[yllbardh]

....vazhdim....
Çfarë stemash dhe vulash ka pasur në përdorim Skënderbeu?
Stemat kanë qenë atribute të familjeve patronimike. Në këtë kuptim, stemat janë të lidhura me mbiemrat e familjeve të bujarisë arbërore. Kjo do të thotë se mund të flitet për stema të Kastriotëve, por jo të Skënderbeut. Njëra prej tyre, që përfaqëson një shqiponjë dykrerëshe me një yll gjashtëcepësh në krye, është e mirënjohur si stemë e Kastriotëve. Në arkivat e Kroacisë është gjetur dhe një stemë tjetër, e mbështetur në të njëjtin motiv, shqiponjën me dy krerë, por me stilizim tjetër dhe me përbërje e kompozim heraldik të ndryshëm. Mendohet se kjo ishte stema që Gjergj Kastrioti përdorte si prijës i arbërve, pasi mori kryesimin e Lidhjes së Lezhës. Në të dyja këto stema sundojnë elementët bazë të heraldikës bizantine, duke përfshirë shqiponjën dykrerëshe. Duket se tek paraardhësit tanë, përfshirë Kastriotët, ka ekzistuar njëfarë vetëdije e brendshme perandorake, e cila ngjan se edhe sot herë-herë shpërthen nga nënvetëdija kombëtare. Në traditën mitologjike shqiptare shqiponja nuk ka ndonjë rol totemi. Funksione totemi në mitet e lashtësisë iliro-shqiptare kanë dhia dhe gjarpëri. Ilirët e quanin veten bij të gjarpërit dhe shqiptarët, pasardhësit e tyre, gjarpërin e quajnë "ama e votrës". Në eposin e kreshnikëve dy kryeheronjtë e marrin fuqinë nga zanat e malit dhe këto të fundit tek "tri dhitë briarta". Shqiponja nuk ka ndonjë atribut mbrojtës-totemik tek iliro-shqiptarët. Identifikimi i shqiptarëve në dy shekujt e fundmë si "bij të shqipes" shpreh thjesht një romantizëm të vonuar. Jo vetëm që shqiptarët nuk kanë ndonjë lidhje të gojëdhënës kombëtare me shqiponjën, por as emri i Shqipërisë nuk mund të shpjegohet me këtë leksemë. Emri i Shqipërisë është përdorur jo më herët se para tre shekujsh dhe lidhet me ndajfoljen "shqip", në kuptimin fillestar me domethënien "qartë", sikurse tek rrënja latine "explicitus". Prandaj stemat me shqiponjë dykrerëshe të Kastriotëve duhen parë në kontekstin e qytetërimit bizantin, ku përfshihej edhe bota arbërore në fund të mesjetës. Ndërsa stema e tretë, e cila thuajse nuk njihet fare në mjediset shqiptare, në kuptimin e plotë të fjalës mund të cilësohet stemë e Skënderbeut, sepse është në tërë elementët përbërës të saj e lidhur me protagonizmin e tij historik. Kjo stemë përmban një shqyt samit, në fundin e të cilit shihet hënëza e holluar e ish-perandorisë osmane, në pozicion të përmbysur, mbi të cilën qendron vertikalisht një thikë ngadhënjyese, që mbahet nga një dorë pjesërisht e pranishme në fushën e stemës. Të gjitha këto janë të mbivendosura në një sfond blu. Ka mundësi që kjo stemë, e cila dallon mjaft prej heraldikës bizantine, t'i jetë kushtuar Skënderbeut nga ndonjë piktor italian gjatë vizitës së tij në Selinë e Shenjtë. Në kuptimin e plotë të fjalës, kjo stemë është shprehëse e vlerave të kalorësit mbrojtës të krishtërimit. Ndoshta për këtë arsye ajo është më e njohur në Perëndim se në Shqipëri. Stemat kanë pasur funksion identifikues. Përmes stemës njihej se cilët ishin aleatët dhe cila ishte pala kundërshtare në luftë. Sa i takon yllit gjashtëcepësh që gjendet në stemën e Kastriotëve, nuk qendron teza se mund të jetë shenjim i yllit hebraik të Davidit. Dihet se jo çdo yll gjashtëcepësh përfaqëson yllin e Davidit. Në rastin e stemës së Kastriotëve kjo shenjë është pikërisht në vendin që heraldika bizantine e rezervonte për kurorën (edhe sot vendet monarkike kurorën e vendosin në qendër), dhe kjo përforcon edhe një herë idenë se tek shqiptarët mesjetarë ka ekzistuar një ndërgjegje e brendshme perandorake. Nuk është e rastit që shqiptarët u bënë stratiotë të famshëm prej Ballkaneve deri në Pirenej e Britani. Sa u takon vulave të Kastriotëve, gjithashtu janë të njohura të paktën tri (pa numëruar vulën që ruhet në Muzeun Mbretëror të Danimarkës, e cila u paraqit në mjediset shqiptare për afro tre muaj dhe asnjë studim nuk u bë rreth saj - madje asnjë historian nuk rezulton të ketë shkuar për ta ekspertuar). Dy nga këto vula përdoreshin nga kanceleria e Gjergj Kastriotit, që kryesohej nga arkipeshkvi i Durrësit Pal Engjëlli. Këto dy vula ishin për t'u përdorur për të certifikuar korrespondencën zyrtare: letrat, kredencialet, marrëveshjet. Vula e tretë përmban në qendër figurën mitologjike të Ledës, në pamje gjysmë të zhveshur, e ngjashme me një sirenë, dhe përdorej vetëm për korrespondencën private. Në kuptimin arkivistik vulë quhet një mjet certifikimi që e ka lënë gjurmën e vet në një dokument. Nëse një mjet i tillë nuk rezulton ta ketë lënë së paku një herë gjurmën mbi një dokument, vulë nuk mund të jetë. Në burimet arkivore që kanë hyrë kohët e fundit në AQSH gjendet dhe imazhi i vulave të Kastriotëve në pllakëzën prej dylli, që përmbyllte letrat. Prandaj vulat kërkohen atje ku shkonin dokumentet. Në ekspozitën arkivistike që do të hapet së afërmi arkivat e Shqipërisë do të paraqesin edhe imazhe të këtyre vulave ashtu si janë ruajtur në dokumente.

A ekziston mundësia e ardhjes së armëve të Skënderbeut nga Muzeu i Vjenës për t'i vizituar shqiptarët në këtë përvjetor?
Mendoj se tani është shumë vonë për të pretenduar realizimin e këtij qëllimi. Reliktet e Gjergj Kastriotit (mburoja, përkrenarja dhe njëfarë mburoje e kalit) nuk kanë dalë ndonjëherë nga Muzeu i Armëve dhe Instrumenteve në Vienë. I pari ka qenë shteti italian ai që i ka kërkuar këto armë e relikte për t'i ekspozuar në vitet 1930, në kuadër të veprimtarive "a la romana" të asaj kohe, por autoritetet austriake nuk e dhanë lejen. Në vitin 1968, në kuadër të përkujtimit të 500-vjetorit të vdekjes së Skënderbeut, janë bërë negociata midis palës shqiptare dhe asaj austriake për këtë mundësi dhe për ndonjë zgjidhje tjetër. Theksoj se është vonë, por jo e pamundur. Dihet se Viena e ka bërë një herë një lëshim historik në dobi të shqiptarëve sa u takon vlerave të tilla të rralla historike. Pas zgjedhjes së Princ Wied-it si trashëgimtar i fronit të Shqipërisë kanceleritë e fuqive të mëdha vendosën të dhurojnë objekte aristokratike për t'i krijuar atij një oborr sipas rangut të tij. Sikurse ka arritur të konkludojë prof. K. Frashëri, Viena perandorake urdhëroi daljen prej Muzeut të Arteve të një portreti të rrallë të Gjergj Kastriotit, që do t'i dhurohej Princ Wied-it. Dihet se ky portret mbërriti deri në Shkodër, por, ndërkaq, princi e kishte dhënë dorëheqjen dhe pastaj gjurmët e korrierit zhduken bashkë me portretin (ose anasjelltas). Ka pasur një çast kur qe arritur një dakordësi parimore për sjelljen e përkohshme të relikteve të Gjergj Kastriotit në Shqipëri, të paktën për një periudhë 6-mujore. Para dy vjetësh, në funksionin e Drejtorit të Përgjithshëm të Arkivave, kam bashkëbiseduar disa herë me ish-ambasadorin e Austrisë në Shqipëri z. Hans-Dietrih Renau për këtë mundësi. Në përfundim ne arritëm në një pëlqim të përbashkët, që, me angazhimin e autoriteteve të larta të dy vendeve, armët e Skënderbeut të silleshin në Tiranë. Ambasadori Dietrih-Renau pati konfirmuar se nuk kishte pengesa nga Viena për ta plotësuar këtë nismë, por paraprakisht duhej konfirmuar gjithashtu një kujdestari e lartë shtetërore vendëse dhe duhej përballuar kostoja e sigurimit në udhëtim dhe në ekspozim. Për këtë do të duhej një marrëveshje e karakterit ndërqeveritar, e cila, për pakujdesi, nuk u arrit. Në atë kohë unë i pata drejtuar një relacion të hollësishëm Qeverisë, por si përgjigje, nga këshilltarët kompetentë mora vërejtjen se "nuk ishte në funksionin tim të merresha me iniciativa të tilla". Në vitin 2003 ekzistonte një vullnet i qartë nga pala austriake për të lejuar ekspozimin e relikteve të Skënderbeut në Shqipëri. Por në kohën e duhur autoritetet vendëse nuk i morën përgjegjësitë e veta. Tani nuk jam në gjendje të pohoj nëse ekziston ende një vullnet i tillë. Fakti që nga data 5 deri më 10 tetor në këndin e ekspozimit të relikteve të he ka rëndësi që edhe atje përkujtohet ky jubile.