Imuniteti aktiv dhe ai pasiv

[~AnnA~]

Në këtë njësi Ju do te mesoni:
Rrugët e ndryshme të fitimit të imunitetit
Mënyrat dhe situatat e ndryshme të imunizimit
Përparësitë dhe mangësitë e rrugëve të ndryshme të imunizimit
Arsyeshmërinë për dizajnimin e vaksinimit
Rrezikun dhe dobitë e vaksinimit



Imunizimi është formë e mbrojtjes specifike ndaj mikroorganizmave më të shpeshtë patogjen. Imuniteti specifik mund të arrihet përmes dy rrugëve: me imunizim pasiv dhe aktiv. Këto rrugë të imunizimit mund të realizohen në mënyrë natyrore dhe artificiale .

Imuniteti pasiv
Është formë me të cilën fitohet imuniteti, pa ndikuar fare antigjeni nga jashtë në sistemin imun. Ky lloj I imunitetit realizohet përmes bartjes së gamaglobulineve ose të serumit nga një dhurues imun në një pranues të paimunizuar më parë. Si alternativë, për bartjen e imunitetit nga një person në një tjetër mund të përdoren edhe limfocitet e një individi të imunizuar. Imuniteti pasiv mund të arrihet në mënyrë artificiale apo natyrore

Imuniteti pasiv natyror
Imuniteti bartet prej nënës tek foshnja përmes transferit placentar të IgG ose transferit kollostral të IgA.

Imuniteti pasiv artificial
Ky lloj imuniteti shpesh bartet në mënyrë artificiale përmes injektimit të gamaglobulineve nga individët tjerë që janë imunë ose nga kafshët e imunizuara. Kjo metodë e imunitetit zbatohet te disa raste dhe infeksione akute (difteria, tetanusi, fruthi, rabiesi etj.); te helmimet nga insektet, reptilët, botilizmi, etj. dhe si masë profilaktike (hipogamglobulinemia). Te këto raste, preferohet të jepen gamaglobulinat me origjinë humane, edhepse në disa raste edhe ato më origjinë shtazore mund të jenë efikase (helmimet, difteria, tetanusi, gangrene gazore, botulizmi). Përparësi e kësaj metode është sigurimi i imunitetit të menjëhershëm, kurse mangësitë kryesore janë se gamaglobulinet heterologe janë efikase vetëm për një kohë të shkurtër dhe shpesh mund të japin ndërlikime patologjike (sëmundja e serumit) dhe anafilaksë. Në anën tjetër, serumet homologe e bartin rrezikun e përhapjes së hepatitit dhe HIV-it.

Në disa raste mund të arrihet edhe transferi pasiv i imunitetit qelizor (neoplazitë, imunodeficiencat). Megjithëkëtë, është vështirë të gjinden dhurues histokompatibilë dhe ekziston rreziku i sëmundjes grafti kundër strehuesit.

Imuniteti aktiv
Ky është imunitet i prodhuar nga vetë organizmi dhe realizohet pas ekspozimit ndaj antigjenëve që kanë shkaktuara sëmundje.
Imuniteti aktiv natyror
Ekspozimi ndaj mikrobeve të ndryshme patogjene qon në infeksione subklinike apo klinike që rezultojnë në përgjigjen imunitare mbrojtëse të strehuesit kundër këtyre patogjenëve.
Imuniteti aktiv artificial
Ky lloj imunizimi arrihet përmes inokulimit të mikroorganizmave patogjenë të gjallë apo të vdekur ose të ndonjë pjese përbërëse të tyre. Vaksinat që përdoren për imunizimin aktiv përbëhen nga mikrobet e gjalla të dobësuara, nga mikroorganizmat e vdekur, pjesët përbërëse të tyre ose toksinave të sekretuara të detoksikuara.
Vaksina e parë e gjallë u përdor nga Eduard Xheneri kundër lisë ( shiko seksionin e vaksinimit); edhepse teknika e variolizimit apo inokulimit të qelbit nga pacientët me raste të moderuara të lisë tek individët e tjerë është zbatuar mijëra vite më parë

Vaksinat e gjalla përdoren kundër një numri të madh të infeksioneve virale (polio, fruthi, rubella, variçella, hepatiti A, ethet e verdha, etj. figura 3). Shembulli i vetëm i vaksinave të gjalla te bakteret është vaksina kundër tuberkulozit (Mycobacterium bovis:BCG). Vaksinat e gjalla japin një numër shumë të kufizuar të manifestimeve klinike dhe imunitet pauses. Mirëpo, te personat me imunitet të komprometuar ato mund të bartin rrezikun e sëmundjeve të rënda. Vaksinat e vdekura virale përfitohen me aplikimin e nxehtësisë, substancave të ndryshme kimike apo rrezatimin UV (vaksinat kundër polios-Sallku, gripit, tërbimit, etj.). Ndërkaq, shumica e vaksinave bakterore janë të vdekura (vaksinat kundër tifos, kolerës, murtajës, pertusis etj.)(figura 4). Vaksinat tjera bakterore mbështeten në komponentat e murit qelizor të baktereve (hemofilus, pertusis, meningokoku, pneumonkoku, etj).Disa vaksina tjera virale (hepatiti B, tërbimi) përbëhen nga antigjenet proteinike të klonuara në vektorë të përshtatshëm (p.sh. në mykrra). Nëse në patogjenezën e sëmundjeve element kryesor ësht prodhimi i toksinave, atëherë për përfitimin e vaksinës përdoret forma e modifikuar e toksinës (toksoidi), si p.sh. vaksinat kundër difterisë, tetanusit, kolerës etj.- figura 6). Këto nënnjësi vaksinore janë të dizajnuara për redukimin e problemeve të toksiiteteit. Secila vaksinë posedon përparësitë dhe mangësitë e veta .

Në hulumtim e sipër janë edhe antitrupat anti-idiopatikë. Po ashtu, po hulumtohet edhe në vaksinat me origjinë nga ADN-ja dhe peptidet imunodominante që njihen nga molekulat e kompleksit MHC, veçanësisht në mbrojtjen nga infeksionet virale.
Imuniteti mbrojtës që sigurohet nga vaksinat mund të jetë i përjetshëm (fruthi, shytat, rubella, lia, tuberkulozi, ethet e verdha etj.) ose mund të zgjasë shumë pak (p.sh. te kolera vetëm 6 muaj).

Imunizimi parësor mund të jepet në moshën 2-3 muajshe (difteria, pertusis, tetanus, polio) ose 13-15 mujshe (shytat, fruthi, rubella). Skemat e rekomanduara janë dhënë në tabelën 1. Një numër i vaksinave të tjera janë licencuar dhe janë në përdorim në SHBA për individët apo grupete e caktuara të rrezikuara.

Imunizmi aktiv mund të shkaktojë ethe, rraskapitje dhe shqetësim. Disa vaksina, poashtu, mund të shkaktojnë dhembje nyjesh ose artrit (rubella), konvulzione, nganjëherë fatale (pertusis) ose çregullime neurologjike (gripi). Alergjia ndaj vezëve mund të zhvillohet si pasojë e vaksinave virale që janë prodhura në vezë ( fruthi, shytat, gripi, ethet e verdha).

[~AnnA~]

te pergjithshme rreth Imunologjise:

Imunologjia është shkencë që studion mbrojtjen dhe përgjigjen e organizmit tonë ndaj makromolekulave të huaja ose mikroorganizmave invadues (virusët, bakteret, fungjet, protozoat ose parazitët). Përveç mikroorganizmave të huaj, trupi i njeriut mund të zhvillojë përgjigje imunologjike edhe ndaj proteinave vetanake ose molekulave të tjera (sëmundjet autoimmune) dhe kundër qelizave të dëmtuara në imunitetin ndaj virusëve dhe tumorëve.

Vija e parë e mbrojtjes ndaj mikroorganizmave të huaj është bariera e jashtme-lëkura, që pengon depërtimin e mikrobeve në brendi të organizmit. Nëse mikrobet e kalojnë barierën lëkurore apo mukotike, atëherë organizmi reagon menjëherë përmes disa qelizave që përgjigjen ndaj pranisë së tyre. Këto qeliza janë makrofagjet dhe neutrofilet, të cilat i fagocitojnë mikrobet e huaja dhe i shkatërrojnë ato pa patur nevojë për ndihmën e antitrupave. Përgjigja e menjëhershme vjen edhe nga disa komponenta mbrojtëse që e privojnë mikrobin nga materiet e domosdoshme për jetë (p.sh. hekuri). Këto komponenta hasen në indin epitelial, në sekrecione (lotët dhe pështyma) dhe në qarkullimin e gjakut. Kjo formë e imunitetit është e lindur ose jospecifike dhe gjithmonë është në gatishmëri për t’u përgjigjur në invadimin e mikroorganizmave nga jashtë.

Vija e dytë e mbrojtjes është imuniteti specifik, të cilit i duhen disa ditë për t’u përgjigjur në invadimin parësor (infeksioni me një organizëm që nuk ka ndodhur më parë). Te sistemi specifik imunologjik, vërehet prodhimi i antitrupave (proteina të tretshme që lidhen me antigjenët e huaj) dhe përgjigja qelizore imunitare, në të cilën qelizat specifike i njohin patogjenët e huaj dhe i shkatërrojnë ato. Te virusët dhe tumorët, ky lloj i imunitetit është esencial për njohjen dhe shkatërrimin e qelizave vetjake që janë të infektuara nga virusët apo qelizat malinje të tumorit. Përgjigja dytësore është zakonisht shumë më e theksuar sesa ajo parësore për shkak të aktivizimit të qelizave memorike B dhe T. Në këtë seksion do të shohim se si ndërveprojnë qelizat e sistemit imunologjik me njëra tjetrën përmes një numri të madh të molekulave sinjalizuese me qëllim që të krijohet një përgjigje e bashëkrenditur. Këto sinjale realizohen përmes proteinave dhe stimulojnë qelizat e sistemit imunologjik. Këtij grupi i takojnë limfokinet që prodhohen nga qelizat e sistemit limfoid; si dhe citokinet e hemokinet që prodhohen nga qelizat tjera të sistemit imunitar.

[~AnnA~]

IMUNITETI I LINDUR (JOSPECIFIK)



I. PASQYRË E SISTEMIT IMUNOLOGJIK

Ne vazhdimisht jemi në kontakt me agjentët infektivë dhe në shumicën e rasteve jemi në gjendje t’u rezistojmë këtyre infeksioneve. Këtë rezistencë ndaj infeksioneve na e mundëson sistemi ynë imunologjik. Sistemi imunologjik është i përbërë nga dy nënnjësi: sistemi imunologjik i lindur ose jospecifik dhe sistemi imunologjik i fituar ose specifik (figura 1). Sistemi imunologjik i lindur është linja e parë mbrojtëse kundër mikroorganizmave invadues, ndërsa sistemi imunologjik i fituar vepron si linjë e dytë e mbrojtjes dhe po ashtu e fuqizon mbrojtjen gjatë ekspozimit të përsëritur ndaj të njëjtit patogjen. Të dy nënnjësitë e sistemit imunologjik kanë komponentët qelizorë dhe komponentët humoralë me të cilët ato realizojnë funksionin mbrojtës (figura 1). Po ashtu, sistemi imunologjik i lindur ka strukturat anatomike, të cilat funksionojnë si barriera ndaj infeksionit. Edhe pse këto dy njësi të sistemit imunologjik kanë funksione të ndryshme, ekziston bashkëveprim midis këtyre sistemeve (p.sh. komponentët e sistemit imunologjik të lindur ndikojnë në sistemin imunologjik të fituar dhe anasjelltas).

Edhe pse sistemi imunologjik i lindur dhe sistemi imunologjik i fituar funksionojnë së bashku në mbrojtjen kundër mikrooorganizmave invadues, ata ndryshojnë nga njëri tjetri në disa aspekte. Sistemit imunologjik të fituar i nevojitet një kohë për të reaguar ndaj një organizmi invadues, ndërsa sistemi imunologjik i lindur përfshin mekanizmat mbrojtjës, të cilët, në pjesën më të madhe, janë pjesë përbërëse dhe të gatshme për t'u mobilizuar me rastin e infeksionit. E dyta, sistemi imunologjik i fituar është antigjen-specifik dhe reagon vetëm ndaj organizmave që kanë shkaktuar atë përgjigje. Kurse, sistemi imunologjik i lindur nuk është antigjen-specifik dhe reagon në mënyrë të njëjtë ndaj organizmave të ndryshëm. Në fund, sistemi imunologjik i fituar demonstron memorien imunologjike. Ai "mban mend" kontaktin e mëparshëm me një organizëm invadues dhe reagon më shpejt pas kontaktit të sërishëm me të njëjtin organizëm. Ndërkaq, sistemi imunologjik i lindur nuk demonstron memorie imunologjike.

Të gjitha qelizat e sistemit imunologijk kanë origjinë nga palca e eshtrave dhe këtu bëjnë pjesë qelizat mieloide (neutrofilet, bazofilet, eozinofilet, makrofagjet dhe qelizat dentritike) dhe qelizat limfoide (limfocitet B, limfocitet T dhe qelizat vrasëse natyrore (ang. natural killer cells- figura 2), të cilat diferencohen në rrugë të ndryshme (figura 3). Nga qeliza paraardhëse (amë) mieloide në palcën e eshtrave zhvillohen eritrocitet, trombocitet, neutrofilet, monocitet / makrofagjet dhe qelizat dentritike, ndërsa nga qeliza amë limfoide zhvillohen qelizat NK, limfocitet T dhe limfocitet B. Për zhvillimin e limfociteve T, paraardhësit e limfociteve T duhet të migrojnë në timus ku ato diferencohen në dy lloje të limfociteve: limfocite T ndihmëse CD4+ dhe limfocite T precitotoksike CD8+. Në timus prodhohen dy lloje të limfociteve T ndihmëse: limfocitet TH1, të cilat ndihmojnë limfocitet CD8+ precitotoksike të diferencohen në limfocite T citotoksike, dhe limfocitet TH2, të cilat ndihmojnë limfocitet B të diferencohen në plazmocite, të cilat sekretojnë antitrupa.

Funksioni kryesor i sistemit imunologjik është dallimi në mes indit vetanak dhe indeve të huaja. Kjo aftësi për të dalluar të veten nga e huaja është e nevojshme për mbrojtjen e organizmit nga invazioni i patogjeneve dhe për të eliminuar qelizat e veta të ndryshuara ose të modifikuara (p.sh. qelizat malinje). Meqenëse ka organizma, të cilët mund të shumëzohen brenda qelizave (viruset, disa baktere dhe parazitë) ose jashtë qelizës (shumica e baktereve, mykrat dhe parazitët), janë zhvilluar komponentë të ndryshëm të sistemit imunologjik për të realizuar mbrojtjen kundër llojeve të ndryshme të patogjeneve. Është e rëndësishme të mbahet mend se infeksioni me një organizëm nuk nënkupton patjetër sëmundjen, me qenë se sistemi imunologjik në shumicën e rasteve do të jetë në gjendje ta eliminojë infeksionin para se të paraqiten shenjat dhe simptomat e sëmundjes. Sëmundja paraqitet vetëm atëherë kur ka numër të madh të shkaktarit të infeksionit, kur organizmat invadues janë shumë virulentë ose kur sistemi imunologjik është i komprometuar. Edhe pse sistemi imunologjik, në shumicën e rasteve ka rol mbrojtës, po ashtu ka raste kur ky sistem ka efekte të dëmshme. Gjatë inflamacionit, i cili është përgjigje ndaj një organizmi invadues, mund të ketë një shqetësim lokal dhe dëmtim të indit të shëndoshë përreth, si rezultat i produkteve toksike të prodhuara nga vetë përgjigjja imunologjike. Po ashtu, në disa raste përgjigjja imunologjike mund të jetë e drejtuar ndaj indeve të vet organizmit duke rezultuar me sëmundje autoimune.

II. IMUNITETI JOSPECIFIK

Sistemin imunologjik jospecifik (të lindur) e përbëjnë: barrierat anatomike, molekulat sekretore dhe komponentët qelizorë (tabela 2). Në mesin e barrierave anatomike mekanike bëjnë pjesë lëkura dhe shtresat e brendshme epiteliale, lëvizjet e zorrëve dhe lëvizjet e cilieve bronkopulmonale. Të shoqëruara me këto sipërfaqe mbrojtëse janë edhe agjentët kimikë dhe agjentët biologjikë.

A. Barrierat anatomike ndaj infeksionit

1. Faktorët mekanikë

Sipërfaqet epiteliale formojnë një barrierë fizike, e cila është e palëshueshme për shumicën e agjentëve infektivë. Prandaj, lëkura vepron si linjë e parë mbrojtëse kundër organizmave invadues. Deskuamimi i epitelit të lëkurës po ashtu ndihmon largimin e baktereve dhe agjentëve të tjerë infektivë, të cilët ngjiten në sipërfaqet epiteliale. Lëvizjet për shkak të prezencës së cilieve ose peristaltikës ndihmojnë largimin e mikroorganizmave nga rrugët e frymëmarrjes dhe traktit gastrointestinal. Efekti shpërlarës i lotëve dhe i pështymës ndihmon parandalimin e infeksioneve në sy dhe në gojë. Efekti kurthues i mukusit, i cili mvesh traktin respirator dhe atë gastrointestinal, ndihmon mushkëritë dhe sistemin tretës nga infeksioni.

2. Faktorët kimikë

Acidet yndyrore në djersë frenojnë rritjen e baktereve. Lizozima dhe fosfolipaza në lotë, pështymë dhe sekretin e hundës mund të zbërthejnë murin qelizor të baktereve dhe destabilizojnë membranat bakterore. Aciditeti i lartë në djersë dhe lëngun e lukthit parandalon rritjen e baktereve. Defensinat (proteina me masë të vogël molekulare) të cilat janë gjetur në mushkëri dhe traktin gastrointestinal kanë aktivitet antimikrobik. Surfaktanti në mushkëri vepron sikur opsoninat (substanca të cilat ndihmojnë fagocitozën e grimcave nga fagocitet).


3. Faktorët biologjikë

Flora normale në lëkurë dhe në traktin gastrointestinal mund të pengojë kolonizimin e baktereve patogjene duke sekretuar substanca toksike ose duke garuar me baktere patogjene për materie ushqyese ose për t'u ngjitur për sipërfaqe të qelizës.

[~AnnA~]

B. Barrierat humorale kundër infeksionit

Barrierat anatomike janë shumë efektive në pengimin e kolonizimit të indeve me mikroorganizma. Megjithatë, kur ekziston dëmtim i indeve, barrierat anatomike janë të dëmtuara, prandaj mund të ndodhë infeksioni i indeve. Kur agjentët infektivë depërtojnë indet, një mekanizëm tjetër mbrojtës fillon të veprojë, i emërtuar si inflamacion akut. Faktorët humoralë luajnë një rol të rëndësishëm në inflamacion, i cili karakterizohet me edemë dhe sjellje të qelizave fagocituese në vendin e inflamacionit. Këta faktorë humoralë gjenden në serum ose krijohen në vendin e infeksionit.

1. Sistemi i komplementit – Sistemi i komplementit është mekanizmi mbrojtës kryesor humoral në mbrojtjen jospecifike (shih kapitullin për komplementin). Komplementi i aktivizuar mund të shkaktojë lëshueshmëri të rritur të kapilarëve, sjellje të fagociteve, lizë dhe opsonizim të baktereve.

2. Sistemi i koagulimit – Varësisht nga shkalla e dëmtimit të indit, sistemi i koagulimit do të aktivizohet ose nuk do të aktivizohet. Disa produkte të sistemit të koagulimit mund te kontribuojnë në mbrojtjen jospecifike për shkak të aftësisë së tyre për të rritur lëshueshmërinë e enëve të gjakut dhe duke vepruar si agjensë kemotaktikë për qelizat fagocituese. Po ashtu, disa produkte të sistemit të koagulimit kanë veprim direkt antimikrobik. P.sh. beta-lizina, një proteinë e prodhuar nga trombocitet gjatë koagulimit mund të lizojë shumë baktere Gram pozitive duke vepruar si detergjent katjonik.

3. Laktoferina dhe transferina – Këto proteina e kufizojnë rritjen e baktereve duke e lidhur hekurin, një faktor esencial për bakteret.

4. Interferonet – Janë proteina, të cilat kufizojnë shumëzimin e viruseve në qeliza.

5. Lizozima – Zbërthen murin qelizor të baktereve.

6. Interleukina-1 – Il-1 shkakton ethet dhe prodhimin e proteinave akute të fazës akute të infeksionit, disa prej të cilave kanë veprim antimikrobik, sepse mund të opsonizojnë bakteret.


C. Barrierat qelizore ndaj infeksionit

Pjesë e përgjigjes inflamatore është sjellja e eozinofileve polimorfonukleare dhe makrofagjeve në vendin e infeksionit. Këto qeliza janë linja kryesore e mbrojtjes në sistemin imunologjik jospecifik.

1. Neutrofilet – Leukocitet polimorfonukleare (ang. polymorphonuclear cells PMNs, figura 4) mbërrijnë në vendin e infeksionit ku fagocitojnë organizmat invadues dhe mbysin ato me rrugë brendaqelizore. Po ashtu, leukocitet polimorfonukleare kontribuojnë në dëmtimin e indit përreth, i cili ndodh gjatë inflamacionit.

2. Makrofagjet – Makrofagjet indorë (figura 5, 6, 7) dhe monocitet e sjella në vendin e infeksionit (figura 4 dhe 8), të cilat diferencohen në makrofagje, po ashtu marrin pjesë në fagocitozë dhe mbytjen brendaqelizore të mikroorganizmave. Përveç kësaj, makrofagjet janë në gjendje të mbysin qelizat e infektuara ose të ndryshuara të organizmit përmes mbytjes jashtëqelizore. Madje, makrofagjet kontribuojnë edhe në riparimin e indit dhe veprojnë si qeliza antigjen prezantuese (ang. Antigen Presenting Cell – APC) të cilat janë të nevojshme për indukimin e përgjigjes imunologjike specifike.

3. Qelizat vrasëse natyrore (ang. natural killer -NK) dhe qelizat vrasëse të aktivizuara me limfokine (ang. Lymphokine Activated Killer-LAK) – NK dhe qelizat LAK mund të mbysin në mënyrë jospecifike qelizat e infektuara me viruse dhe qelizat kanceroze. Këto qeliza nuk janë pjesë e përgjigjes inflamatore por janë të rëndësishme në imunitetin jospecifik ndaj infeksioneve virale dhe në mbikqyrjen e tumoreve.

4. Eozinofilet – Eozinofilet (figura 6a dhe b) në granulat e tyre kanë proteina, të cilat janë efikase në mbytjen e parazitëve të caktuar.

[~AnnA~]

III. FAGOCITOZA DHE MBYTJA BRENDAQELIZORE

A. Qelizat fagocituese

1. Neutrofilet/Leukocitet polimorfonukleare
Leukocitet polimorfonukleare janë qeliza fagocituese të lëvizshme, të cilat kanë bërthamë të segmentuar. Ato mund të identifikohen në bazë të bërthamës karakteristike të tyre ose në bazë të prezencës së një antigjeni në sipërfaqe të qelizës të quajtur CD66. Ato kanë dy lloje të granulave, përmbajtja e të cilave merr pjesë në karakteristikat antimikrobike të këtyre qelizave. Granulat primare ose granulat azurofilike, të cilat gjenden me shumicë në leukocitet e reja polimorfonukleare, përmbajnë proteina kationike dhe defenzina të cilat i mbysin bakteret; enzimet proteolitike të ngjashme me elastazën; katepsinën G që shërben për të zbërthyer propteinat; lizozimën për të zbërthyer murin qelizor; dhe mieloperoksidazën karakteristike, e cila merr pjesë në formimin e komponimeve baktericide. Lloji tjetër i granulave të gjetura në leukocitet e pjekuara janë granulat sekondare ose specifike. Këto granula përmbajnë lizozimë, komponenta të NADPH oksidazës, të cilat marrin pjesë në prodhimin e produkteve toksike të oksigjenit dhe laktoferinën, një proteinë lidhëse e hekurit dhe proteinën që lidhë vitaminën B-12.

2. Monocitet/Makrofagjet - Makrofagjet janë qeliza fagocituese, të cilat kanë bërthamë karakteristike në formë të veshkës. Ato mund të identifikohen morfologjikisht ose sipas prezencës së markerit sipërfaqësor CD14. Për dallim nga PMN, ato nuk përmbajnë granula, por kanë shumë lizosome, të cilat kanë përmbajtje të ngjashme me atë të lizosomeve.

B. Përgjigjja e fagociteve ndaj infeksionit

Neutrofilet qarkulluese dhe monocitet përgjigjen ndaj sinjaleve ndihmëse (SOS) të cilat krijohen në vendin e infeksionit. Sinjalet SOS përfshijnë peptidet që përmbajnë N-formil-metioninë të cilat lirohen nga bakteret, peptidet e sistemit koagulues, produktet e komplementit dhe citokinat që lirohen nga makrofagjet indorë të cilët kanë rënë në kontakt me bakteret në inde. Disa nga sinjalet SOS stimulojnë qelizat endoteliale në afërsi të vendit të infeksionit, ashtu që ato prodhojnë molekula që aderojnë qelizat, siç janë molekula ICAM-1 dhe selektinat, të cilat i lidhin komponentët në sipërfaqe të fagociteve dhe bëjnë që fagocitet të ngjiten (adherohen) në endotel. Molekulat vazodilatatore që prodhohen në vendin e infeksionit shkaktojnë dëmtimin e lidhjeve në mes të qelizave endoteliale dhe për pasojë qelizat fagocituese e kalojnë barrierën endoteliale duke u “shtrydhur” ndërmjet qelizave endoteliale me anë të procesit të diapedezës (figura 9). Kur fagocitet dalin në inde, disa nga sinjalet SOS i tërheqin fagocitet në vatrën e infeksionit përmes kemotaksës (lëvizjes në drejtim të gradientit të rritur të materies kimike). Sinjalet SOS po ashtu aktivizojnë fagocitet, gjë që rezulton me fagocitozë të rritur dhe mbytje brenda qelizore të organizmave invadues.


Figura 10

Aderenca e baktereve përmes receptorëve
C. Fillimi i fagocitozës (figura 10)

Qelizat fagocituese në membrënën e tyre kanë receptorë të ndryshëm përmes të cilëve agjensët infektivë lidhen për qeliza. Këtu bëjnë pjesë:
1. Receptorët Fc – Bakteret me antitrupat e klasës IgG në sipërfaqe të tyre kanë regjionin Fc të ekspozuar dhe kjo pjesë e molekulës mund të lidhet për receptorin Fc të fagociteve. Lidhja e receptorit Fc kërkon bashkëveprimin e mëparshëm të antitrupave me antigjenin. Lidhja e baktereve të mbështjellura me IgG për Fc receptorin rezulton me fagocitozë të sforcuar dhe rritje të aktivitetit metabolik të fagociteve (shpërthimi respirator).

2. Receptorët për komplement – Qelizat fagocituese kanë receptorë për komponentën e tretë të komplementit, komponetën C3b. Lidhja e baktereve të mbështjellura me komponentën C3b për këtë receptor po ashtu rezulton me fagocitozë të sforcuar dhe stimulim të shpërthimit respirator.

3. Receptorët scavenger – Receptorët scaverger lidhin lloje të ndryshme të polianjoneve në sipërfaqe të baktereve gjë që rezulton me fagocitozë të baktereve.


. Receptorët Toll-like – Fagocitet kanë lloje të ndryshme të receptorëve Toll-like - receptorët që njohin strukturën (ang.Pattern Recognition Receptors - PRRs), të cilët njohin struktura të ndryshme të molekulave të quajtura strukturat molekulare të shoqëruara me patogjenitet (ang. Pathogen Associated Molecular Patterns - PAMPs) në shkaktarët e infeksionit. Lidhja e shkaktarit infektiv përmes receptorëve Toll-like rezulton me fagocitozë dhe lirimin e citokinave inflamatore (IL-1, TNF-alpha dhe IL-6) nga fagocitet.





D. Fagocitoza

Pas ngjitjes për baktere, fagociti fillon të lëshojë pseudopodiet përreth bakteres. Pasi që pseudopodet e rrethojnë bakteren dhe e gëlltisin atë, formohet një fagosom. Gjatë fagocitozës granulat ose lizosomet e fagocitit bashkohen me fagosomën dhe e zbrazin përbërjen e tyre. Si rezultat është formimi i fagolizosomës, e cila përmban bakteren dhe përbërësit e granulave ose lizosomeve.

[~AnnA~]

SISTEMI I KOMPLEMENTIT



I. FUNKSIONET E KOMPLEMENTIT

Historikisht, termi komplement (C) apo sistemi I komplementit (SK) është shfrytëzuar për t’iu referuar komponentës termolabile të serumit, e cila ka qenë e aftë që të shkatërroj bakteret (kjo komponentë e humb aktivitetitn nëse serumi nxehet për 30 minuta në 56˚C). Megjithatë, sot dihet se sistemi i komplementit kontribuon në mbrojtjen e organizmit edhe përmes rrugëve tjera. SK mund të ndihmojë procesin e fagocitozës përmes opsonizimit të baktereve; rekrutimit dhe aktivizimit të qelizave të ndryshme, përfshirë këtu edhe qelizat polimorfonukleare dhe makrofagët; pjesëmarrjes në rregullimin e përgjigjes imunitare përmes antitrupave si dhe mund të ndihmoj në eliminimin e produkteve të fundit siç janë komplekset imune dhe qelizat apoptotike. SK, poashtu mund të ketë efekte të dëmshme për makroorganizmin (strehuesin); kontribuon në procesin inflamator dhe dëmtimin indor si dhe mund të provokojë proceset anafilaktike.

SK, përbëhet nga 20 proteina të ndryshme të serumit (tab.1), të cilat prodhohen nga qeliza të ndryshme, përfshirë hepatocitet, makrofagët dhe qelizat epiteliale të zorrëve. Disa nga proteinat e SK lidhen për imunoglobulinat apo komponentet e membranës qelizore. Të tjerat janë proenzime, të cilat, kur aktivizohen, lidhen për një apo më shumë proteina tjera të SK. Nëse ndodhë kjo ndërlidhje, nga disa proteina të SK ndahen pjesëza (fragmente), të cilat aktivizojnë qelizat e tjera, rrisin lëshueshmërinë vaskulare apo shkaktojnë opsonizmin e baktereve.


RRUGËT E AKTIVIZIMIT TË SISTEMIT TË KOMPLEMENTIT

Aktivizimi i SK mund të zhvillohet nëpërmjet katër rrugëve (Figura 1): rrugës klasike, rrugës së lecitinës, rrugës alternative dhe rrugës së lizës apo rrugës së atakut membranor. Rruga klasike dhe ajo alternative përcillen me aktivizimin e C5 konvertazës dhe rezultojnë me prodhimin e komponentës C5b, e cila është esenciale për aktivizimin e rrugës së atakut membranor.

A. RRUGA KLASIKE

Aktivizimi i komponentës C1

C1, është proteinë me shumë njësi e cila në vete përmban tri proteina të tjera (C1q, C1r, C1s). Kjo proteinë lidhet për regjionin Fc të molekulës së IgG dhe IgM, i cili regjion më parë ka hyrë në interaksion me antigjenin. Jonet e Ca++ dhe Mg++ janë të domosdoshme për realizimin e lidhjës së komponentës C1 me antitrupat, ndërsa kjo lidhje nuk mund të ndodhë me antitrupat të cilët nuk janë të lidhur me antigjenet. Në disa raste komponenta C1 mund të lidhet me imunoglobulinat e grumbulluara edhe pa praninë e këtyre joneve (p.sh. IgG e grumbulluara). Kjo lidhje mund të realizohet përmes komponentës C1q e cila duhet gjithsesi të jetë e lidhur me së paku dy molekula të antitrupave për të qenë fikse. Lidhja e komponentës C1q rezulton me aktivizimin e komponentës C1r e cila më pas aktivizon komponentën C1s. Rezultati i gjithë kësaj është formimi i komponentës C1qrs aktive, e cila në fakt paraqet një enzim, i cili do të ndanë komponentën C4 në dy fragmente C4a dhe C4b.



Aktivizimi i komponentës C4 dhe C2 (gjenerata e C3 konvertazës)

Fragmenti C4b i krijuar do të lidhet për membranën qelizore derisa fragmenti tjetër C4a do të lirohet në ambientin mikroqelizor. Komponenta ‘’C1qrs’’ do të veprojë edhe në komponentën C2 duke e ndarë atë në dy fragmente të reja, C2a dhe C2b. Fragmenti C2a lidhet për membranën qelizore, së bashku me fragmentin C4b, ndërsa fragmenti C2b lirohet në ambientin mikroqelizor. Rezultat i bashkëveprimit të fragmenteve C4bC2a është krijimi i C3 konvertazës, e cila më pas do të vepron në komponentën C3 duke e ndarë atë në fragmentet C3a dhe C3b.



Aktivizimi i komponetës C3 (gjenerata e C5 konvertazës)

Fragmenti C3b së bashku me C4b dhe C2a do të lidhen për membranën qelizore, ndërsa fragmenti C3a lirohet në ambientin mikroqelizor. Bashkëveprimi i fragmenteve C4bC2aC3b rezulton me krijimin e C5 konvertazës e cila njëherit paraqet edhe fundin e rrugës klasike të aktivizimit të komplementit.

Shumë produkte të rrugës klasike tregojnë aktivitet të fuqishëm biologjik dhe në këtë mënyrë ndihmojnë në mbrojtjen e organizmit. Disa nga këto produkte mund të shprehin edhe efekte të dëmshme, nëse prodhimi i tyre ndodhë në mënyrë të pakontrolluar. Në tabelën 2 janë përgjithësuar aktivitetet biologjike të komponenteve të rrugës klasike.

Nëse rruga klasike nuk kontrollohet më tutje, do të vazhdojë prodhimi i fragmenteve të tjera të sistemit të komplementit (C2b, C3a dhe C4a). Prandaj, duhet të ekzistojë patjetër një mënyrë e cila e rregullon aktivitetin e rrugës klasike të aktivizimit të komplementit. Tabela 3 përshkruan rrugët përmes të cilave rregullohet aktiviteti i rrugës klasike.
Rëndësia e komponentës C1-INH në rregullimin e aktivitetit të rrugës klasike më së miri shihet te rastet kur mungon kjo komponentë. Është vëretjur se mungesa (deficienca) e komponetës C1 INH përcillet me zhvillimin e sëmundjes së angioedemës hereditare.