[natyra]

As kjo varrezë e përbashkët, e as varreza që ndodhet te arat e Bytyçëve, në jug të motelit “ Trofta”, as varreza e përbashkët në Bollovan, te Zabeli i Sadik Rexhës, kurrë nuk janë hapur. Tash pas lufte kanë dalë disa iniciativa për hapjen e këtyre varrezave të përbashkëta që ndodhen gati në secilin qytet të Kosovës, prej Prishtine, Gjilani, Ferizaj, Peje, etj. Por deri më sot këto varreza nuk janë hapur. Po ashtu, gjatë atyre hulumtimeve të mia, e përsëris, me Ibrën kurrë dhe me asnjë rast nuk e kemi diskutuar atë temë, asnjë dëshmitar nuk ka ditur të më thotë diçka më shumë për fatin e gjyshit, Rrustë Rugovës dhe të Ukë Rugovës. Deri vonë ka jetuar një dëshmitar që e ka përjetuar dhe mbijetuar golgotën e burgjeve të OZN-ës në Istrog, Haxhi Bujupi. Ai më ka deklaruar, si i ka deklaruar edhe bashkëpunëtorit të “ Botës sot”, Mikel Gojanit, dhe gazetarit tonë, Daut Blakës, se në Kullë të Popit ka qëndruar disa net bashkë me Rrustën, Ukën, Shaban Ukën, Llesh Gjon Lleshin e shumë burra të tjerë shqiptarë. Haxhia e ka përshkruar dhomën ku kanë qenë të burgosurit, si një dhomë ferri, të ngushtë, zagushi, e në të njerëzit kanë ndenjur të thuash në këmbë, ose njëri mbi tjetrin. Kjo dhomë ka qenë në katin e dytë të kullës, nga ana lindore, e poshtë ka qenë dhoma e torturimeve. Haxhiu pati thënë se lart shpesh natën dëgjoheshin klithmat e të torturuarve. Ushtarët e armatosur, natën, grupe-grupe i kanë nxjerrë të burgosurit dhe i kanë dërguar në tri-katër drejtime, ku i kanë pushkatuar. Edhe dëshmitarë të tjerë më kanë pohuar se kur e ka thyer Shaban Uka burgun në Kullë të Popit, njerëzia e paskan lutur Rrustën që të arratiset, por edhe me këtë rast nuk qenka larguar nga burgu duke thënë se unë po bëhem kurban i familjes! Në të vërtetë Rrusta, me gjasë, e ka pasur të ditur se malazeztë nuk do ta falin, për shkak se familja jonë prej Kongresit të Berlinit e këndej ka qenë e hasmëruar me ta, zaten si kanë qenë të hasmëruara edhe shumë familje të tjera rugovase, dhe të gjithë shqiptarët që kanë marrë pjesë në luftërat për mbrojtjen e Plavës, Gucisë, Nokshiqit, Smilevicës, Pazarit të Ri, e deri në Tivar e Ulqin.

Vrasja e Halil Sadrisë në Smilevicë

Gjeniu i letrave shqipe, Ismail Kadare, më 1994, kur e ka shkruar parathënien e librit publicistik të Ibrahim Rugovës, “ Çështja e Kosovës”, në mënyrë madhështore ka analizuar edhe shkaqet e mizorive serbe e malaziase mbi shqiptarët që deri në atë kohë kanë jetuar nën sundimin e Turqisë, një pjesë e tyre kanë pranuar fenë myslimane e një pjesë tjetër edhe është asimiluar. Shumica e serbëve dhe malazezve në ata shekuj, kanë jetuar si raja, çipçi, apo vasal të turkut dhe të bejlerëve e agallarëve shqiptarë. Por, kriza e madhe lindore, që e shkaktoi paqen e Shën Stefanit më 1878, pastaj Kongresi i Berlinit i atij viti, bëri që Turqia të humbë dominimin në një pjesë të Ballkanit e sidomos në Rumeli. Nën diktatin e Rurisë cariste, në ato vite është zgjeruar autonomia e Serbisë në drejtim të Sanxhakut të Nishit dhe Malit të Zi, në drejtim të Liqenit të Shkodrës, Tivarit, Ulqinit, Plavës, Gucisë dhe Rugovës. Shqiptarët atëherë, duke e parë rrezikun e humbjes së tokave të veta, janë organizuar në Lidhjen e Prizrenit që i ka kundërshtuar edhe vetë marrëveshjet e Turqisë me fuqitë e mëdha që synonin copëtimin e tokave shqiptare. Tre vjet luftëra e gjaqe kanë bërë ushtarët e Lidhjes për të mbrojtur tokat e veta. Rugovasit më së shumti kanë qenë të angazhuar në “ Besa – besë “ të Haxhi Zekës dhe të Ali Pashë Gucisë. Në besëlidhjen e Pejës, bashkëluftetar i Haxhi Zekës, pjesëmarrës i tubimit te Verrat e Llukës, ka qenë edhe stërgjyshi, Sadri Elezi. Djemtë e Sadri Elezit kanë qenë Halili, Beka, Rrusta, Ibishi, Xhema dhe Azemi, fëmijë të dy nënave. Prej këtyre djemve të Sadri Elezit, së pari Halili është vrarë në Smilevicë duke i mbrojtur tokat e veta. Thuhet se malazeztë Halilin e kanë vrarë në prita. Smilevica është një bjeshkë e bukur në veri- perëndim të Rugovës, andej nga Kolashini, të cilin tash malazeztë e kanë shpallur park nacional. Por ajo bjeshkë tradicionalisht ka qenë e rugovasve, edhe familja jonë ka hise në atë bjeshkë, që është pronë e rugovasve, po të merret për bazë e drejta e pronës në bazë të trashëgimisë.

Ibra i parë

Kur ne u vetëdijësuam pak më shumë, që nga klasat e para të filores, atëherë nisem të merreni më shumë edhe me ngjarjet historike. Filluaj të mendonim se kush në të vërtet ishin t parët tanë. Nga më të vjetërit filluam të mësojmë se kishte ndodhur një tragji në familje. Kush ishin të parët tanë? Mandej mësove se unë isha djali I Shabanit, Shani djali i Rrustës, Rrusta i S adrisë, Sadri i Elezit, Elezi i Demës, Dema i Nezirit dhe Neziri i Ibrës dhe Ibra Gjokës…Kur mori Ibrahim Rugova timonën e lëvizjes shqiptare në dhjetor të vitit 1989, propaganda serbe nis të bëjë zhurmë kundër tij. Pa hyrë në detaje, më kujtohet një mbledhje që e kishte organizuar LDK e fshatit Cerrcë, që I ishte kundërvënë propagandas serbe kundër Ibrahim Rugovës. Shkuam aty, Dush gashi e bëri një tekst një “ Bujkun “ e atëhershëm. Por, e vërteta është se Ibrën e mbronin të gjithë. Atëherë, unë u hidhërove, kur shkruan se pjesëtarë të famil;jess ë Rugovës, e dija propagandën, janë edhe këta, edhe këta, e unë bëra një si marri, shkrova në një gazetë, pas mbylljes së “ Rilindjes”, tash as vet nuk e di se në cilat gazeta shkruaja atëherë, në Fjala, Shkëndija, Zëri, etj. Dhe, shkrova, se cila ishte vërtet familja jonë. Shkrova deri të prejardhja e familjes sonë të Ibra, nuk përmenda Gjonin. Më vonë e pashë se kisha gabuar. Historia nuk ndryshohet. Kur lexova Erdelavoviqin, Fishtën, e kisha lexuar më parë, Koliqin poashtu më parë në “ Shenjëza”, që nga fundi i viteve ’60, fillova të mendoj se kush ishte ai Gjoka, para Ibrës, i pari i sonë të parë. E vërteta është se familja jonë rrjedh nga fisi Kelmend. Si kanë shënuar kronikët, ky fis i madh e ka mbajtur gjerë e gjatë veriun e Shqipërisë, gegët. E dija historinë e Skënderbeut, qendresën e tij në Krujë, humbjen e tij, kthimin e djalit të tij nga Italia, fitoret e turqëve, ikjen e finsnikëve shqiptarë në Itali, më vonë mësonim për poetetin e madh të Rilindjes kombëtare shqiptare, Jeronim De Radën dhe kështu, copa – copa kompletohet historia. Nuk është e pa qartësuar tashmë historia e fiseve të mëdha të gegëve.Por, gjithnjë, kur Ibra doli në krye të Lidhjes Demokratike të Kosovës, se ç’ mu rrotullua mendja tek Ibra i parë.

Ndërhyrja e Ker Sadrisë në favor të familjes së Sadri Elezit

...vzhdon