Pse festohet Viti i Ri mė 1 janar?
Viti i Ri ėshtė koha nė tė cilėn njė vit i ri kalendarik fillon numėrimin. Nė shumė kultura, kjo festė festohet nė tė njėjtėn mėnyrė. Viti i Ri i kalendarit gregorian, sot nė pėrdorim nė mbarė botėn, bie nė 1 janar, ashtu siē ndodhte edhe me kalendarin romak. Ka kalendarė tė shumta qė mbeten nė pėrdorim rajonal qė e llogarisin Vitin e Ri ndryshe.
Pėr babilonasit, viti i ri fillonte me rilindjen e Tokės, domethėnė me pranverėn. Por, pėrse viti i ri festohet nė dimėr, nė datėn 1 janar? Sepse romakėt antikė, vazhdonin tė festonin vitin e ri nė marsin e vonuar, por kalendari i tyre ishte i sinkronizuar me diellin.
Kėshtu Jul Cezari, nė vitin 46 para Krishtit, krijoi atė qė ende edhe nė ditėt e sotme ėshtė i njohur si kalendari Julian, qė stabilizonte fillimin e vitit tė ri ditėn e parė tė vitit, pra nė njė janar. Kėtė ditė romakėt ftonin miqtė e tyre dhe shkėmbenin dhuratė njė vazo tė bardhė me mjaltė, dhe gjėra tė tjera qė ishin urim pėr fat dhe lumturi. Kėtu ekzistonte dhe imazhi i Dea-s, e cila kishte domethėnien e fatit dhe tė lumturisė.
Nė shumė vende evropiane, pėrdornin kalendarin Julian. Ndėrsa tė tjerėt e festonin vitin e ri sipas kalendarit tė tyre pėr shembull nė 1 mars (Viti i Ri nė Romėn Republikane) 25 dhjetor (Krishtlindjet). Vetėm me pėrdorimin universal tė kalendarit Gregorian (nga emri i papės Gregorio XIII, i cili e ideoi nė vitin 1582), data e 1 janarit shėnon fillimin e vitit tė ri duke u bėrė njė gjė e pėrbashkėt pėr tė tėrė. Data 1 janar ėshtė pranuar relativisht vonė nė kulturėn perėndimore si dita e parė e vitit. Deri nė vitin 1751 nė Angli dhe Uells (dhe tė gjitha zotėrimet britanike) viti i ri fillonte mė 25 mars. Ndryshimi u bė nė vitin 1600 nė Skoci.
Viti i Ri Islam fillon nė ditėn e parė tė muajit Muharrem i cili llogaritet muaji i parė nė kalendarin Islam. Shumė muslimanė pėrkujtojnė kėtė ditė pėr tė pėrkujtuar madhėshtinė e kėtij muaji si dhe emigrimin e e tė dėrguarit tė fundit Muhammedit tė bėrė nga Mekka nė qytetin Medina.
Meqė kalendari Islam hėnor ėshtė 11 gjer nė 12 ditė mė i shkurtėr se sa kalendari Georgoan diellor datat e vitit tė ri Islam ndėrrojnė ēdo vit nė kalendarin diellor.
Sidoqoftė urime, shėndet, fat dhe lumturi tė pafund ju uroj.