[Psikologu]

Shkolla e shkrimi shqip pas Kongresit te Manastirit dhe dhuna xhonturke (dhjetor 1908 - gusht 1909)
Te mbeshtetur ne vendimet e Kongresit te Manastirit, atdhetaret shqiptare hapen shkolla te reja shqipe dhe i shtuan perpjekjet per te perhapur shkrimin shqip ne te kater anet e vendit. Ne janar te vitit 1909 klubi i Elbasanit mblodhi te holla te mjaftueshme per te mbajtur me mjetet e tij 4 shkolla shqipe, nje ne qytet me 100 nxenes dhe tri ne fshatra me nga 60 nxenes secila. Klubi kishte caktuar gjithashtu 3 mesues shetites ne krahinen e Shpatit, te cilet u mesonin gjuhen shqipe femijeve e banoreve te rritur te 10 fshatrave. Pervec ketyre, qe nga fundi i vitit 1908 ne Shpat funksiononin 4 shkolla shqipe, ku mesonin femijet e 19 fshatrave.
Ne janar-shkurt te vitit 1909 u ngrit nje shkolle shqipe ne Gline te Leskovikut, nje ne Pogradec, dy shkolla shqipe ne katundet Kakos e Selenice te Frasherit (ne te cilat mesonin edhe femijet e katundeve perreth), nje shkolle shqipe ne katundin Cakran te Fierit dhe nje tjeter ne Negovan. Ne shkurt te vitit 1909 filloi te funksiononte shkolla shqipe e Kumanoves, qe u hap nga klubi shqiptar i ketij qyteti. Ne fillim te vitit 1909, pas nje lufte te ashper me oficeret xhonturq, u arrit te celen shkolla shqipe ne qytetin e Ohrit. Ne mars te vitit 1909 ne Korce, pervec dy shkollave te hapura menjehere pas shpalljes se kushtetutes, u cel edhe nje shkolle tjeter e pavarur per djem, kurse ne veren e atij viti u cel nje shkolle shqipe ne fshatin Libohove.
Me perpjekjet e klubeve vijoi te futet mesimi i gjuhes shqipe ne shkollat shteterore turke dhe te huaja. Ne dhjetor te vitit 1908 mesimi i gjuhes shqipe ishte futur si lende e detyrueshme ne te kater shkollat fillore turke te Elbasanit, ne ate gjysme te mesme (qytetese), si edhe ne shkollen e komunitetit ortodoks. Prane kesaj shkolle ishte ngritur edhe nje kurs nate per mesimin e shqipes, qe ndiqej nga 60 djem. Pas kesaj qeveria greke i preu kesaj shkolle subvencionimin.
Ne fillim te vitit 1909 klubet shqiptare arriten te fusnin mesimin e gjuhes shqipe ne shkollat fillore turke te Gjirokastres, te Frasherit, te Permetit, te Tepelenes, te Beratit, te Peqinit, te disa fshatrave te Mallakastres etj., ndersa klubi i Vlores e shnderroi shkollen fillore turke te ketij qyteti ne shkolle shqipe. Mesimi i shqipes u fut gjithashtu ne shkollat turke te fshatrave Qesarake, Novosele e Selenice e Kolonjes dhe ne shkollen greke te Fierit.
Ne pranveren e vitit 1909, fale perpjekjeve te klubeve e te mesuesve atdhetare, gjuha shqipe mesohej edhe ne shkollat qytetese (ruzhdie) turke te Vlores, te Permetit, te Mitrovices, te Beratit si dhe ne disa gjimnaze (idadie) te vendit, si ne ate te Manastirit, te Gjirokastres, te Beratit, te Korces, te Janines, te Durresit, te Shkupit etj.
Ne mjaft qytete te Shqiperise u kerkua qe gjuha shqipe te perdorej edhe ne gjykata e ne predikimet fetare te kishes ortodokse. Ne fundin e shkurtit te vitit 1909 klubi i Korces, se bashku me perfaqesuesit e popullsise ortodokse te ketij qyteti, vendosi qe predikimi ne kishat ortodokse te behej ne gjuhen shqipe. Ky vendim iu njoftua edhe peshkopit te Korces, Patrikanes se Stambollit dhe valiut te Manastirit. Nderkaq, atdhetaret korcare, me nismen e tyre, filluan te futnin gradualisht gjuhen shqipe ne kishat e qytetit. Ne kishen e Negovanit predikimi filloi te behej gjithashtu ne shqip.
Edhe perfaqesuesit e popullsise katolike e myslimane te Kurbinit, ne mbledhjen qe mbajten ne gusht te vitit 1909, kerkuan nga qeveria turke qe te hapte shkolla fillore shqipe ne fshatrat e kesaj krahine.
Klubi i Elbasanit, per te shmangur pengesat qe xhonturqit u nxirrnin shkollave shqipe, u propozoi me 31 dhjetor gjithe klubeve shqiptare qe t'i percillnin parlamentit turk e deputeteve shqiptare kerkesen per njohjen zyrtare te kombesise shqiptare, plotesimi i se ciles do t'u siguronte shqiptareve te drejtat kombetare ne lemin e kultures dhe te arsimit. Por kjo kerkese nuk u miratua nga qeveria turke.
Shkolla shqipe qysh ne periudhen e pare pas revolucionit u ndesh me perpjekjet e xhonturqve per te penguar perhapjen e saj. Prandaj edhe perkrahja qe shqiptaret u dhane xhonturqve per shtypjen e kunderrevolucionit te prillit te vitit 1909, ishte akti i fundit i bashkepunimit me ta. Pasi forcuan pozitat ne Stamboll, xhonturqit kaluan ne perdorimin e masave shtypese ndaj levizjes kulturore te popujve te shtypur ne pergjithesi dhe te shqiptareve ne vecanti.
Levizja per arsimin e kulturen kombetare shqiptare u gjend shume shpejt perballe goditjeve te Komitetit "Bashkim e Perparim", i cili, meqe paraqitej si mbrojtes i kushtetutes, vepronte me shpesh ne menyre te fshehte sesa te hapur. Nje nga mjetet kryesore qe xhonturqit perdoren per te ndaluar kete levizje, per t'i percare shqiptaret sipas dasise fetare dhe per te penguar ngritjen e ndergjegjes kombetare, ishte propaganda e shkrimit te gjuhes shqipe me alfabetin arab, qe filloi menjehere pas Kongresit te Manastirit. Ne sherbim te kesaj propagande u vune disa nga kleriket konservatore myslimane dhe elemente te tjere fanatike e turkomane, te cilet, duke shfrytezuar ndjenjat fetare te popullsise myslimane shqiptare, u perpoqen te formonin tek ajo bindjen se shkronjat latine jane te te pafeve (te kaureve), se binin ndesh me fene islame dhe se shqipja mund te shkruhej vetem me alfabetin turko-arab, qe ishte i shenjte, sepse me te ishte shkruar Kurani. Ne fillim te vitit 1909 u formua ne Stamboll "Shoqeria per mesimin dhe per shkrimin e gjuhes shqipe me shkronjat turqishte", e perbere kryesisht nga ulemate (kleriket e larte) myslimane, qe shperndante thirrje dhe abetare shqipe me alfabetin arab. Nje abetare e tille u perhap ne viset e ndryshme te Shqiperise ne muajin janar te atij viti.
Kjo fushate u shoqerua me orvatjet, qe xhonturqit bene per te provokuar mitingje te elementeve fanatike e turkomane kunder perdorimit te alfabetit latin, sic ndodhi ne fillim te shkurtit ne Manastir, ne Diber, ne Follorine e ne Perlepe. Konsulli francez ne Manastir, Pisho (Pichon), ne informacionin e tij (te 16 shkurtit 1909), shkruante se "ne keto tubime, te provokuara ne menyre te fshehte nga vete autoritetet turke, nuk arriten te grumbullohen vecse hoxhallaret dhe turqit fanatike, ndersa shqiptaret, thuajse ne menyre te pergjithshme nuk pranuan te duken atje". Jo rastesisht keto mitingje u mbajten ne xhami. Po keshtu, ulemate dhe disa nga hoxhallaret e Shkodres, te nxitur nga Komiteti "Bashkim e Perparim" i ketij qyteti, duke perfituar nga fanatizmi i pjeses myslimane te popullsise, zhvilluan ne pranveren e vitit 1909 nje agjitacion te fuqishem per perdorimin e alfabetit arab ne shkrimin e shqipes.