[Zero Cool]

vijimi


Një hall i madh.
Cili është ai? Ka mbetur mister sepse formimi i brezave të rinj të sociologëve në këto njëzet vjet ka shkuar drejt një sociologjie që i ngjan më shumë një ideologjie, kurse inxhinierë socialë as që është menduar të formohen, jemi larg tyre, për arsye shumë serioze.
Kur individi, qoftë edhe kryefamiljar, bie në një hall të madh, nuk e ndihmon më vetja, as vëllai, as komshiu, atë mund ta ndihmojë vetëm "koshienca kolektive" - morali i pushtetit publik, por ky i fundit nuk e kreu rolin e tij si "mësues moral", sepse kjo quhet e papranueshme në epokën kur sundonin iluzionet liberale dhe individualiste.
Oazin e bukurisë të pjesës tradicionale të qytetit nuk kishte guxuar ta shkatërronte as regjimi monist. E kishte dëmtuar, por nuk kishte mundur dot ta zhdukte. Për arsye sepse koha e tridhjetë viteve të para të ekzistencës nuk i kishte mjaftuar, kurse dekada e fundit ishte ajo e një krize aq të rëndë saqë ekonomikisht nuk ia dilte dot të ndërhynte rëndë dhe tërësisht edhe në këtë pjesë të qytetit. Kriza e banesave ishte kaq e rëndë saqë askujt nuk i shkonte më ndërmend që të prishte shtëpitë demografikisht shumë të populluara dhe në vend të tyre të ngriheshin pallate për t'i strehuar në to. Aq më shumë që politikisht dhe nga ana policeske më mirë e lehtë kontrollohen lagjet urbane tradicionale sesa zonat urbane me pallate të lartë.
Halli i madh i kryefamiljarëve ishte pikërisht një hall familjar.
Po ta them troç dhe menjëherë, shtëpitë e lëna trashëgim nga ana e prindërve apo e gjyshërve, sado të mira të kishin qenë, ato ishin ndërtuar mbi bazën e dy kritereve sociale themelore:
Së pari, para një shekulli, ato ishin ndërtuar vetëm për një familje të vetme, numerikisht të madhe, është e vërtetë, ama të ndërtuar në formë piramidale.
Së dyti, kjo familje numerikisht e madhe, edhe po të kishte disa kurora brenda saj, mbetej homogjene, domethënë, anëtarët e saj pranonin bashkëjetesën e tyre brenda një autoriteti moral sipëror që ishin më të vjetrit e familjes. E thënë paksa më ndryshe nuset e djemve pranonin të ishin nën një strehë dhe nën komandën morale të vjehrrës së tyre të përbashkët, si edhe kunatat, nuset e vëllezërve, mirë a keq, pranonin të jetonin brenda një ekonomie të përbashkët familjare.
Të dyja këto karakteristika të familjes tradicionale, në vitet '90 dhe këtej janë në fazën e tyre të zvetënimit tërësor pas krizës paraprake që kishin pësuar nga moderniteti edhe përgjatë periudhës komuniste. Individi ishte bërë individualist. Familja konsiderohej dhe mund të mbijetonte vetëm në formën e familjes së ngushtë me dy breza. Familja u shndërrua në një njësi ekonomike dhe etike intime, e mbyllur ekskluzivisht midis hapësirës së krijuar mes dy bashkëshortëve.
Në një farë më mënyre mund të thuhej se brenda familjes tradicionale që jetonte në zonën e vjetër të qytetit kishte ardhur një kohë shumë e vështirë. Nuset e djemve dhe vjehrra e tyre nuk e gjenin më gjuhën e përbashkët. Kunatat midis tyre përsëri nuk po e duronin dot më njëra-tjetrën. Meshkujve të shtëpisë po iu vinte "në majë të hundës" kjo gjendje. Vëllezërit ndihen të stresuar nga mëngjesi në darkë brenda mureve të shtëpisë, pikërisht atje ku do të duhej të gjenin pak qetësi në një kohë të lodhshme dhe me shumë mundime. Shihnin nënën e tyre të pakënaqur, marrëdhëniet me vëllezërit të tendosura, fëmijët të kthyer në një publik që shihte skena teatrale tepër të rënda familjare. Mëritë nuk kishin të sosur.
Djemtë kërkojnë një zgjidhje.
Të ndahet shtëpia në disa pjesë?
E pamundur. Ajo nuk është ndërtuar për këtë qëllim.
Të rrëzohet dhe të ngrihet nga fillimi me arkitekturë të re, me disa hyrje?
E pamundur. Kërkon shumë shpenzime.
Në këto kohë dilemash, dikush troket te dera me një propozim të ri: "Jepeni shtëpinë dhe oborrin e saj si truall ndërtimi dhe në shkëmbim të tyre do të keni një jetë të qetë në hyrjet e veçanta të pallatit që do të ndërtohet mbi to. Nuk ka kohë për të menduar. O sot, o kurrë".
Në hall, duket atje tej një dritë në fund të tunelit. Të gjendet qetësia brenda fisit familjar duke e ndarë familjen klanike, patriarkale, tradicionale.
"Sille kontratën ta nënshkruaj zotëri!"
Qyteti i vjetër merr fund. Atë veç të tjerash e bëri të mundur kriza e familjes patriarkale, tradicionale, e ndodhur në një hall të madh.
Mund të durosh një luftë, një tension social, një grevë, një luftë fetare, një bombardim, një rrethim në kështjellë, aty tregohen burrat e vërtetë, por është e pamundur të durosh sherrin në familje kur zgjat me vite. Aty burrat dhe gratë nuk kanë dallim midis tyre. Burrat bëhen si gratë dhe gratë bëhen si burrat. Barazi e plotë.
Prandaj kriza e identitetit të qyteteve në qendrat e tyre ishte para së gjithash kriza e institucionit që përdorte parkun e banesave të këtyre lagjeve tradicionale, pra të familjeve. Arkitektura nuk bëri tjetër veçse ndoqi evolucionin e jetës sociale të lënë në fatin e vet, në mëshirën e fatit të vet. Pa ndihmën financiare të shtetit pa politikat mbështetëse familjare dhe financiare, pa kuptuar krizën e familjes dhe nevojat e saj, nuk kishte rrugë tjetër veç asaj që u ndoq, fatkeqësisht.
Tradita qytetëse e mbështetur në lagjet me shtëpi tradicionale, me kopshtie, me shumë metra katro sipërfaqe për frymë brenda hapësirës së ndërtuar në shërbim e pronësi të familjes, u zhyt në pluhurin e gjërave të harruara një herë e mirë. Një pasuri e tërë e kulturës kombëtare na la shëndenë në sytë tanë, me pjesëmarrjen tonë, për të mos u kthyer kurrë më mbrapsht.