[Murgesha]

Vargu i dytë:

Poeti thotë:

"Gjersa mendja ime në qiell të ketë shkuar"


Në këtë varg mendimi nuk përmendet në kuptimin filozofik, por në kuptimin e njohjes së të vërtetës, të cilën njohësi e gjen te vetja e tij. Duke u shprehur ndryshe, kjo do të thotë që ai të krijojë përsosjen e qenies dhe shtimin e nurit (dritës) tek vetja. Ndërsa te gnosticizmi filozofik njohja është krijimi i imazhit të sendeve në tru ashtu siç i shohim ato në pasqyrë, tek njohësit është prezenca e sendeve vetë përpara tij dhe jo e fotografisë së tyre. Ndërmjet këtyre dy kuptimeve ka një ndryshim të madh, sikundër që është vetë ndryshimi midis filozofit dhe njohësit.


Me fjalën "qiell", në vargun e dytë, poeti nuk ka në përfytyrim qiellin si materie apo hapësirën mbi kryet tona, por një kuptim më të hollë: atë të njohjes së vërtetë, të cilën synon çdo njohës e njohje, sikundër e shpjeguam, dhe që është përsosja shpirtërore. Pra, njohja nuk është pasqyrimi i imazhit të sendeve në trurin e njeriut. Kjo lloj njohje është faza më e ulët e njohjes. A mund të jetë ajo rruga se si njohësi mund të mbërrijë te njohja e vërtetë, për të cilën shprehet poeti, duke përmendur shkuarjen e mendjes në qiell. Sipas filozofisë, nuk ka pasojë pa shkak dhe nuk ndodh çdo pasojë për çdo shkak, por ka një rregullsi në botën e sendeve, në kuptimin që çdo shkak ka pasojën e vet, gjë që vërteton lidhjen midis tyre me origjinën. Duke vijuar me këtë arsyetim, do të mund të pohonim se njohësi, i cili dëshiron të krijojë njohjen e vërtetë në veten e tij, d.m.th., që të arrijë deri në atë fazë nga fazat e sjelljes shpirtërore - mund ta arrijë këtë nëse do të ekzistojë midis tij e njohjes së vërtetë një farë lidhje origjine. Prandaj, nëse njohësi pastron zemrën nga shkaqet e këqija shpirtërore, ai mund të shohë dritë në zemrën e tij. Sepse pengesat shpirtërore dhe mëkatet errësonjëse, të cilat kanë pushtuar zemrën, ndalojnë hyrjen e dritës në të.
Me pastrimin e zemrës nga errësira dhe heqjen e perdes së errësirës në fazat fillestare të sjelljes dhe të perdes së dritës në fazat e larta të saj, mund të themi se njohësi ka mbërritur te e vërteta. Por shtrohet pyetja tjetër: a mund të jetë drita, gjithashtu, një pengesë? Depërtuam drejt njohjes me perden e dritës, por a mund të jetë drita pengesë e dritës?! Sado kundërthënëse të duket, përgjigja është pohuese. Perdja dritëdhënëse (e dritës) është preokupacioni i njohësit për atë që ai ka arritur në shkallët e përsosjes në drejtim të dijes e njohjes së lartë. Kur poeti Naim Frashëri thotë: "...e krahët mos i lëviz", nëse rrahim të zbulojmë përmbajtjen e vërtetë, përtej lëvozhgës poetike, kjo do të thotë: mos lakmo drejt shfaqjeve të kësaj bote dhe mos u kënaq me atë që ke fituar nga njohja shpirtërore, sepse preokupimi i zemrës me dritën pengon njohësin të shkojë drejt shkallëve më të larta dhe për afrimin e mendjes drejt qëllimit. Por nuk jep të drejtën e fjalës, sikurse është e drejta e tij.
Për ta thjeshtuar të kuptuarit e këtij interpretimi, bëjmë në krye një marrëveshje: marrim pasqyrën dhe e shëmbëllejmë me zemrën e njohësit. Sa më e pistë të jetë pasqyra, aq më tepër nuk shohim gjë tjetër përveç saj. Sa më shumë e pastrojmë, aq më pastër e shohim pamjen e sendeve. Papastërtia mbi sipërfaqen e pasqyrës është perdja e errësirës dhe pasqyra e pastruar është vetë perdja e dritës. Sepse njohësit ajo i vlen që të mos shohë veten dhe të mos shohë përsosjen në të cilën ka mbërritur. Gjithashtu edhe mendjen të mos e ketë të preokupuar me atë që ka, domethënë të shohë të dashurin, vetëm. Prandaj poeti në vargun e fundit thotë: nuk ekzistoj, nuk ekzistoj.
Duke e shpjeguar në vend të tij, zbulojmë këtu diçka të hollësishme, që është orientuesi e burimi në njohjen e të padukshmes dhe që aty të shohë shumë gjëra. Në vetvete ai është i kënaqur për çka ka arritur dhe është në fazën e perdes së dritës, por ka mbërritur tek e vërteta dhe te njohja. Ai që pretendon se ku ka arrirë drejt së vërtetës, ky është në fazën e perdes së errësirës. Njohës i vërtetë është ai që ecën nëpër fazat e sjelljes me vepra e jo me fjalë. Pastaj pastron zemrën nga perdja e errësirës dhe e sheh veten të varur nga e vërteta. Pastaj nuk e sheh plotësisht veten dhe arrin te e vërteta.
Ai që sheh vetëm vetveten është i mangët në të besuarit e njësimit të Zotit dhe ai që e sheh veten me Zotin është më afër dualizmit. Ndërsa ai që sheh vetëm Zotin ka mbërritur te e vërteta dhe njohja.
Vargu i tretë

Synimi me fjalën "ikra" (të lexoj), në këtë varg, nuk është shqiptimi (leximi) me fjalë, por mbërritja e njohësit në fazën e përsosmërisë shpirtërore, me qëllim që të qetësohet për bëmat e tij, pasi nuk sheh tjetër përveç Zotit.
Shprehja që përdor poeti në këtë varg, "atje fytyrën e Zotit", është pjesë e Ajetit Kur’anor: "Ejnema teualu fe themme vaxhh Allah", dhe ka kuptimin që kudo që vështroni do të shihni aftësinë e Zotit e madhështinë e Tij. Në këtë Ajet është një kuptim i hollë, të cilin nuk është vendi të përmendet. Thelbi është se poeti, me fjalët "gjersa sytë e mi të gjejnë fronin e Tij", nuk ka kuptimin e njohjes filozofike. Siç u munduam të shpjegojmë, ai ka parasysh mbërritjen në përsosmëri e njohje: në atë njohje e gjerësi që e dëshiron qenia e tij dhe në fuqizimin e forcës së dritës së Tij; të shohë madhështinë e Krijuesit në zemrën e tij, jo sipas treguesit filozofik.