me mbaresėn -ė emrat mashkullorė qė dalin me :
-(i)an: aeroplanė, evropianė, fazanė, filxhanė, fizikanė, gjerdanė, jargavanė, jorganė, havanė, hidroplanė, historianė, kazanė, luanė, matematikanė, partizanė, politikanė, republikanė, sahanė, shandanė, shejtanė, timpanė, tiganė, tiranė, etj.;
-ar: barbarė, detarė, fshatarė, hambarė, kalendarė, kėpucarė, korēarė, skenarė, ushtarė, etj.;
-ec: dordolecė, guralecė, memecė, mistrecė, pijanecėetj.;
-er: berberė, fenerė, frigoriferė, kaloriferė, oficerė, shoferė etj.;
-ir: Ilirė, vampirė, zinxhirė etj.;
-ol: gogolė, kaqolė, etj.;
-on: bidonė, timonė, vagonė etj.;
-un: bastunė, majmunė, pirunė, sapunė, spiunė etj.

Me mbaresėn -ė e formojnė trajtėn e shumėsit edhe mbiemra mashkullorė qė dalin me fundoret e mėsipėrme, p.sh.: djalosharė, grindavecė, barkalecė etj.

Njė numėr emrash qė dalin me tė njėjtat fundore si emrat e mėsipėrm nuk e formojnė shumėsin me mbaresėn -ė po me -a ose me -e. Mė poshtė po shėnojmė mė tė pėrdorshmit prej tyre.
Me mbaresėn -a:
-an: mana, patėllxhana;
-ec: bishtaleca, karkaleca, kastraveca, keca, speca;
-on: gramafona, magnetofona, mikrofona, telefona (dhe tė gjitha fjalėt e huaja tė pėrbėra, qė kanė si gjymtyrė tė dytė -fon), kupona, napolona;
-ol: gola, stola;
-un: ēuna, zhguna.

Me mbaresėn -e:
-an: divane, duhane, dyqane, hane, karvane, mejdane, oqeane, organe, plane, stane, tavane, vullkane (tė gjithė emrat me -an qė e formojnė shumėsin me mbaresat -a ose -e, nuk shėnojnė frymorė.
-ar: honorare, orare, pazare, qilare, seminare, tipare, thesare, visare, zare etj.
-ec: kotece;
-er: dikastere, karaktere, mermere, mindere, mistere, etj.;
-ir: hire, manastire, panaire;
-on: ballkone, ciklone, elektrone, frone, hone, hormone, kone, protone, sallone, shabllone, zakone;
-un: kanune.

7- Emrat qė dalin me -al, -ant, -at, -az, -el, -ent, -ez, -id, -it, -ont,
si rregull , e formojnė shumėsin me mbaresėn -ė, kur shėnojnė frymorė, dhe me -e (ndonjėherė me -a), kur nuk shėnojnė frymorė:

-al ą -ė admiralė, gjeneralė, intelektualė, vandalė, vasalė etj.;
-al ą -e centrale, festivale, ideale, kanale, karnavale, korale, kristale, lokale, male, materiale, minerale, etj.
(por: kuintalė)

-ant ą -ė aspirantė, elefantė, diversantė, gjigantė, kursantė, maturantė etj.;
-ant ą -e diamante, restorantė, variantė etj.;

-at ą -ė argatė, delegantė, diplomantė, kroantė, labeantė, vlonjantė etj. (kunatė - kunetėr)
-at ą -e agregate, aparate, atentate, fosfate, kampionate, kate, kombinate, pallate, silikate, shpate etj. (por: shtrat - shtretėr)

-az ą -ė matrapazė, xhambazė etj.;
-az ą -e kafaze, pullaze etj.;

-el ą -ė dembelė, kriminelė, teveqelė etj. (por: harabela);
-el ą -e akuarele, duele, hotele, pastele, tunele, zabele, etj.;
-el ą -a bela, ēengela, gjela, tegela etj.;

-ent ą -ė agjentė, asistentė, docentė, elementė, klientė, studentė etj.;
-ent ą -e aksidente, argumente, bazamente, dokumente, eksperimente, elemente (kimike), fermente, fragmente, instrumente, komente, kontinente, etj. ;

-et ą -ė atletė, dasaretė-t, deputetė, etj. (por personalitete);
-et ą -e dete, fakultete, marifete, qytete, shtete, tėrmete, etj. (por magnetė, planetė);

-ez ą -ė berlinezė, borgjezė, kinezė, vietnamezė etj
-ez ą -e qymeze, trapeze etj. (por: breza);

-id ą -ė heraklidė-t, invalidė etj.;
-id ą -e hibride, okside, romboide etj.;

-ier - jer ą -ė artiljerė, aventurierė, brigadierė, infermierė, inxhinierė, karrocierė, magazinierė, portierėetj.;
-ier - jer ą -e kantiere, kuartiere etj.;

-it ą -ė gjirokastritė, komitė, parazitė, petritė etj.;
-it ą -e boksite, deficite, fosforite, grafite, pirite, suficite,
etj. (por: satelitė, shirita);

-ont ą -ė kontė, rinocerontė, etj.;
-ont ą -e fronte, horizonte etj.;

Emrat qė mbarojnė me -il, -oz, e formojnė shumėsin me mbaresėn -ė, kur shėnojnė frymorė, dhe me -a, kur nuk shėnojnė frymorė:

-il ą - ė civilė, katilė, kopilė;
-il ą -a fitila, kandila, karafila, trėndafila etj. (por: idile)

-oz ą -ė bajlozė, karagjozė, marangozė, tifozė etj.;
-oz ą -a kavanoza, mitraloza, rrogoza, etj. (por : lloze)

Mbiemrat mashkullorė te panyjshėm qė dalin me fundoret e pėrmendura nė kėtė paragraf e formojnė shumėsin me mbaresėn -ė, idealė, normalė, italianė, injorantė, dembelė, kriminelė, tekanjozė, vitaminozė etj.
__________________
""""""""Nuk ka jetė pa vuajtje,
""""""""""""""nuk ka vuajtje pa shkak,
""""""""""""""""""""por nuk ka shkak qė nuk mund tė tejkalohet
Naki Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 26-12-05, 02:50   #4
Naki
Moderator
 
Avatari i Naki
 
Anėtarėsuar: 30-09-03
Vendndodhja: Nė Gjermani
Postime: 7,859
Naki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėm
Gabim Mbiemra

Mbiemra

Mbiemra quhen fjalėt qė shėnojnė se ēfarė lloji ėshtė ose ēfarė vetie ka emri (qen i zi, qen i vogėl, ushtria shqiptare, qeveria italiane). Mbiemri pėrshtatet nė numėr, gjini dhe rasė me emrin me tė cilin lidhet:

- pėrshtatje nė gjini :
mjeku i ri
mjekja e re

- pėrshtatje nė numėr :
mjekėt e rinj
mjeket e reja

- pėrshtatje nė rasė :
mjeku i ri
i mjekut tė ri
mjekun e ri
mjekja e re
e mjekes sė re
mjeken e re

Mbiemrat e shqipes ndahen nė dy grupe: mbiemra tė nyjshėm dhe mbiemra tė panyjshėm.
Mbiemra tė nyjshėm janė:
- ata qė mbarojnė me -ė : i bardhė, i mirė, i gjatė;
- ata tė formuar me prapashtesat -(ė)m, -shėm, -(ėt): i mesėm, i shėndetshėm, i hekurt, i ftohtė etj.;
- mbiemrat e formuar nga pjesorja: i shkruar, i zėnė, i lodhur;
- disa mbiemra qė dalin me -ėr : i vjetėr, i varfėr, i verbėr, i shurdhėr,

Mbiemra tė panyjshėm janė :
- mbiemrat e formuara nga emrat pėrgjegjės me konversion: tiranas, shkodran, korēar, vlonjat;
- mbiemrat e formuar me prapashtesat -ar, -tar, -ik, -ist, -iv, -or, -tor: bankar, amtar, heroik, feminist, aktiv, verior, baritor;
- mbiemrat e formuar me prapashtesat -(ė)s, -ues, -yes, nga pjesorja ose e tashmja e foljes: djegės, ngjitės, vlerėsues, ushqyes, rrėmbyes;
- tė gjithė mbiemrat e pėrbėrė: zemėrgjerė, zemėrgur, tekniko-shkencor, ekonomiko-shoqėror, largpamės, mirėbėrės etj.
__________________
""""""""Nuk ka jetė pa vuajtje,
""""""""""""""nuk ka vuajtje pa shkak,
""""""""""""""""""""por nuk ka shkak qė nuk mund tė tejkalohet
Naki Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 26-12-05, 02:51   #5
Naki
Moderator
 
Avatari i Naki
 
Anėtarėsuar: 30-09-03
Vendndodhja: Nė Gjermani
Postime: 7,859
Naki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėm
Gabim

Folje

Folje quhen fjalėt qė tregojnė se subjekti vepron ose pėson diēka ose ndodhet nė njė gjendje tė caktuar.

Kur themi motra, macja, e kuptojmė se ėshtė fjala pėr njerėz, kafshė dhe sende, po nuk dimė se ēfarė bėjnė ose ēfarė ndodh me ta. Por kur themi motra punon, mollėt u poqėn, macja fle atėherė prej fjalės punon mėsojmė se motra po kryen njė veprim (punon), prej fjalės u poqėn mėsojmė se mollėt pėsuan diēka (u poqėn), prej fjalės fle mėsojmė se macja ndodhet nė njė gjendje tė caktuar (fle).
Fjalėt punon, u poqėn, fle janė folje.

FOLJET KALIMTARE DHE JOKALIMTARE,
Kalimtare quhen foljet veprimi i tė cilave i kalon njė personi ose sendi tjetėr, d.m.th. qė pranojnė njė kundrinor:
Beni ēdo ditė lexon gazetėn.
Foljet qė pranojnė njė kundrinor tė drejtė janė folje kalimtare tė drejta:
Blerta ēdo ditė vadit lulet.
Foljet qė mund tė marrin kundrinor tė zhdrejtė pa parafjalė janė kalimtare tė zhdrejta:
Iliri i hipi kalit.
Ndodh qė njė folje tė marrė njėkohėsisht njė kundrinor tė drejtė dhe njė kundrinor tė zhdrejtė pa parafjalė, pra tė jėtė njėkohėsisht folje kalimtare e drejtė dhe e zhdrejtė
Ia dhashė librin Zanės.
Ia afrova Zanės tufėn e luleve.

Folje jokalimtare janė ato qė nuk pranojnė kundrinor: fle, eci, rri, qėndroj, dal etj.:
Agroni ecte i shqetėsuar.
Dje fjeta gjithė ditėn.

Disa folje pėrdoren herė si kalimtare, herė si jokalimtare. pėr tė gjetur se cilit grup i pėrkasin duhet parė se nė ē'kuptim janė pėrdorur.

FORMAT VEPRORE DHE JOVEPRORE
Foljet kalimtare tė drejta kanė dy forma , formėn veprore dhe formėn joveprore :

Forma veprore: laj, fshij, thaj
Forma joveprore: lahem, fshihem, thahem


Veprore ( laj, fshij, thaj ) janė foljet qė tregojnė se subjekti vepron ( laj fytyrėn, fshij dhomėn, thaj rrobat )
kurse
joveprore foljet qė tregojnė se subjekti pėson, d.m.th. i nėnshtrohet veprimit tė njė tjetri (lahem nga dikush) ose tregon se subjekti vepron dhe veprimi i tij kthehet po tek ai ( lahem = laj vetveten ).
__________________
""""""""Nuk ka jetė pa vuajtje,
""""""""""""""nuk ka vuajtje pa shkak,
""""""""""""""""""""por nuk ka shkak qė nuk mund tė tejkalohet
Naki Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 26-12-05, 02:53   #6
Naki
Moderator
 
Avatari i Naki
 
Anėtarėsuar: 30-09-03
Vendndodhja: Nė Gjermani
Postime: 7,859
Naki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėm
Gabim

Kohėt e Foljeve


Kohėt themelore tė foljes janė e tashmja, e shkuara, e ardhmja.

E tashmja tregon diēka qė bėhet tani.
Fryn erė dhe bie shi.

E shkuara ka pesė nėndarje: e pakryera, e kryera e thjeshtė dhe e kryera qė shprehin veprime tė kryera para ēastit kur flasim dhe mė se e kryera dhe e kryera e tejshkuar qė shprehin veprime para njė ēasti tė caktuar tė sė shkuarės:
Frynte erė dhe binte shi.
Kishte fryrė erė dhe kishte rėnė shi.

E ardhmja ka dy kohė tė ardhmen
dhe tė ardhmen e pėrparme.
E ardhmja shpreh njė veprim qė pritet tė kryhet pas ēastit kur flasim ose qė do tė kryhet nė tė ardhmen:
Do tė bjerė shi.
E ardhmja e pėrparme shpreh njė veprim qė pritet tė kryhet para njė veprimi tjetėr nė tė ardhmen:
Kur do tė ktheheni ju, unė do t'i kem mbaruar detyrat.

Pėrveē pėrdorimeve themelore kohėt kanė edhe pėrdorime tė tjera mė tė veēanta.

Kohėt e foljeve janė: tė thjeshta dhe tė pėrbėra.

Tė thjeshta janė e tashmja, e pakryera,
e kryera e thjeshtė dhe e ardhmja. Ato formohen kryesisht me mbaresa qė i shtohen foljes: mėso-j, mėso-n, mėso-j-a, mėso-je, mėso-v-a, mėso-v-e

Kohėt e pėrbėra janė:
e kryera ( kam mėsuar ),
mė se e kryera ( kisha mėsuar ),
e kryera e tejshkuar ( pata mėsuar ),
e ardhmja e pėrparme ( do tė kem mėsuar ).
Kėto formohen me ndihmėn e foljeve ndihmėse.
__________________
""""""""Nuk ka jetė pa vuajtje,
""""""""""""""nuk ka vuajtje pa shkak,
""""""""""""""""""""por nuk ka shkak qė nuk mund tė tejkalohet
Naki Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 26-12-05, 02:55   #7
Naki
Moderator
 
Avatari i Naki
 
Anėtarėsuar: 30-09-03
Vendndodhja: Nė Gjermani
Postime: 7,859
Naki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėm
Gabim

Mėnyrat e Foljeve


Kuptimi i asaj qė shprehet nga folja mund tė paraqitet prej folėsit nė mėnyra tė ndryshme:
- si diēka e realizuar : Ne punuam.
- si diēka e dėshirueshme, e pritshme: Tė punojmė apo tė mos punojmė.
- si urdhėr: Punoni!
- si habi: Punuakan!

Trajtat e ndryshme qė merr folja pėr tė shprehur pikėrisht kėta kuptime quhen mėnyra. Nė gjuhėn shqipe folja ka gjashtė mėnyra:
dėftore, lidhore, kushtore, habitore, dėshirore, urdhėrore.

Mėnyra dėftore e paraqet kuptimin e shprehur prej foljes si diēka tė vėrtetė ose reale, qoftė ky pohim, mohim ose pyetje:
Iliri po mėson.
Iliri nuk po mėson.
A po mėson Iliri ?

Mėnyra lidhore paraqet kuptimin e shprehur prej foljes si diēkaqė dėshirojmė ose presim tė ndodhė
Po tė punosh do tė fitosh.

Mėnyra kushtore e paraqet kuptimin e shprehur tė foljes si diēka tė mundshme qė varet (kushtėzohet) nga njė veprim tjetėr:
Po tė punoje mė shumė, do ta mėsoje mė mirė kompjuterin.

Mėnyra habitore paraqet kuptimin e shprehur prej foljes si diēka tė papritur qė shkakton habi:
Sa qėnka rritur !
Ju mėsokeni shumė !

Mėnyra dėshirore paraqet kuptimin e shprehur prej foljes nė formė urimi ose mallkimi:
Shkofsh e ardhsh shėndosh !
U bėfsh njėqind vjeē !
Tė raftė pika !

Mėnyra urdhėrore paraqet kuptimin e shprehur prej foljes nė formė urdhėri, kėrkesė, kėshillė:
Punoni mė mirė.
Mėsoni mė shumė.

Dėftorja, lidhorja, kushtorja, habitorja, dėshirorja dhe urdhėrorja kanė forma tė veēanta pėr kohė dhe pėr veta tė ndryshme tė ēdo numri.

Veē kėtyre mėnyrave ka edhe forma foljore tė pashtjelluara tė cilat nuk kanė as kohė as vetė as numėr.
Format e pashtjelluara tė foljeve janė: pjesorja, paskajorja, pėrcjellorja dhe mohorja:
- pjesorja: punuar, mėsuar, blerė, gjetur, tharė etj.;
Foljet kanė edhe njė pjesore tė shkurtuar e cila gjendet duke i hequr pjesores prapashtesėn -r, -rė, -ur, -ė,: punua(r) - punua, bler(ė)- ble(rė), gjet(ur) - gjet
thėn(ė) - thėn.
- paskajorja: pėr tė punuar, pėr tė mėsuar, pėr tė marrė etj.;
- pėrcjellorja: duke punuar, duke mėsuar, duke marrė etj.;
- mohorja: pa punuar, pa mėsuar, pa mėsuar, pa marrė etj.;

Nė kėto trajta, ajo qė shprehet nga folja nuk mund tė paraqitet prej folėsit nė mėnyra tė ndryshme, prandaj ato nuk merren si mėnyra.
__________________
""""""""Nuk ka jetė pa vuajtje,
""""""""""""""nuk ka vuajtje pa shkak,
""""""""""""""""""""por nuk ka shkak qė nuk mund tė tejkalohet
Naki Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 26-12-05, 02:56   #8
Naki
Moderator
 
Avatari i Naki
 
Anėtarėsuar: 30-09-03
Vendndodhja: Nė Gjermani
Postime: 7,859
Naki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėm
Gabim

Vetat dhe Numrat e Foljeve

Vetė e foljes quhet forma foljore qė tregon se kush e kryen veprimin
(unė, ne, ti, ju, ai, ajo, ata, ato):

Veta I njėjės: unė punoj
Veta II njėjės ti punon
Veta III njėjės ai punon
Veta I shumės: ne punojmė
Veta II shumės: ju punoni
Veta III shumės: ato punojnė

Numėr i foljes quhet forma foljore qė tregon se veprimi kryhet nga njė ose mė shumė qėnie apo sende. Folja ka dy numra, njėjėsin dhe shumėsin:
Unė punoj (Veta I njėjės)
Ne punojmė (Veta I shumės)
__________________
""""""""Nuk ka jetė pa vuajtje,
""""""""""""""nuk ka vuajtje pa shkak,
""""""""""""""""""""por nuk ka shkak qė nuk mund tė tejkalohet
Naki Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 26-12-05, 02:58   #9
Naki
Moderator
 
Avatari i Naki
 
Anėtarėsuar: 30-09-03
Vendndodhja: Nė Gjermani
Postime: 7,859
Naki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėm
Gabim

Pėremri

Pėremra quhen fjalėt qė pėrdorim nė ligjėrim nė vend tė emrave ose mbiemrave:
Nė strehėn e shtėpisė dallėndyshet vit pėr vit bėjnė folenė.
Ato fluturojnė me shpejtėsi para shtėpisė.
Vjollca i do shumė dallėndyshet.
Ajo kėnaqet kur i shikon ato duke fluturuar.

Pėremrat janė shtatė llojesh :
- vetorė: unė, ti, ai, ajo, ne, ju, ata, ato;

- vetvetorė: vetja, vetvehtja;

- dėftorė: ky, kjo, kėta, kėto, i kėtillė, e kėtillė, tė kėtilla, i tillė, e tillė, tė tillė, tė tilla; ai, ajo, ata, ato, i atillė, e atillė tė atillė, tė atilla;

- pronorė:
Veta I. im, ime, ynė, jonė, e mi, e mia, tanė, tona,
Veta II. yt, jote, juaj, juaj, e tu, e tua, tuaj, tuaja
Veta III. i tij, e tij, i saj, e saj, e tij, e tija, e saj, e saja, i tyre, e tyre, e tyre, e tyre;

- lidhorė: qė, i cili, e cila, tė cilėt, tė cilat, ēka, ē, ēfarė, kush, sa,

- pyetės: kush, cili, cila, cilėt, cilat, ē, ēfarė, sa, i sati, (me, pėr, nga) se;

- tė pacaktuar: dikush, ndokush, gjithkush, kushdo, askush, kurkush; njė, ndonjė, njėri, ndonjėri, asnjė, asnjėri; secili, gjithsecili, cilido, ēfarėdo, gjithēka, diēka, ca, disa, tė gjithė etj.
__________________
""""""""Nuk ka jetė pa vuajtje,
""""""""""""""nuk ka vuajtje pa shkak,
""""""""""""""""""""por nuk ka shkak qė nuk mund tė tejkalohet
Naki Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 26-12-05, 03:00   #10
Naki
Moderator
 
Avatari i Naki
 
Anėtarėsuar: 30-09-03
Vendndodhja: Nė Gjermani
Postime: 7,859
Naki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėm
Gabim

Numėrori


Numėrorė quajmė fjalėt qė tregojnė numėr dhe sasi tė caktuar qeniesh ose sendesh:
njė, dy, tre, : dy fėmijė tri gra, katėr burra, 20 metra

Fjalėt qė tregojnė radhė si: i parė, i dytė, i dhjetė, tė cilat kanė kategoritė gramatikore tė mbiemrave, nuk do tė trajtohen si numėrorė po si mbiemra.

Numėrorėt pėrdoren pėr tė treguar :
- datėn, vitin:
Me sa jemi sot ? - Me 28 Nėntor.
- njė periudhė tė caktuar kohe:-
Kur ke qėnė nė Amerikė ? Nga 1990 deri mė 1997 .
- pėrmasa ose pėrqindje : 0,5 m, 50 pėrqind etj.
- notat nė shkollė :
Cfarė more sot ? - Dhjetė.
-nė domino: katėr-treshi, pesė-gjashta.

Kur pėrdoret me nyjen e pėrparme "tė" numėrori ka njė kuptim pėrmbledhės:
Erdhėn tė dhjetat.

Numėrori pėr tė mos pėrsėritur edhe njė herė emrin e dhėnė nė fjali ose pėr tė mos e zėnė nė gojė fare, pėrdoret i emėrzuar:
C'tė bėnin ata tre kundėr dhjetėve ?

Numėrtori pėrdoret i emėrzuar edhe nė veprime atematike:
Pesa te dhjeta hyn dy herė.
Rrėnja katrore e nėntės ėshtė treshi.

Pėrdoret nė ėmėrtimin e viteve:
A anėtar shoqate i nėntėdhjetekatėrshit.

Numrat njė, dy, tre, emėrzohen me anė tė prapashtesės -sh : njėsh-i, dysh-i, tresh-i.

Numėrorėt janė :
- fjalė tė parme: zero, njė, dy, tre, katėr etj.;
- fjalė tė pėrngjitura: njėmbėdhjetė, dymbėdhjetė, trembėdhjetė etj.;
- fjalė tė pėrbėra: tridhjetė, pesėdhjetė, gjashtėdhjetė;
- lokucione: tridhjetė e njė, pesėdhjetė e katėr etj.

Numėrorėt nė pėrgjithėsi nuk e kanė kategorinė gramatikore tė gjinisė: katėr djem, katėr vajza.
Bėn pėrjashtim numėrori tre i cili e ka kategorinė e gjinisė: tre djem, tri vajza, por edhe njėzet e tre djem dhe njėzet e tri vajza.
Numėrori e ka kategorinė e gjinisė edhe kur ka kuptim pėrmbledhės:
Sa djem erdhėn ? Tė dy(tė tre).
Sa vajza erdhėn ? Tė dyja(tė trija).
Ky dallim ruhet edhe kur numėrori tre/tri pėrdoret pa emrin pėrkatės:
Sa djem ishin ? Tre.
Po vajza sa ishin ? Tri.

Numėrorėt kur tregohen si tregues tė emrave, marrin kategorinė gramatikore tė rasės:


RASA ## Numėrori ++ +++ Mashkullore +++ Femėrore
Emėrore## dy ++ ++ ++ tė dy +++ tė dyja
Gjinore ## i ,e, dyve ++ + i,e,tė dyve ++ i,e, tė dyjave
Dhanore ## dyve +++ + tė dyve ++ tė dyjave
Kallzore## dy +++ + + tė dy ++ tė dyja
Rrjedhore ## dyve +++ ++ tė dyve ++ tė dyjave
__________________
""""""""Nuk ka jetė pa vuajtje,
""""""""""""""nuk ka vuajtje pa shkak,
""""""""""""""""""""por nuk ka shkak qė nuk mund tė tejkalohet
Naki Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 26-12-05, 03:17   #11
Naki
Moderator
 
Avatari i Naki
 
Anėtarėsuar: 30-09-03
Vendndodhja: Nė Gjermani
Postime: 7,859
Naki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėm
Gabim

Ndajfolja


Ndajfolje quhen fjalėt e pandryshueshme qė plotėsojnė para sė gjithash foljen, duke treguar mėnyrė, vend, kohė, shak, qėllim, sasi:
Blendi shkruan bukur, qartė dhe saktė.

Ndajfoljet mund tė plotėsojnė edhe njė mbiemėr ose ndajfolje tjetėr:
Detyra ishte tepėr e vėshtirė.
Ata u ngritėn shumė herėt atė ditė.

Por nga kuptimi ndajfoljet janė gjashtė llojesh:
mėnyre, vendi, kohe, shkaku, qėllimi, sasie.

NDAJFOLJET E MĖNYRĖS
Ndajfoljet e mėnyrės luajnė rolin e grupeve parafjalore rrethanor mėnyre:
Vjollca e Dritani silleshin natyrshėm (=nė mėnyrė tė natyrshme) me tė gjithė.

Ndajfoljet kryesore tė mėnyrės janė:
- mirė, keq, bukur, pastėr, qartė, shkurt, thjesht, qė tregojnė cilėsinė e veprimit. Tė tilla janė edhe ndajfoljet gėzueshėm, natyrshėm, furishėm, etj.;
Vjollca flet bukur frėngjisht.

- menjėherė, pak nga pak, vazhdimisht, shpesh, papritur, etj. Qė tregojnė ecurinė e veprimit:
Dritani u ngrit papritur.

- cekėt, gjerė, gjtė, thellė, ulėt qė tregojnė pėrmasa:
Toka duhet punuar thellė.

- bujarisht, trimėrisht, artistikisht, besnikėrisht, teorikisht, qė kanė kuptimin e togut nė mėnyrė + mbiemėr: bujarisht (nė mėnyrė bujare), po edhe shqip, frėngjisht, anglisht:
Nė Shqipėri mė pritėn dhe mė pėrcollėn bujarisht (nė mėnyrė bujare).

NDAJFOLJET E VENDIT
Ndajfoljet e vendit luajnė rolin e grupeve parafjalorė plotės vendi.

Ndajfoljet kryesore tė vendit janė:
- afėr, larg, pranė, rreth, djathtas, majtas, aty, atje, diku, gjėkund, gjithkund, anembanė, gjithandej, kudo, ngado, asgjėkund, kurrkund, etj, qė tregojnė vendin ku kryhet veprimi:
Makina u kthye djathtas (nė anėn e djathtė).

- ku, nga:
Ku po shkon ?
Nga je edhe pse ke ardhur ?
Nė tė vėrtetė ku dhe nga janė ndajfolje pyetėse, po merren edhe si ndajfolje vendi:

NDAJFOLJET E KOHĖS
Ndajfoljet e kohės luajnė rolin e grupeve parafjalore rrethanor kohe.

Ndajfoljet kryesore tė kohės janė :
- dje, pardje, nesėr, pasnesėr, paradite, pasdite, sot, sonte, tani, vjet, qė tregojnė kohėn e saktė tė kryerjes sė veprimit:
Erdha sot (=ditėn e sotme) nga Tirana dhe do tė nisem nesėr (ditėn e nesėrme).

- njėherė, njė herė e njė kohė, gjithmonė, kurdo, sė shpejti, sė lashti, qė tregojnė njė kohė tė papėrcaktuar:
Sė shpejti do tė organizohet nė Tiranė njė konferencė pėr gjuhėn shqipe.

NDAJFOLJET E SHKAKUT
Ndajfoljet e shkakut luajnė rolin e njė grupi parafjalor rrethanor shkaku.
Ndajfoljet e shkakut janė: pėrse, pse tė cilat pėrdoren pėr tė pyetur pėr shkakun e kryerjes sė njė veprimi:
Pse (pėr ēfarė arsyeje) nuk punon edhe ti si tė tjerėt?
Pėrse (pėr ēfarė qėllimi) mė kėrkon?
Kėtu mund tė fshihen edhe fjalėt prandaj, andaj, (=pėr kėtė shkak, pėr kėtė arsye, pėr kėtė qėllim) tė cilat funksionojnė edhe si lidhėza.

NDAJFOLJET E SASISĖ
Ndajfoljet e sasisė luajnė rolin e grupeve emėrore rrethanor sasie.
Ndajfoljet kryesore tė sasisė janė:
- shumė, pak, tepėr, fort, sė tepėrmi, pėr sė tepėrmi, njėherė, dyherė, etj, qė tregojnė nė ē`masė realizohet veprimi:
E njoh mirė Butrintin, se e kam vizituar tri herė.
Gjeta njė libėr shumė tė vjetėr, tė ruajtur shumė mirė.

- fort, tepėr, sė tepėrmi, njėfish, dyfish, trefish, aq, kaq, mjaft, pak, etj. qė shprehin intensitetin ose shkallėn e njė veprimi a tė njė cilėsie.
Dėgjomė, mua plakun, se di mė tepėr se ti.

SHKALLĖT E NDAJFOLJEVE
Ndajfoljet pėrdoren nė shkallėn pohore, krahasore dhe sipėrore, kryesisht ndajfoljet e mėnyrės: mirė, bukur, qartė, si edhe disa ndajfolje vendi e kohe: lart, poshtė, afėr, larg, vonė, herėt, etj.
Shkalla krahasore dhe shkalla sipėrore e ndajfoljeve formohen me po ato fjalė me tė cilat formohen shkalla krahasore e shkalla sipėrore e mbiemrave.

- Shkalla pohore
Miri ecėn shpejt

- Shkalla Krahasore
e barazisė : Mirri ecėn aq shpejt sa Genti.
e sipėrisė : Miri ecėn mė shpejt se Genti.
e ultėsisė : Miri ecėn jo aq shpejt sa Genti.

- Shkalla sipėrore
Miri ecėn shumė shpejt.
__________________
""""""""Nuk ka jetė pa vuajtje,
""""""""""""""nuk ka vuajtje pa shkak,
""""""""""""""""""""por nuk ka shkak qė nuk mund tė tejkalohet
Naki Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 26-12-05, 03:21   #12
Naki
Moderator
 
Avatari i Naki
 
Anėtarėsuar: 30-09-03
Vendndodhja: Nė Gjermani
Postime: 7,859
Naki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėm
Gabim

Parafjala


Parafjalė janė fjalėt e pandryshueshme qė qėndrojnė pėrpara emrave, pėremrave, numėrorėve dhe ndajfoljeve duke vendosur marrėdhėnie vartėsie ndėrmjet fjalėve :
Punoj me lopatė.
E njoha nga zėri.
U rreshtuan pėr tre.
Ka ardhur njė ftesė pėr ty.
Beni ėshtė i dashur me tė gjithė.
E njohin pėr mirė.

Parafjalėt, sipas strukturės morfologjike, janė tė thjeshta, tė pėrngjitura dhe shprehje :
- tė thjeshta : me, nė, nga, afėr, brenda, larg, para etj.;
- tė pėrngjitura : nėpėr, pėrmbi, pėrveē, sipas, etj.;
- shprehje : ballė pėr ballė, rreth e qark, nė kundėrshtim me, nė lidhje me etj.

Parafjalėt sipas lidhjeve sintaksore klasifikohen nė :
- parafjalė tė rasės emėrore: nga, te (tek):
Ėshtė nga Tirana.
U rrėzua nga lodhja.
Nga darka do tė dukemi.
Ėshtė i madh nga trupi.
Shtėpitė u ndėrtuan nga vetė banorėt.
Nė krye doli njė nga ish tė burgosurit.
Rrinte te pragu i derės dhe vėshtronte avionėt qė fluturonin.

- parafjalė tė rasės gjinore : me anė, me anėn, nė sajė, nė vend, pėr arsye, pėr shkak, etj.:
Me anė tė njė miku arrita ta kapėrcej kufirin.
Ekonomia e vendit mbahet nė sajė tė kontributit qė jep populli.
Ju kemi nė vend tė prindėrve.
Shtėpia mbeti pėrgjysėm pėr shkak tė largimit tė vėllait.

- parafjalė tė rasės kallėzore: nė, me, pa, pėr, mė, mbi, nėn, ndėr, etj.:
Erdhi vonė nė shtėpi.
U takua me vėllain nė Prishtinė.
Nuk rrihet pa punė.
Mira u nis dje pėr Bruksel.
Mė 10 qershor kam ditėlindjen.
Mos u ul mbi divan.
U shkau dheu nėn kėmbė.
Parisi ėshtė njė ndėr qytetet mė tė bukura.

- parafjalė tė rasės rrjedhore: prej, ndaj, pėr, etj.
Ishte prej Durrėsi.
Ndaj tij u morėn masa tė rrepta.
E kapi pėr gryke.
__________________
""""""""Nuk ka jetė pa vuajtje,
""""""""""""""nuk ka vuajtje pa shkak,
""""""""""""""""""""por nuk ka shkak qė nuk mund tė tejkalohet
Naki Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 26-12-05, 03:24   #13
Naki
Moderator
 
Avatari i Naki
 
Anėtarėsuar: 30-09-03
Vendndodhja: Nė Gjermani
Postime: 7,859
Naki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėm
Gabim

Lidhėza


Lidhėzat janė fjalėt e pandryshueshme qė shėrbejnė pėr tė lidhur fjalė, grupe fjalėsh ose fjali midis tyre:
Kur vdiq Skėnderbeu, Sulltani tha: "Tani Evropa dhe Azia janė tė mijat! Mjerė Evropa, se i humbi shpata dhe mburoja".

Sipas kuptimit qė kanė, lidhėzat janė:

- shtuese: e, dhe, edhe, si edhe, as…as…, a, hem…hem…, si…si…, si… ashtu edhe, jo vetėm… por(edhe), jo vetėm qė … por as, le qė… por(edhe), jo qė…po, jo qė… po(r) edhe, jo veē (qė)… por edhe, jo vetėm (qė)… por, jo vetėm (qė)… por as, jo vetėm (qė)… por edhe, jo vetėm (qė)… porse, le qė… por as (qė), le qė… por edhe;

- kundėrshtore: po, por, kurse, megjithatė, megjithkėtė, mirėpo, ndėrsa, teksa, porse, veē, veēqė, veēse, vetėm, vetėm se etj.;

- veēuese: a, apo, ose, daē… daē, ja… ja, ndo… ndo, qoftė… qoftė, ose… ose, o… o;

- pėrmbyllėse: andaj, ndaj, pa, prandaj, domethėnė, etj.
- ftilluese: se, qė, nė, nėse;

- vendore: ku, tek, nga, kudo, ngado, tekdo, deri ku, gjer ku, nga ku, qė ku, kudo qė, ngado qė, kurdoherė qė, para se, posa qė, qė kur, qė se, qysh se, sapo qė, sa herė (qė), sa kohė (qė), pėrpara se;

- shkakore: se, sepse, si, pasi (mbasi), derisa, gjersa, pėrderisa, kur, qė, sapo, meqenėse, meqė, ngaqė, ngase, duke qenė se, nga frika se, nga shkaku qė, pėr arsye se, pėr shkak se, posa qė, sapo qė, etj.

- qėllimore: qė, me qėllim qė, nė mėnyrė qė, me tė vetmin qėllim qė;

- krahasore: sa, aq sa, se, sesa, se ē`, nga ē`, nga sa.

- mėnyrore: si, siē, ashtu si(ē), po(r) si, sikurse, sikundėrse, etj.;

- kushtore: nė, po, nėse, kur, sikur, nė qoftė se, nė ėshtė se, nė rast se, po qe se, me kusht qė etj.;

- rrjedhimore: sa, saqė, qė, aq sa, kėshtu qė;

- lejore: megjithėse, megjithėqe, ndonėse, sado(qė), sido(qė), edhe nė, edhe nė qoftė se, edhe po, edhe pse, edhe sepse, edhe sikur.

Lidhėzat mund tė grupohen nė dy grupe tė mėdha: lidhėza qė bashkojnė dy gjymtyrė ose dy pjesė qė kanė tė njėjtėn vlerė nė fjali (lidhėza bashkėrenditėse) dhe lidhėza qė bashkojnė pjesė mė vlera tė ndryshme, njėra kryesore dhe tjetra e varur (lidhėza nėnrenditėse).

Bashkėrenditėse janė lidhėzat shtuese, veēuese, kundėrshtore, pėrmbyllėse.

Nėnrenditėse janė lidhėzat ftilluese, vendore, kohore, shkakore, qėllimore, krahasore, mėnyrore, kushtore, rrjedhimore, lejore.
__________________
""""""""Nuk ka jetė pa vuajtje,
""""""""""""""nuk ka vuajtje pa shkak,
""""""""""""""""""""por nuk ka shkak qė nuk mund tė tejkalohet
Naki Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 26-12-05, 03:26   #14
Naki
Moderator
 
Avatari i Naki
 
Anėtarėsuar: 30-09-03
Vendndodhja: Nė Gjermani
Postime: 7,859
Naki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėm
Gabim

Pasthirrmat


Pasthirrmat janė tingujt ose fjalėt e pandryshueshme qė shėrbejnė pėr tė treguar ndjenjat e folėsit ose pėrdoren pėr tė tėrhequr vemendjen e dėgjuesėve:
- O, sa mirė qė erdhėt! Ishim bėrė merak pėr ju.

Ato janė karakteristike pėr gjuhėn e filur dhe kuptimi i tyre shpesh qartėsohet nga intonacioni.
Pasthirrmat grupohen nė pasthirrma emocionale, qė shprehin ndjenja, dhe nė pasthirrma urdhėrore, qė shprehin dėshirėn ose vullnetin e folėsit.

Pasthirrma emicionale qė shprehin:
- ndjenja tė gėzuara: o, oh, oho, hoho, ohoho, tė lumtė, urra, ah, sa mirė;

- frikė, tmerr: e zeza, ububu, bobo, korba, kuku, obobo, qyqja;

- habi: au, eu, oj, ou, pa, u, ua, uh;

- mosbesim, mospėrfillje, pėrbuzje: aha, bah, ehe, ahu, i, ohu, ptu, y etj.;

- pakėnaqėsi, keqardhje, mėrzi, dhembje: a, ah, e, eh, of, oi, uf, etj.;

- nxitje (thirrje, urdhėr, lutje): ej (hej), o, ore (or, mor, more), moj (ori, mori), pėst, o burra, forca, hop, hė, na, sus, shėt, tė keqen etj.;

- pėrshėndetje, mirnjohje, mallkime, sharje, ngushėllime etj: faleminderit, lamtumirė, mirėmėngjes, mirėdita, mirėmbrėma, mirupafshim, mirė se erdhe, mirė se vjen, mirė mbeē, ditėn e mirė, natėn e mirė, tungjatjeta, udha e mbarė etj.

Pasthirrmat vendosen zakonisht nė fillim tė fjalisė, por shpesh pėrdoren edhe nė mes edhe nė fund tė saj. Pas tyre vihet presje. Kur shqiptohet me fuqi tė veēantė pas tyre vihet pikėēuditje:
Oh, ē'na gėzove.
Ua! Paske ardhur!
A! - thirri e habitur.

ONOMATOPETĖ
Janė fjalė qė shėrbejnė pėr tė riprodhuar tingujt, zėrat, zhurmat, britmat. Nė dallim nga pasthirrmat ato nuk shėrbejnė pėr tė shprehur ndjenja:
Ha, ha, ha qeshte Linda.
Mjau, mjau bėnte macja.
Ato mund tė pėrfshihen edhe tek pasthirrmat, po gjithsesi dallohen prej tyre.
__________________
""""""""Nuk ka jetė pa vuajtje,
""""""""""""""nuk ka vuajtje pa shkak,
""""""""""""""""""""por nuk ka shkak qė nuk mund tė tejkalohet
Naki Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 26-12-05, 03:28   #15
Naki
Moderator
 
Avatari i Naki
 
Anėtarėsuar: 30-09-03
Vendndodhja: Nė Gjermani
Postime: 7,859
Naki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėmNaki i pazėvėndėsueshėm
Gabim

Pjesėzat



Pjesėzat janė fjalė qė plotėsojnė kuptimin e njė fjalie.
Pjesėzat, sipas kuptimit, mund tė grupohen si vijon:

- dėftuese: ja:
Ja kush erdhi…

- pėrcaktuese - saktėsuese: mu, pikėrisht, tamam, porsa, sapo, deri etj.:
Pikėrisht ai mė ka paditur.

- pėrforcuese: vetėm, veē, bile, sidomos, veēanėrisht, madje etj.;
Tė gjithė flasin mirė frėngjisht, sidomos Mira.

- pėrafruese - veēuese ose kufizuese: vetėm, veē, veēanėrisht:
Vetėm tė rinjtė punonin.

- pėrafruese: afėrsisht, afro, aty-aty, nja, gati, rreth, pothuaj etj:
Nė stadium ishin rreth 10.000 vetė.

- pohuese: po, posi, po qė po, po se po, si urdhėron etj:
A do tė shkosh nė Prishtinė? Posi.

- mohuese: jo, nuk, s', mos, jo qė jo, as qė etj.;
Nuk e kam takuar.

- pyetėse: a, ė, e:
A erdhi motra nga Vlora?

- dyshuese: ndoshta, mbase, kushedi, sikur, vallė, gjė etj.:
Pėrse erdhi vallė?
E keni takuar gjė Mirėn?

- zbutėse: pa, as, le, para, dot etj.:
Pa shihni kush na ka ardhur.
A nuk e shihni se kush na ka ardhur.

- emocionale shprehėse: ē`, de, pa, pra, se, seē, etj.:
Ja pra kėshtu ndodhi.
E pse pa, pėr njė fjalė goje u zumė.

Pjesėzat janė dy llojesh: me vend tė ngulitur ose me vend tė lirė.
Tė parat qėndrojnė gjithmonė para apo pas fjalės ose grupit emėror a foljor tė dhėnė:
- para: nuk, ja, desh, sapo etj.;
- pas: de, dot etj.

Pjesėzat me vend tė lirė mund tė vendosen nė fillim, nė mes dhe nė fund tė fjalės:
Vallė, kush erdhi?
Kush erdhi vallė?
Kush tė jetė, vallė, ky qė erdhi?


__________________
""""""""Nuk ka jetė pa vuajtje,
""""""""""""""nuk ka vuajtje pa shkak,
""""""""""""""""""""por nuk ka shkak qė nuk mund tė tejkalohet
Naki Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Pėrgjigju


Anėtarėt aktiv qė janė duke parė kėtė Temė: 4 (0 Anėtarėt dhe 4 Guests)
 
Funksionet e Temės
Shfaq Modėt

Rregullat E Postimit
You may not post new threads
You may not post replies
You may not post attachments
You may not edit your posts

BB code is ON
Figurinat Janė ON
Kodi [IMG] ėshtė ON
Kodi HTML ėshtė OFF



Hyrja | Chat | Diskutime | Muzik Shqip | Poezi | Lojra | Kontakt


1999 - 2014 Forumi Dardania

Te gjitha kohėt janė nė GMT +1. Ora tani ėshtė 21:48.
Powered by vBulletin Version 3.8.7
Copyright ©2000 - 2024, Jelsoft Enterprises Ltd.