[Psikologu]

Debati, ishte apo jo në Prizren

Ky ishte fundi i një burri të guximshëm. Nga bashkëkohësit kanë ardhur në përgjithësi fjalë të mira për të, që duket se janë një pasqyrë e përballjes me dinjitet të jetës së tij të vështirë. "Ishte jashtëzakonisht i zgjuar dhe i guximshëm, ishte i durueshëm dhe i mësuar me mundimet dhe torturat trupore; ishte trim i madh; ishte i prirur dhe i gatshëm të bëjë të mira të llojllojshme; ishte bamirës dhe shpirtgjerë; ishte bujar dhe fisnik, ishte një njeri që donte mëshumë rehatinë për të tjerët sesa për vete". Na vjen sërish në ndihmë i vëllai. Në fakt të gjithë këto nuk mundën që historianët ta katranosnin figurën e tij. Një e tillë ndodhi kur historianët Kristo Frashëri dhe Sherif Delvina u përplasën për faktin historik, nëse Abdyli kishte qenë apo jo në Prizren në Ditë-themelimin e Lidhjes. “Kur Sami Frashëri, Mit’hat Frashëri dhe Mehdi Frashëri pohojnë se Abdyl Frashëri nuk ka qenë në themelimin e Lidhjes së Prizrenit, kjo nuk e ul Abdyl Frashërin, jo vetëm për faktin në fjalë, sepse ai në tërësinë e veprës së tij është tepër i madh, por edhe, sepse ai ish gjetkë në një detyrë tepër të rëndësishme për Shqipërinë.

Ai duhej të neutralizonte veprimtarinë armiqësore të Greqisë, në Shqipërine e Poshtme (Epir), ashtu edhe nëpër qarqet diplomatike të Evropës. Atë punë aq të rëndësishme në kuadrin e Lidhjes së Prizrenit, më mirë se Abdyli nuk mund ta kryente asnjë tjetër”. Artikulli i Sherif Delvinës ngjalli shumë polemika, dhe ra në në meskinitetin e shoqërisë shqiptare, që u mundua të ulte figurën e Frashërit të madh. Kristo Frashëri u përgjigj me maturi, por duke mos e shmangur atë që ishte thënë deri më tashmë: "Abdyli foli me dibranë shqipen e tij të Dangëllisë dhe se nga ky fjalim i tij kemi vetëm një fragment të regjistruar me kohë, sipas tregimit të vetë Abdylit dhe një pohim të pleqve dibranë të moçëm të dëgjuar nga pjesëmarrësit e kuvendit", duke mos u shmangur shumë nga monografia e tij kushtuar Abdylit.
Mit’hati thotë të vërtetën, kur shkuan: "Më 1879 në shtator Abdyl Frashëri vete në Prizren, kur e thërrisnin nga Liga". Fakt tjetër i rëndësishëm është, që në gazetën "Tercuman – i Sark" (Interpreti i Lindjes) gjatë muajit qershor – korrik 1878, kryeredaktor i të cilës ishte Sami Frashëri, nuk përmendet fare Abdyli, si pjesëmarrës në Lidhjen e Prizrenit.

Po kështu, as në veprën madhore të Sami Frashërit Kâmûs Al-a’lâm në vëllimin IV, f.3061 thotë se A. Frashëri "Inkuadrohet në Komitetin e Lidhjes, që ishte formuar ne Prizren", d.m.th, pasi ishte formuar Lidhja e Prizrenit. Edhe Mehdi Frashëri, te libri i tij "Lidhja e Prizrenit dhe efektet diplomatike të saj", botuar më Tiranë në vitin 1938, në faqen 29 pohon se: A.Frashëri që nga Stambolli u kthye në Frashër, pa lejen e qeverisë. Po ashtu, edhe disa personalitete nga parësia e Kosovës u kthyen e u mblodhën në Prizren, vazhdoi Delvina.