Ismail Kadare

[ARVANITI]

****


Tetova ka patur dje një mysafir të veçantë, shkrimtarin Ismail Kadare, për një rast po aq të veçantë. Në Universitetin e Europës Juglindore të Tetovës (UEJL) në orën 10 paradite, në amfiteatrin e universitetit, u mbajt ceremonia e akordimit të titullit “Honoris Causa” Ismail Kadaresë. Titulli i është dhënë shkrimtarit nga rektori i Universitetit të Europës Juglindore, Alajdin Abazi në emër të senatit. Është titulli i dytë i këtij lloji që universitetet shqiptare i dedikojnë penës së letërsisë shqipe, pasi në vitin 2003 Kadare është nderuar nga Universiteti i Prishtinës. Rektori i UJEL-së, Abazi, në fjalën e mbajtur me këtë rast tha se “është një nder i madh dhe kënaqësi e veçantë që në UEJL është i pranishëm intelektuali dhe shkrimtari Ismail Kadare. Është hera e dytë që jemi mbledhur së bashku në këtë universitet me shkrimtarin e nderuar, por këtë herë për t’i akorduar titullin e nderit “Doctor honoris Causa”.

Sipas regullores, rektori i UEJL-së lexoi në gjuhën latine aktin e shpalljes së Ismail Kadresë “Doctor Honoris Causa” të UEJL-së.
“Jam i lumtur që ndodhem në një nga qendrat më të bukura kulturore të Evropës që është kjo zonë që tani quhet Ballkani Perëndimor. Kjo zonë ka nevojë më shumë se kurrë për kulturë, emancipim, dinjitet dhe dritë dhe ju jeni një qendër që e rrezatoni këtë dritë dhe unë jam i lumtur që marr këtë titull pikërisht nga ju”,- tha Kadare menjëherë pas marrjes së titullit.

Në vijim shkrimtari ka diskutuar me studentët për tema të ndryshme dhe çështje aktuale të popullit shqiptar dhe më pas ka nënshkruar libra të tij për të pranishmit.

Në këtë ceremoni mori pjesë Ministri i Arsimit dhe Shkencës Azis Pollozhani, Kryetari i Bashkimit Demokratik për Integrim, Ali Ahmeti, Kryetarët e Akademisë së Kosovës dhe të Maqedonisë dhe rektorët respektivë të Universitetit të Prishtinës dhe të Shkupit, shkrimtarë dhe studiues të shumtë nga Rajoni si dhe ambasadori ynë në Maqedoni Vladimir Prela. Ky titull nga EULJ-ja i jepet shkrimtarit menjëherë pas marrjes së dhënies së çmimit prestiogjioz “Man Booker International Prize” në Londër, ku Kadare është vlerësuar mes 18 titanëve të letërsisë botërore si Gabriel Garsia Markez, Milan Kundera, Filip Rot, etj.



****

[DEA]

Ismail Kadare lindi në qytetin e Gjirokastrës. Atje ai kaloi fëmijërinë dhe kjo la gjurmë të thella në gjithë jetën dhe krijimtarinë e tij. Shkollën e mesme e kreu në gjimnazin "Asim Zeneli". Më pas kreu studimet e larta në Fakultetin e Historisë e të Filologjisë në Universitetin e Tiranës, pastaj në Institutin "Gorki" të Letërsisë Botërore në Moskë. Këto studime iu ndërprenë për shkak të krizës politike ndërmjet Shqipërisë dhe ish Bashkimit Sovjetik. Kadareja ka punuar në gazetën "Drita", pastaj drejtoi revistën "Les letres albanaises". Së fundi punonte në profesion të lirë. I.Kadare ka qenë dhe është protagonist i jetës politike dhe i mendimit të vendit qysh prej viteve '60. Në fund të vitit 1990, dy muaj pas rënies së shtetit diktatorial, Kadare u largua së bashku me familjen në Paris, por mbajti lidhje mjaft të shpeshta me Shqipërinë. Ismail Kadare është një nga personalitetet më të shquara të kulturës shqiptare, ambasador i saj në botë. Kadare është shkrimtari që i ktheu mitet legjendare në realitet, shkrimtari që bëri histori prej prehistorisë; pa rënë në kundërthënie me vetveten dhe gjykimin modern, ai arsyetoi estetikisht në mënyrë të përkorë dhe për kohën absolute. Në Shqipërinë e ndodhur në udhëkryq vepra e Kadaresë ka qenë dhe mbetet një shpresë apo një ogur i bardhë për të.
Ismail Kadare është autor i shumë veprave në poezi e prozë, laureat i shumë çmimeve kombëtare, kandidat i çmimit Nobel për shumë vite me radhë, anëtar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë dhe Anëtar i Akademisë Franceze të Shkencave Morale.
Vepra e Ismail Kadaresë është përkthyer në 32 gjuhë të huaja duke arritur kështu një rekord të përhapjes në tërë botën e qytetëruar.

[DEA]

POEZIA E KADARESË
Poezia e Ismail Kadaresë është një prej zhvillimeve më novatore në vjershërimin shqip gjatë një gjysmë shekulli. Ajo shprehu vendosmërinë e shkrimtarëve të brezit të viteve '60 për të realizzar qëllime estetike të ndryshme prej paraardhësve.
Frymëzime dialoshare (1954), Ëndërrimet (1957), Endërr industriale (1960), Shekulli im (1961), Poemë e blinduar (1962), Përse mendoben këto male (1964), Shqiponjat fluturojnë lart (1966), Motive me diell (1968), Koha (1976), Shqipëria dhe tri Romat, përbëjnë titujt kryesorë të veprës poetike të Kadaresë.
Ismail Kadare, ndryshe nga Agolli, në periudhën e parë të krijimtarisë së tij, u tërhoq pas poemës epiko-lirike. Në prirjen e përgjithshme ai nuk u shkëput prej frymës monumentalizuese të poezisë së mëparshme, por e kushtëzoi këtë me tipin e njeriut shqiptar, të historisë së tij kombëtare, të fatit të tij nëpër shekuj. Thuajse në të gjitha poemat e shkruara në vitet '60 -'70 ka një gërshetim të mjeteve të reja të të shprehurit me mënyrën tradicionale të të vështruarit të jetës dhe të historisë:

Po s'ndërron ai kurrë
Art i skulpturës
Gënjeshtrën mbi mua ka ngrírë përgjithnjë.
I mbërthyer në dëshminë e saj të rremë
Të vërtetën kujtoj dhe qaj për të.
(Laokonti)

Poezia e Kadaresë, ndryshe prej prozës së tij, është përgjithësisht e qartë, pa ekuivoke, shpesh marciale, thuajse përherë optimiste. Ajo, në kritikën zyrtare, është pritur si pasurim problematik i poezisë shqipe, veçanërisht me temën e qëndresës shumëshekullore të popullit shqiptar në rrugën e tij të gjatë të historisë. Poezia e Kadaresë është poezi e sfidave të mëdha shqiptare. Ajo është e përshkuar nga qëndrimi hyjnizues ndaj historisë kombëtare, ndaj lavdisë së tyre, ndaj tokës së të parëve, ndaj gjuhës shqipe.
Qëndresa hyn në poezinë e Kadaresë qysh prej kohërave antike, deri në periudhat më të afërta të historisë. Veçmas ajo lidhet me "motin e madh", të epokës së Gjergj Kastriotit; por Kadare hyjnizoi një periudhë më të hershme se kjo, që ishte mitizuar më herët prej Rilindjes Kombëtare: periudhën e humanizmit evropian (siç mendon shkenca e historisë, kjo periudhë e gjeti Shqipërinë në të njëjtën shkallë zhvillimi me anën tjetër të Adriatikut), e cila pati shprehjen e saj dhe në njeriun dhe qytetërimin shqiptar:

Njëzet e katër luftra bëri,
Njëzet e katër vdekje theu.
çka mangut linte ditën Gjergji,
Plotësonte natën Skënderbeu.
(Portreti i Skënderbeut)

Përgjithësisht poezia e Kadaresë është e sunduar prej mitit të së shkuarës, evokimit të lavdisë së dikurshme. Kadare synon, përmes poezisë së tij, ta çlirojë njeriun shqiptar prej akuzash që e kanë ndjekur ndër shekuj, duke përfshirë akuzën si popull i lindur me instinktin e luftës dhe të mercenarizmit, binjak me armën dhe peng i saj:

Dhe kur binin në prille a në vjeshtra
Nëpër brinja të shtrirë, nëpër lugje,
Si me zjarre të vegjël të pëtjetshëm
Era loste me xhufkat e kuqe.
(Nisja e shqiptarëve për në luftë)

Poema epiko-lirike shqipe arriti një nivel të lartë afirmimi me vepra të tilla të I. Kadaresë, si "Përse mendohen këto male" dhe "Shqiponjat fluturojnë lart", pastaj me "Shekulli i 20-të", "Poemë e blinduar", "Shqipëria dhe tri Romat" e vepra të tjera.
Poezia e Kadaresë është e prirur drejt sintetizmit dhe abstraksionit. Në këtë cilësi poezia e Kadaresë të sjell ndërmend vjershërimin e Migjenit. Sintetizmi shfaqet në mungesën e çfarëdo subjekti apo elementi të subjektit. Poemat e Kadaresë, përgjithësisht poezia e tij, janë art mendimi, pa elemente të rrëfimit (narracionit). Si të tilla, si poema mendimi, ato ofrojnë shumësi leximesh, në kohë dhe në miedise të ndryshme.
Kadare në problematikën e poezisë shqipe, krijoi emërtesën e "temës së madhe". dhe jo vetëm kaq, ai e ktheu në mit atë, duke e bërë mbizotëruese në jetën letrare të vendit për më shumë se dy dekada. Para së gjithash poezinë e Ismail Kadaresë e intereson ajo që shpesh quhet gojëdhënë kombëtare ose mit i origjinës. Sfidat më të rëndësishme të historisë së popullit shqiptar janë stacione të poezisë së tij.
Kadare i shkroi disa prej veprave të tij më të rëndësishme në vargje të lira, duke përvetësuar vlera të rëndësishme të vjershërimit tradicional, prej De Radës deri tek Migieni. Në fillimet e veta ishte i ndikuar prej poezisë ruse, veçmas prej Majakovskit. Poezia intime e Kadaresë është mjaft e ngrohtë, e drejtpërdrejt, një bashkëbisedim me të dashurën që përgiithësisht është larg si vend apo si kohë:

Do shkoj të ulem përmbi pellgjet,
Të pi në gjunjë duke rënë,
Në grykë e di që do më ngelet
I ftohti medaljon i hënës.

Gjithashtu poezia intime e Kadaresë përshkruhet nga malli për qytetin e lindjes, për njerëzit që lanë gjurmë në fëmijërinë e tij,
për atdheun kur ndodhet larg tij, për kohën studentore, vajzat dhe rrugët e Moskës kur është në atdhe, e mbi të gjitha, për vajzën që le gjurmë në shpirtin e tij, por që përgjithësisht ndodhet larg.

[DEA]

RAPORTI NDËRMJET JETËS DHE VDEKJES
Raporti midis jetës dhe vdekjes, midis të gjallëve dhe varreve, midis brezit që shkoi dhe atij që vjen, një nga raportet më thelbësore të qenies njerëzore, përbën një rregullator të mbifuqishëm të gjithë yllësisë së veprave të Kadaresë. Synimi parësor i çdo letërsie serioze që të qëndrojë mbi kohën dhe hapësirën zuri vend kryesor që tek romani "Gjenerali i ushtrisë së vdekur". Ky roman i kushtohet misionit të një shtabi ushtarak të gjallë, i cili duhet t'i bëjë nderet e fundit një armate të tërë ushtarësh të mbuluar me dhè. Vlera e jetës, çmimi i vdekjes, taksa e gjakut, varrimi dhe zhvarrimi, muranat anonime dhe piramidat hijerënda, ringjallja dhe rivdekja (rivrasja), arka e hirit dhe dosja e zezë, kamarja e turpit dhe përmendorja e nderit, harrimi dhe përjetësia, vetëflijimi dhe kurbani, trupi dhe hija (fantazma, sozia, spiritus), janë nocione themelore artistike të shkrimtarit.
Në mënyrë të veçantë vdekja përbën një zgjedhje të dendur të autorit për të dhënë qëndrimin e tij ndaj jetës njerëzore. Ajo paraqitet në formë individuale dhe kolektive, natyrore dhe heroike, të mirëqenë dhe të sajuar. Ajo vjen nga fati, nga hakmarrja, nga lufta, nga gjyqi, nga sëmundja nga mplakja; në të gjitha pamjet e saj, si ndërprerje e zakonshme e jetës, si shpagim për vdekjen e tjetrit, si prurje e lëngatës, si varje apo pushkatim nga shteti, si zvarrisje apo linçim nga hakmarrja.
"Gjenerali i ushtrisë së vdekur", vepra që i dha njohjen ndërkombëtare Kadaresë, nuk është e para që trajton raportin midis jetës dhe vdekjes. Qysh tek "Balada e zhvarrimit", kushtuar fatit pas-vdekjes të prijësit arbër Gjergj Kastrioti, duket qartë prirja për të zbuluar, nëpërmjet qëndrimit ndaj varrit, kulturën nga barbaria, dhunimin nga shenjtërimi, sundimin e të vdekurve mbi të gjallët.
Në tregimin "E krehura", vdekja dhe varret, në heshtjen e tyre, marrin vlerë fisnikëruese. Njeriu që edhe me vdekjen dëshiron të tregojë dinjitet dhe fuqi shpirtërore ka një varr të thjeshtë, pa shenjë, në një kënd të padukshëm të varrezave verilindore të kryeqytetit, ndryshe nga shumë të tjerë, që, në përputhje me hierarkinë zyrtare mbitokësore, mbajnë mbi krye statuja, ornamente, lule dhe figura. Por ata nuk kanë bërë më shumë se Egla e vogël për Shqipërinë dhe s'kanë asnjë meritë për të qenë të diferencuar edhe përpara vdekjes e varrit. Nëpërmjet varreve Kadareja ka stratifikuar gjithë shoqërinë shqiptare, në kuadrin e së cilës veprojnë personazhet e tij.
Shtresëzimi i shoqërisë në veprën e Kadaresë fillon me varret pa emër, me muranat e thjeshta në gryka malesh e pusish, me varrezat e zakonshme shqiptare, pranë kishës, rrethuar me selvi; për të vazhduar më tej me përmendoret dhe lapidarët, me varret e shenjtëruar për motive patriotike, siç janë varret e dëshmorëve (le të kujtojmë, për shembull, varrin e veçantë të Alush Tabutgjatit; varrin e Skënderbeut ose edhe të pashait turk në Orikum) dhe për të përfunduar me piramidën e faraonit Keops ose arkën e hirit të trupit të djegur të Çu En Lait, që, sipas testamentit të tij, u derdh mbi hapësirën ndërkontinentale të Kinës, për ta pushtuar me frymën e vet.

Ismail Kadare është nga personalitetet më të shquara të letërsisë shqiptare. Me veprën e tij, që ka shënuar një numër rekord të përkthimeve (në rreth 32 gjuhë të huaja) ai e bëri të pranishme Shqipërinë në botë, me historinë dhe me kulturën e saj shekullore.
Kadareja që në vitet '60 shënoi kthesë në letërsinë shqiptare me poezinë dhe prozën e tij. Brenda potencialit të tij krijues janë mitet dhe legjendat, e shkuara dhe e ardhmja, raportet e përkohshmërisë dhe të përjetësisë, dramat e kaluara dhe ato të tashmet, veset dhe virtytet shqiptare, kullat dhe pallatet moderne, qëndresa dhe humbja, zhdukja dhe ringjallja, të gjitha labirintet e jetës dhe të vdekjes. Duket sikur asgjë çka është shqiptare, nuk mund t'i shpëtojë syrit të shkrimtarit të madh.
E gjithë vepra e Ismail Kadaresë që nga botimi i parë deri te i fundit ndrit nga mesazhi dhe shpresa për një Shqipëri të barazuar me shtetet më të qytetëruara të botës, sepse asktu e meriton, ndihet të pohojë autori.

[DEA]

Të Huaj Jemi

Të huaj jemi ne prej kohësh
Ç'ish për t'u thënë është thënë.
Si gurët që zënë vend në tokë
Një jetë vend ne kemi zënë.

Drejt njëri tjetrit kemi mbyllur
Të gjitha rrugët edhe shtigjet
Si dy qytete mesjetarë
Me mure, heshta dhe me pirgje.

Por natën kur i lodhur truri
Portat i Mbyll me qetësi,
Ti gjen një shteg dhe futesh mbrenda
Një shteg që vetëm ti e di.

Futesh dhe si n'rrugica parqesh
Shetit mes cirkonvolucionesh.
Hyn nëpër ëndrra e shkujdesur,
Fanitesh, qesh, ma bën me dorë.

Po kur mëngjesi zë ofrohet
Nis shqetësohesh befas ti.
Dhe heshturazi del përjashta
Nga shtegu që veç ti e di.

E dita vjen. Rrjedh prap jeta
Dhe ne të dy si dhe më parë
Të ftohtë rrimë e të pamposhtur
Si dy qytete mesjetarë
Ismail Kadare

[SheTa]

Ismail Kadare

Kristal

Ka kohë që s'shihemi dhe ndjej
si të harroj une dalëngadal
si vdes tek une kujtimi yt
si vdesin flokët dhe gjithçka.


Tani kërkoj poshtë e lartë
një vend ku ty të të lëshoj
nje strofë a notë, a një brilant
ku të të lë, të puth, të shkoj.


Në s'të pranoftë asnjë varr
asnjë mermer, a morg kristal
mos duhet vallë prapë të të mbart
gjysëm të vdekur, gjysëm të gjallë.


Në s'gjetsha hon ku të të hedh
do gjej një fushë a një lulnajë
ku butësisht porsi polen
gjithkund, gjithkund të të shpërndajë.


Të të mashtroj ndoshta kështu
dhe të të puth të ik pa kthim
dhe nuk do dine as ne askush
harim ish ky a s'ish harim.

[egi]

Kristal

Ka kohë që s'shihemi dhe ndjej
si të harroj une dalëngadal
si vdes tek une kujtimi yt
si vdesin flokët dhe gjithçka.

Tani kërkoj poshtë e lartë
një vend ku ty të të lëshoj
nje strofë a notë, a një brilant
ku të të lë, të puth, të shkoj.

Në s'të pranoftë asnjë varr
asnjë mermer, a morg kristal
mos duhet vallë prapë të të mbart
gjysëm të vdekur, gjysëm të gjallë.

Në s'gjetsha hon ku të të hedh
do gjej një fushë a një lulnajë
ku butësisht porsi polen
gjithkund, gjithkund të të shpërndajë.

Të të mashtroj ndoshta kështu
dhe të të puth të ik pa kthim
dhe nuk do dine as ne askush
harim ish ky a s'ish harim.

[egi]

Dimri

Dhe vjeshta i shkoi 'fletët e saj'
i vërtit era, i perpjek
dimri si perandor kinez
ngjyrën e verdhë kudo e ndjek.

Dhe këto re qe tani vijnë
ndryshe nga retë e gjertanishme
të shkretat janë pa vetëtima
porsi djerina te mërzitshme.

Veçse nën to qyteti zien
me drita,zhurma dhe trafik
dhe flokët e tymta të uzinave
mbi supe i bien madhërisht.

Ja horizonti i bardhë i dimrit
përballë peisazhit që leviz
harxhon të fundmen vetëtimë
si reporteri të fundit blic.

[egi]

Laokoonti

Më shihni tek mbytem nga gjarpërinjtë
në muze të Louvrit në Madrid, Në New York
Para syve tuaj e aparate turistësh.
Qindra vjet kam që vuaj
nga që s'flas dot
Si të flas?
A mundet një nofull mermeri
të lëvizë një grimë, të korrigjojë diçka?
vini re syte e mi, te zgavrat e thella
një enigmë, si amebë të tharë atje ka.

Një të fshehtë të madhe ndrydh brënda gjoksit
para syve tuaj, në Paris, në Madrid.
Ah, do të doja dyfish të m'i shtonit,
veç sekretin e madhë të shkarkoja një ditë.

Tek më vini rrotull, unë them me vete
kaq të verbër të jeni sa të mos të ndjeni këtë,
që ky ngërç e ky ankth në qënien time
s'êshtë nga gjarpërinjtë, por nga një tjetër gjë?

Mijëra herë në mijra net e ditë
të vërtetën e frikshme përsëris pa pushim.
Me shpresën e marrë se nga kjo përsëritje
ndoshta mermeri peson një ndryshim.

Po s'ndërron ai kurrë.
Art i skulpturës
gënjeshtrën mbi të ka ngrirë përgjithnjë.
I mbërthyer në dëshminë e saj të rreme,
të vërtetën kujtoj e qaj për të.

Si çdo gjë e tmerrshme është i thjesht sekreti,
që brënda boshllëku i gjoksit mban.
Afroni, pra, kokat të dëgjoni të vërtetën,
mua s'më mbytën gjarpërinjtë por trojanët më vranë.

O, sikur të mundja gjithçka të tregoja.
Si do të ngrinit para meje si gur,
por une i dënuar mes rropamës suaj
moskokëçarëse
monologun të thurr.

Ju e dini se përpara Trojës ahere,
kali i drunjtë, dhuratë e grekëve u shfaq.
Ky kalë në dy grupe i ndau trojanët:
ta pranonin atë, ose ta flaknin sakaq.
Pajtim me armikun, ulërinin tradhtarët
mjaft më me luftë, zjarr edhe helme.
Erdhi koha që shpatat ti kthejmë në parmenda
armiqte ne miq erdh koha të kthejmë.

Në mbledhje të gjatë "pro" dhe "kundra" kalit,
unë "kundra", kryesova me tërbim.
Dhe juve ju kam thënë atëhere se hyjnit
gjarpërinjtë më dërguan si ndërshkim.

Ç'përralla kalamajsh, ç'trillim për budallenjtë
unë gjarpërinjtë do t'i mbrapsja me një shkelm.
Po ç'ti bëj fushatës së tradhëtarëve kundër meje
shantazheve, letrave anonime plot helm.

Ditë e natë e me javë polemika vazhdonte,
nga shtresat e mesme e gjer në qeveri.
Ishte vjeshtë.
Nën qiellin e hirnosur me erë
kali i drunjtë përjashta priste në shi.

Atë kalë unë i pari e kisha goditur,
ndaj,e dija, ate s'do të ma falnin përjetë.
Më në fund "vijë e butë" fiton mbi të "ashprën",
dhe ne "kokëfortët" na vunë në arrest.

Në burg, me gotën e ujit, në mesnatë
helmin na dhanë ata të pijmë
ata qe ulërinin kundër dhunës e shpatës
Që dinin të kafshonin tamam si gjarpërinjtë.

Në mëngjez që pagdhirë në breg të detit
ma hodhën kufomën drejt mbi zhavor.
Rapsodet anembanë përhapën
version fals të gjarpërinjve hyjnorë.

Ky ishte mbarimi i polemikës për kalin,
ju e dini me Trojën se ç'ndodhi pastaj.
Tre mijë vjet rrjesht,
nga muzeu në muzera,
unë hamalli i mermertë, gënjeshtrën mbaj.

Tre mijë vjet...Akoma zjarret e Trojes
si floknaje e kuqe më rrinë në sy.
Po më i tmerrshëm se zjarret, kumet e vomet
ishte fundi fare,
kur u bë qetesi.

Troje e braktisur.
Gërmadhë
Hi i ftohtë
dhe poshtë ne të vdekurit shtrirë rresht.
Dhe papritur, në muzg sipër tokës se mardhur
u ndje diçka që atë çante përmes.

Ç'ishte kjo gërvimë kështu, kjo jehonë?
Vumë veshin. Kuptuam, grekët e ligj
përmbi qëndrën e qytetit me parmëndë lëronin
për të thënë se Troja përjetë vdiq.

Ja më në fund dhe parmënda e tyre.
Ah,plugu i saj si na çante më dysh!
Nga tradhëtia e Trojës, nga gjithë dhembjet,
ky kafshim i parmëndës më i hidhur ish.

T'i kthejmë shpatat më në fund në parmenda.
Kështu thërrisnin atëhere ata.
Midis fjalëve tuaja, si mallkim, si gjëmë
veshët me kapën edhe këtë hata.

Më kanë lodhur më shumë, besomëni, ca fjalë,
se kjo peshë e neveritshme gjarpërinjsh.
Ju, që gjer në hënë kini shkuar, si vallë
s'depërtoni dot deri në gjoksin tim?

Gumëzhina juaj si zhaurimë deti
më vjen nga çdo anë më përplaset në vesh,
nga copëra bisedash shumëgjuhëshe rreth meje
shqetësimet e mëdha të botës marr vesh.

Dëgjoj emra shtetesh të reja që kanë dalë,
emra kombesh e popujsh të rinj dëgjoj,
veç ai, i vjetri, i tmerrshmi kalë,
ashtu si atëhere ka mbetur njëlloj.

Prej patkonjve të tij unë rrënqethem akoma
dhe kështu në mermer i mbrojtur siç jam,
kurse ju, të panjohurit, ju prej mishi dhe kocke
vërtiteni mospërfillës nga salla në sallë.

Vërtiteni,
flisni për teatrin e për plazhet,
për gjithfare motorësh e gjithfarë qeverish,
pa ju shkuar mëndja që ai mund të shfaqet
në një ditë të rëndomtë, nje mëngjes me shi.

Ashtu si atehëre....
po mjaft,
u lodha.
Nga vërtitja juaj po më erren sytë,
nga rropama juaj veshët më gjëmojnë
në muze të Londrës në Louvre e Madrid,
në pafshi ndonjë ditë të bëhem copëra
nga marazi, siç thonë, të plas, t'ia bëj "krak"
jo kujtimet e Trojës, as gjarpërinjtë monstra,
po indiferenca juaj
do të bëhet shkak

[egi]

Në parkun që mbuluan fletët

Në parkun q'ë mbuluan fletët
Të dy ne ecim qetësisht,
Pas shijes saj ka shtruar vjeshta
Qilim të verdhë natyrisht.

Dhe ndoshta si një ëndërr e zbehtë
Ju fanit një muzg i vonë
Ky park q'ë kan' mbuluar fletët
Ku pas kaq shekujsh ti po shkon.

Nga vagabondët me cigare
Ti mos u tremb e dashur kot
Imazhin tënd as dinosaurët
Shekuj më parë s'e shtypën dot.

Që ti të vije kaq e bukur
Me këta flokë, me këtë hap
Toka të egrën klimë e zbuti
Dhe akullnajat ktheu mbrapsht.

Dhe s'kish se si të ndodhte ndryshe
Të ndodhte ndryshe s'kish se si.
U desh të zhdukeshin përbindshat
Që te kjo botë të vije ti...

[egi]

Malli i Shqiperise

Me ka marre malli per Shqiperine tone.
Sonte,kur po kthehesha me trolejbuz,
Tymi i cigarit "Partizani"qe pinte dikush
Dridhej kalteronte,bente spirale,
Sikur te fshehta me thosh ne gjuhen e shqipetareve
Mua bashkatdhetarit.
Te shkoj dua mbremjes ne rruget e Tiranes,
Ku kam bere dikur ndonje marrezi,
Dhe ne rruget ku skam bere asnje marrezi.
Me njohin ato porta te vjetra te drunjta,
Inatin akoma do ma mbajne,
Koken do ma tundin,
Por une s'do ta marr per keq,
Se malli me ka marre.
Dhe t'eci rrugicave plot gjethe te thara,
Gjethe te thara,gjethe vjeshte,
Per te cilat krahasimet gjenden aq lehte.
Me ka marre malli per Shqiperine tone;
Per ate qiell te madh,te gjere e te thelle,
Per vrapin e kalter te dallgeve adriatike,
Per rete qe ne muzg si keshtjella digjen,
Per alpet flokebardha e mjekergjelbra,
Per netet e neilonta,qe nga flladet fergellojne,
Per mjegullat qe si indiane te kuq muzgjeve
shtegtojne
Per lokomotivat dhe kuajt,
Qe te djersitur avullojne e hungerojne,
Per qiparisat,kopete dhe varret
Malli me ka marre.
Malli me ka marre,
Per shqipetaret.
Me ka marre malli dhe se shpejti vi atje,
Duke fluturuar mbi mjegullat,si mbi deshira.
Sa i larget,aq edhe i dashur je,atdhe.
Aerodromi do te dridhet nga uturima,
Mjegulla do te rrije pezull mbi humnera.
Ata qe shpiken shpejtesine reaktive
Larg atdheut sigurisht do kene qene ndonjehere.

[Jana]

Ismail Kadare lindi më 28 janar 1936 në Gjirokastër, ku përfundoi edhe arsimin e mesëm; më 1958 mbaroi degën e gjuhës e të letërsisë në Universitetin e Tiranës. Më pas shkoi në Moskë me studime për dy vjet në Institutin “Gorki”. Është poet, prozator dhe një nga përfaqësuesit më të shquar të letërsisë shqiptare.

Rrugën e krijimtarisë letrare e nisi si poet që në vitet e gjimnazit, por u bë i njohur sidomos me vëllimin Shekulli im (1961), që u pasua nga vëllimet e tjera poetike, si: Përse mendohen këto male (1964), Motive me diell (1968) dhe Koha (1976). Vepra poetike e Ismail Kadaresë shquhet për idetë e thella dhe për figuracionin e pasur e origjinal; rol me rëndësi për pasurimin e poezisë shqiptare.

Në fushën e prozës, Ismail Kadare ka lëvruar tregimin, novelën dhe romanin. Prozën e tij e karakterizojnë përgjithësimet e gjëra historiko-filozofike, subjekti i ngjeshur dhe mendimi i thellë i shprehur shpesh me anë të parabolës, mbi bazën e asociacionit apo të analogjive historike. Ideja e romanit Gjenerali i ushtrisë së vdekur (1964) është shpirti liridashës i popullit shqiptar. Temën e shpirtit të pamposhtur të shqiptarëve nëpër shekuj autori e trajtoi edhe në romanin Kështjella (1975). Në romanin Kronikë në gur (1970) Kadare kritikoi psikologjinë provinciale dhe traditat prapanike. Probleme të rëndësishme të historisë janë trajtuar edhe në përmbledhjet me tregime e novela Emblema e dikurshme (1977), Ura me tri harqe (1978) dhe Gjakftohtësia (1980). E veçanta e talentit të Ismail Kadaresë shfaqet sidomos në trajtimin, nga një këndvështrim i ri, i temës historike dhe në tingëllimin e mprehtë aktual që është i aftë t’i japë asaj. Një nga krijimet më të shquara të Ismail Kadaresë dhe të të gjithë letërsisë së re shqiptare është romani Pallati i endrrave(1981). Shumica e veprave të Ismail Kadaresë janë përkthyer në shumë gjuhë të botës dhe janë pritur shumë mirë nga publiku lexues.

Libri që botoi Kadare në vitin 2006 “Identiteti evropian i shqiptarëve - sprovë”[1] pjesë e të cilit u botuan edhe nga gazeta Shekulli ka shkaktuar një polemikë në mes të tij dhe Rexhep Qosjes. Kështu përderisa Kadare e karakterizon identitetin shqiptarë si perëndimorë, Qosja në librin e tij të quajtur “Realiteti i shpërfillur”[2], thotë se identiteti shqiptar është një miks i atij perëndimor dhe lindor, krishterë dhe mysliman.

Tituj të veprave
* Frymëzime djaloshare - 1954
* Shekulli im - (1961)
* Gjenerali i ushtrisë së vdekur - roman- 1963
* Përse mendohen këto male - 1964
* Dasma - 1968
* Motive me diell - (1968)
* Kështjella - roman - 1970
* Kronikë në gur - roman - 1971
* Koha (1976)
* Dimri i madh - roman - 1977
* Ura me tri harqe - 1978
* Prilli i thyer - 1980
* Gjakftohtësia - përmbledhje novelash - 1980
* Nata me hënë - 1985
* Koha e shkrimeve - 1986
* Koncert në fund të dimrit - 1988
* Vepra Letrare - 1981-1989
* Dosja H - 1990
* Piramida - 1992
* Shqipëri - 1995
* Pallati i ëndrrave - 1996
* Dialog me Alain Bosquet - 1996
* Spiritus - roman- 1996
* Kushëriri i engjëjve - ese- 1997
* Poezi - 1997
* Kombi shqiptar në prag të mijëvjeçarit të tretë - ese- 1998
* Tri këngë zie për Kosovën - triptik - 1998
* Ikja e shtërgut - tregim - 1999
* Qorrfermani - roman - 1999
* Vjedhja e gjumit mbretëror - tregime - 1999
* Ra ky mort e u pamë - ditar për Kosovën, artikuj, letra - 2000
* Kohë barbare (Nga Shqipëria në Kosovë) - biseda - 2000
* Breznitë e Hankonatëve - 2000
* Vajza e Agamemnonit - 2000
* Bisedë përmes hekurash - 2000
* Elegji për Kosovën - 2000
* Lulet e ftohta të marsit - roman - 2000
* Unaza në kthetra - 2001
* Eskili, ky humbës i madh - 2001 (ribotim)
* Qyteti pa reklama - roman - 2001
* Jeta, loja dhe vdekja e Lul Mazrekut - roman - 2002
* Pasardhësi - roman - 2004
* Shkaba - 2004
* Identiteti evropian i shqiptarëve - 2006
* Hamleti, princi i vështirë - Sprovë - 2006
* Spiritus - 2007
* Çështje të marrëzisë -
* Poshtërimi në Ballkan -
* Muzgu i perëndive të stepës -
* Darka e gabuar - roman - 2008

Skenare filmash

* Cendres et sang (2009)
* Abril Despedaçado (2001)
* Avril brisé (1987)
* Të paftuarit (1985)
* Generale dell’armata morte, Il (1983)
* Ballë për ballë (1979)
* Radiostacioni (1979)
* Kur vjen nëntori (1964)

Mirënjohjet

* Medalja e Artë e Lidhjes së Prizrenit, Kosovë
* Man Booker International Prize, Britani, 2005

[Zero Cool]

“Identiteti europian i shqiptarëve”, pse publicistikë politiko-letrare?

Kadare është një shkrimtar erudit, intelektual dhe si misionar, të cilin gjithmonë e kanë shqetësuar çështjet, të cilat kanë të bëjnë me kombin e vet, si humanist i cili me anë të penës së tij gjithmonë ka përçuar vlerat, identitetin, kulturën shqiptare, me këtë synim është nisur dhe kur ka shkruar sprovën “Identiteti europian i shqiptarëve” në 2006-tën.
Një sprovë, ku si në një ambiguitet bashkëjetojnë publicistika politico-shoqërore bashkë me historinë, kronikën, komentin, analizën opinioniste.
Një sprovë publicistike e botuar në libër ku dallohet qartë shqetësimi për kombin, jeta në zgrip të tranzicionit, ngjarjet e politikës së brendshme dhe marrëdhëniet me politikën e jashtme pas viteve ’90. Një shqetësim për kapërthimet dhe trazirat, kaosin që kaploi jetën në Shqipëri asokohe, ku një bosht kryesor i sprovës është sidomos Shqipëria në sy të Europës, marrëdhëniet me jasht, identiteti europian i saj, siç është dhe titulli i kësaj sprove. Ai analizon dhe gjykon si një “avokat profesionist”, por herë pas here me stil letrari, i cili ka përballë palën e kombit në mbrojtje, dhe gjykuese palën europiane. Është një publicistikë letraro-politike e gërshetuar bukur, ku informacioni , ngjarjet, personazhet janë realë, kjo e bën sprovë publicistike. Ndërsa nga krahu tjetër e gjithë kjo sprovë në një stil letrar prej shkrimtari. Pra, autori i qëndron besnik fakteve të realitetit, faktor themelor për të qenë publicistikë. Meqë në këtë sprovë ka të adresuar realë, ngjarje reale , kjo e bën atë publicistikë në thelb, por me nuanca letrare patjetër.
Reagimi i Kadaresë në këtë sprovë, është përpjekja, është ndjesia, është akumulimi i impulseve nacionale të misionit të shkrimtarit për të t’i ardhur në ndihmë zërit dhe faktorit të shqiptarëve në momente të vështira që ka kaluar përgjatë historisë së tij, kjo nëpërmjet një këndvështrimi e botëkuptimi politik. Duke qenë se vetë Kadareja ka jetuar midis Tiranës dhe Parisit , përjetimi i ngjarjeve të para herë në distancë dhe herë nga afër, ka bërë që analiza e politikës së jashtme të jetë më e kthjellët për tharmine identiteti shqiptar.
Është një sprovë e thjeshtë, ku stili i figurshmërisë së Kadaresë me nënkuptime të tërthorta të letërsisë së tij në këtë sprovë ia ka lënë vendin figurave : metaforave, metonimive…etj, por të kuptueshme dhe për një lexues të thjeshtë. Pasi këtu, ngjarjet, personazhet, datat, dihen nga të gjithë, të gjithë i kanë përjetuar dhe parë, ku personazh është vetë shqiptari, identiteti i tij pas viteve ’90 , por dhe para viteve ’90. Në fakt, duket se, Kadareja ashtu si ka ai dëshirë të të lidhë kohët(veti e stilit të tij), me një fabul pa kohë lineare, pa fillim zero në sensin kronologjik, porse me një kronologji të vendosur e mbivendosur, ku aty ku fillon njëra mbaron tjetra(dhe anasjellas), bën lidhjet, gjen ngjashmëritë tek fenomenet. Si gjithmonë(tipike kadaerane) ai niset nga e tashmja(ardhja e Barosos më 2006-tën dhe nënshkrimi i marrëveshjes me Tiranën zyrtare) me të kaluarën, ku kthehet të kujtojë identitetin e shqiptarëve në kohën e perandorisë osmane apo dhe të regjimit komunist duke i krahasuar ato me të tashmen, gjithnjë në fuksion për të formatuar identitetin europian të shqiptarit(identiteti europian i shqiptarëve do të jetë togëfjalëshi çelës, me të cilin do të hapim shumë dritare dhe plane në këtë shkrim). Bëhet fjalë për një sprovë ku jeta, ngjarjet, personazhet konceptohen dhe ilustrohen shpesh si në letërsi me figura letrare dhe shpesh të tipit stigmatizuese, groteske, tipike kadareane(Shiko “Grotesku kadarean” A.Uçi). Ka një harmonizim simbiotik të egzistencës së konceptimit botkuptimor me anë të figurave letrare të ngjarjeve, qëndrimit ideoemocional të autorit ndaj asaj çka ka dashur të të përçojë në këtë sprovë duke trajtuar probleme reale të ngjarjeve, të cilat kanë të bëjnë sidomos me marrëdhëniet e Shqipërisë me Europën, duke dhënë qartë një tezë se, shqiptarët janë europianë dhe të vjetër në moshë po aq sa Europa. Atëherë, për të nxjerrë në pah tiparet publicistike letraro-politike të sprovës, do të ndjekim këtë linjë arësyetimi:
1. Tiparet Publicistike(ngjarje politike) të sprovës: Informacion,ngjarje me data, të adresuar dhe personazhe realë:
Siç duket spuntoja autorit i jepet një datë kohore viti 2006, me ardhjen e Barosos, kryekomisionerit europian për marrëveshjen me Shqipërinë. Lihet e tashmja pezull(ashtu siç Kadare vepron gjithnjë me kohën: merret spunto nga e tashmja, bëhet lidhja me të shkuarën duke dhënë mesazhinn e së ardhmes), pra 2006-ta në këtë rast dhe autori kthehet para viteve ’90, në periudhën komuniste duke kujtuar marrëdhëniet e asaj kohe, por dhe sjelljen e shqiptarëve në kapërcyellin e dy epokave pikërisht më ’90.
Meqënëse tashmë, rruga e kritikës pas ’90 është e hapur, shkrimtari nuk kursehet të japë qëndrimin e tij për të vërjetur sjelljen e Shqipërisë zyrtare, kryesisht ndaj Europës, por dhe anasjellas: si Europa është sjellë më Shqipërinë. Nuk është vetëm fshikullimi ndaj politikës dhe gabimeve të saj, por dhe konceptimi i ndërkombëtarëvë të Europës atlantike ndaj këtij vendi të vogël ballkanik. Në fakt , duket se pas ’90,autori, që tashmë i shihte ngjarjet dhe nga një kënvështrim në distancë në Paris(siç e thamë dhe më sipër) dhe më të qetë në të logjikuar të fenomeneve që po ndodhnin në Shqipëri përmend ogurin e zi, vitin 1997, ku sipas tij, shqiptarët treguan se ishin europian në sjelljen përkundrejt ushtrisë euroatlantike, e cila vjen për të shuar luftën ndër vetë shqiptarëve atë vit(rigjetjen e Europës së humbur, shkruan Kadare).
Autori kujton anëtarësimin e Shqipërisë në Lidhjen Islamike, si një veprim i nxituar dhe jo efiçent,duke kritikuar si pozitën ashtu dhe opozitën për heshtjen e mëvonshme kur vjen në pushtet.
Fajet e ngarkuara Shqipërisë për strehim terroristësh autori i përshkruan në mënyrë groteske duke kujtuar dhe arrestimin e atyre që s ‘ishin arabë, por romë. Dhe vetë autori në një mënyrë pothuaj të drejtpërdrejtë jep qartë mesazhin se futja në Europë dhe arritja brenda familjes europiane varet nga një factor shumë thelbësor që është marrëveshja e brendshme midis palëve, pozitë –opozitë, të majtë-të djathtë.
Lëkundjet e identitetit europian të shqiptarëve që për një farë kohë u bënë rend dite dhe kapluan shtypin e ditës asokohe, Kadareja i ka qartësuar dhe komentuar si zhurma që sa vinin e shtoheshin, meqë marrëveshja e Shqipërisë apo Tiranës zyrtare duhet të nënshkruhej me Europën.
Pikërisht, pas këtyre ngjarjeve kronikë fillon të ngjitet boshti i vëprës(fabula e ndërprerë lidhet sërish) sërish tek ulja e avionit të Barosos, kryekomisionerit europian në aereoportin Nënë Tereza.
Besoj se mbani mend se si kundërshton tezat e akademikut Qose me diskutimin dhe lidhjen e të qenit europian me fetë e shqiptarëve myslimane dhe të krishtere sëbashku me argumentet se si lidhen fetë me pushtimet e shumta ndaj shqiptarëve ndër vite. Si dhe argumentin për pozitën gjeografike, i cili sërish është element me emra të përveçëm realë publicistik.
Për boshtin ose togfjalëshin çelës të kësaj sprove, atë që mundohet ta mbrojë si tezë Kadareja, pra identitetin e përgjysmuar(kriteri fetar është më i fuqishmi) europian të shqiptarëve sërish vijnë në ndihmë elementët publicistikë emra realë si poetët De Rada, Naim Frashëri.
“Shqiptarët janë ndër popujt më të vjetër të kontinentit europian, popull themeltar në rrafshin e tij, ashtu siç është pranuar gjuha shqipe nga gjuhëtarët e mëdhenj, si një ndër 10 a 12 gjuhët bazë të kontinentit.” Argumentet dhe gjykimet vijojnë me :pozitën gjeografike, me ngjyrën e popullsisë, preardhjen e saj nga ilirët(trako-ilirët) me histori të kronikës mesdhetare europiane, ku tre qyetet Durrësi, Shkodra dhe Berati kanë afërisht një moshë më Romën. Duke vazhduar sërish me të adresuar konkretë si : gjurmët arkeologjike greko-iliro-romake, teatro e amfiteatro të mesjetës shqiptare, vepra e Milan Shuflait, Gjergj Kastriot Skënderbue, si mit europian, Kanuni, Eposi i Kreshnikëve, emrat e autorëve të letërisë së Rilindjes, Alfabeti latin i shpallur nga Gjergj Fishta si alfabeti zyrtar shqiptar etj.

[Zero Cool]

-Antieuropianizimi sipas Kadaresë
Ashtu siç kërkohet të argumentohet europianizimi i vendit të shqiponjave, Kadareja argumenton sërish me emra, ngjarje, konkrete dhe antieuropianizmin duke përmendur pushtimin 5-shekullor osman dhe komenti i pushtimit apo më saktë pasojat me fakte që jep autori në faqet e librit, me trysninë e fesë myslimane, Letërsia bejte, stile, vese, veshje te botës arabe, deri tek tentativa për shkatërrimin e gjuhës shqipe, që nuk u arrit dot përgjatë 5 shekujsh, nga pernadoria osmane, (si faktor dominant në lëkundjen e identitetit europian të shqiptarëve).
Kundër otomanizmit, thekson Kadareja u vu Rilindja Kombëtare, duke e luftuar fenomenet anadollake, obskurantiste duke mbrojtur Shqipërinë, gjuhën shqipe, kulturën shqiptare orgjiniale dhe etnike.
Ndërsa pas ikjes së turqve përmendet dhe miti i Haxhiqamilit dhe rebelimi tij, sërish fenomene reale, ngjarje reale, si fenomene që mbollën veçse robëri në Shqipërinë e asaj kohe, thuhet në sprovë.
Dukej se e gjithë frika e shkrimtarit është tek keqpërdorja e fesë myslimane së saj duke përmendur këtu mendjen e ndritur Konicën, i cili ndikoi me thirrjet, që u bëri popullit të vet dhe kryesisht muhamedanëve. Prandaj dhe që të bëhej dhe të bëhet Shqipëria europiane ka nevojë për të krishterë dhe myslimanë ashtu siç është ajo sëbashku me tri fetë e saj, thotë autori më poshtë. “Do të kishte tre përbërës të një identiteti dhe jo një identitet i ndarë në tresh”, gjë që arriti ta bënte Ahmet Zogu me dekretet e tij të famshme :heqja e perçes, falja në këmbë etj).
Ka një periudhë ndërpreje të europianizmit të Shqipërisë dhe kjo ishte periudha komuniste prej 50 vjetësh afërisht duke mbjellur dhe edukuar urrejtje thotë autori, ndaj Europës. “Europa e harroi Shqipërinë, me duar të lira, tashmë jugosllavët iu turrën identiteti shqiptar”.
Në pjesën 7 të sprovës, autori sërish thekson dhe përsëritet 2006-ta si fillim i hyrjes së Shqipërisë në Europë, ku përmenden fjalimet amerikane në parlamentin shqiptar më 1997, por dhe qëndrimet e politikanëve shqiptarë , për të cilët thuhet:”…kujtojnë se me dredhitë e pazareve të pluhurosura të dikurshëm, mund të hyjnë në institucionet e demokracisë kontinentale”.
Sërish vijnë data reale, si 1997 dhe 1999 kur Europa mesazhon për Shqipërinë , me atë identitet që kishte, por me demokraci dhe emancipim, thuhet më poshtë.
Por duket se Haxhi Qamili, qëndron si për dreq aty në mes të Tiranës dhe madje këtë autori e sheh si ogur jo të mirë për europianizmin e shqiptarëve dhe identitetin e tyre. Në kontrast me vendosjen e shtatores së Nënë Terezës në Shkodër, ku si qytet do mbetet gjithnjë qendër e madhe e qytetërimit europian.
Futen në një emërues të përbashkët politikanët shqiptarë që duan Europën, por “mendjen e kanë nga lindja’’, kjo duket se dhe kur duan të bëjnë ndërmjetësin, në mosmarëveshjen ShBA Iran për energjinë bërthamore , të cilën autori e quan ëndërr në diell, dhe në rastin më të keq korrupsion.
Shkrimtari publicist në këtë rast, ka anën e vet të fortë dhe të padiskutueshme anën letrare, por duhet të sprovojë në atë publicistike dhe duket se ia ka arritur ta bëjë atë duke shperhur mendimet e veta në lidhje me këtë fenomen.
Kjo sprovë është një qëndrim politik, dhe kryesisht politikë e jashmte(këtu përfshihet dhe lexuesi i huaj, jo shqiptar dhe kjo e bën sprovën europiane, universale, pasi kumti i saj i bie gongut për Shqipërinë në radhë të parë dhe Europën, për fqinjët, Ballkanin, Greqinë. Politika, ka qenë një nga temat e prefereruara të Kadaresë(për sa ajo vendos për fatet e shoqërisë dhe popullit shqiptar), kujtojmë këtu “Pallatin e ëndrrave”, “Dimrin e madh”, si vepra që kanë element politike brenda duke përshkruar ngjarje në Institucionet e e politikës si Ministri etj. Siç e thamë dhe më sipër shkrimtari vizionar ia var në qafë peshën e përgjegjësisë politikës shqiptare në sfond historik, e cila mban një rol kryesor në koegzistencën e identitetit europian të shqiptarëve. Synimi i këtij studimi është vënia në pah e elementëve publicistikë të sprovës dhe nga ana tjetër elementët letrarë të saj që bashkohen dikotomisht si në një trup të vetëm.

2.Ana letrare, “arma” e padiskutueshme e autorit (për të mos ju lodhur po ju japim emra faqesh figurat letrare të përdorura gjatë sprovës):
Europa, xanxa kryeësore për shqiptarët, fq8.
Fill pas dehjes së parë për Europën…fq.11
Krejt si një shpend i verbër , një dërgatë shqiptare fluturoi me avion për në Xhedal….fq.11
….në vend të kthjellimit të strategjisë politike shqiptare, ca re të zeza e mbuluan horizontin.fq 12
…aq më këmbëngulëse bëhej kokrrama se shqiptarët ishin mish i huaj, pra i padashur për Europën. Fq 14
Kombi shqiptar, përpara se ta lexojë në libra e ka ndier në mish këtë lemeri.fq17
Gjeografia, gjëja më kokëfortë në botë, dëshmon e para evropianitetin shqiptar. Fq 20.
Më 28 nëntor u shpall pavarësia dhe nga zgafellat e kombit u nxorr famuri i moçëm mbretëror me shkabë dykrenore…fq 24
Pa shkrimin asnjë ngrehinë gjuhësore s’ mund të mbetej gjatë në këmbë. ….po gjuha osmane veçse sa i gërvishte gjuhët kryeneçe të vendasve.fq 26
Letërsia e betjexhinjëve….një sajesë prej qerpiçi prej murit hijerëndë e monumental, ndonëse të ftohtë të traditës së letërsisë dygjuhëshe shqiptaro-latine.fq27
Kundër kësaj zgjyre që s’ dije ç‘emër t‘i vije, u ngrit Rilindja Kombëtare shqiptare.fq.30
…lufta midis identitetit të lodhur shqiptar dhe përçudnimit të tij langaraq, u duk se do të përfundonte shpejt. Fq 31.
Greqia gjatë një shekulli lirie kishte arritur t’i pastronte njëfarësoj “hithrat dhe ferrat “ e pushtuesit. Fq 32.
Jugosllavia, kjo primadonë e “botës së tretë”,…..fq.42
Në çaste të vështira popujve u ndriçohet mendja në mënyrë të ethshme. fq.44
….Rilindja e flakëroi mendimin shqiptar…fq 44.
Ata kujtojnë se me dredhitë e pazareve të pluhurosur të dikurshëm, mund të hyjnë në institucionet e demokracisë kontinentale. fq 48

[Zero Cool]

Është një sprovë publicistike pasi jep një qëndrim ideoemocional të autorit, qëndrim ndaj fakteve, ngjarjeve që kemi renditur pak më sipër duke na dhënë një shqetësim të madh të niveleve kombëtare, etnike, siç është vënia në diskutim, historia e identiteti europian të shqiptarëve në një moment kur Europa po hapte dyert realisht për Shqipërinë(Ardhja e Barosos më 2006). Shpesh ngjarjet në kohë dhe fenomenet komentohen, përshembull fenomeni Haxhi Qamil dhe otomanizmi, reagimi i politkanëve shqiptarë përkundrejt fenomenit Ahmet Zog që është në antinomi të plotë me të tre të parët duke përfaqësuar dy shtylla: europianizmin dhe antieuropianizmin sipas autorit. Ashtu si veprohet në një ssprovë publicistike në të arësyetohet, gjykohet për fenomenet dhe për politikat e ndjekura shpesh duke folur dhe për individë të veçantë(Enver dhe Nexhmije Hoxha). Faktet, ngjarjet, komentet qëndrimet për to vijnë nën petkun e mrekullueshëm letrar dhe me figurshmëritë. Pak a shumë i kemi renditur më sipër, këto plotësojnë mozaikun ambiug të publicistikës letraro-politike-shoqërore në këtë rast.Hamit Boriçi tek “Publicistika letrare” thotë: “Publicistika është vetë pohimi ose mohimi, është mendimi për faktet e fenomenet e jetës, shfaqur e përpunuar nëpëmjet një lloj shkrimi, është zhvillimi dhe përpunimi i mendimit, arësyetimi mbi faktet, ngjarjet dhe fenomenet, qëndrimi i autorit ndaj tyre”. Duken qartë figurat e preferueshme të stilit avangardë të Kadaresë si alegoritë, stigmatizimet, ironitë, personifikimet, metaforat, metonimitë, epitete(Pazare të pluhurosura, identitet i lodhur), simbole(Jugosllavia, primadonë e botës së tretë)krahasimet(krejt si një shpend i verbër, një dërgatë shqiptare..). Tek “Publicisitika letrare” Boriçi thotë:’Figurat në publicistikë shërbejnë për të paraqitur njerëz, ngjarje dhe evenimente, në të cilat mishërohen interesa shoqërore me karakter aktual dhe perspektiv”. Figurat e mësipërme, në këtë sprovë janë dhe pikëtakimet midis letërisë dhe publicistikës.
Kadareja nuk është nacionalist, këtë e ka thënë dhe në “Ftesë në studio”, por është i tillë për sa kohë që kombi dhe etnia, gjuha, shqiptaria cënohen dhe dëmtohen rëndë, misioni i tij në këtë sprovë është ruajtja e imazhit të vendit të shqipeve dhe ai është në këtë aspekt ambasador i shqiptarizmit. Kadareja në këtë sprovë i ngacmuar nga ngjarjet e momentit në vitin 2006-të ardhja e Barosos, i ka vënë vetës një qëllim kur është ulur të arësyetojë, komentojë faktet, ngjarjet, dukuritë, të adresuarit realë për të shprehur opinionin e tij për këtë fenomen, pra identitetin europian të shqiptarëve duke e ndjerë se është moment për të thënë diçka në lidhje me të, nga një këndvështrim politiko-shoqëror.
Kadareja ia ka arritur qëllimit me anë të sprovës të përçojë mesazhet të qarta tek lexuesi duke komentuar, gjykuar, arësyetuar dhe konkluduar për identitetin europian të shqiptarëve duke ndikuar tek opinioni i përgjithshëm shoqëror me anë të kësaj sprove. Kjo sprovë publicistike zbukurohet nga elementët letrarë që kemi renditur më sipër, por gjithnjë duke ilustruar të adresuar, fenomene konkrete.