Shiko Postimin Tek
Vjetėr 15-12-11, 15:22   #36
petrol
 
Anėtarėsuar: 12-12-11
Postime: 74
petrol i dashurpetrol i dashurpetrol i dashur
Gabim Letėr e ēmuar e Morton.F.Eden

Publikojmė nė shqip njė letėr kuptimplote qė z. Morton Frederick Eden, nga Berna e Zvicrės ia ka drejtuar Agjentit tė Pėrgjithshėm pėr Australinė nė Londėr, mė 25 gusht 1924, pėr tė ndihmuar emigrantėt shqiptarė.

Merchlingen- Allmendingen,
Berne, Switzerland.
25 gusht 1924

Agjentit tė pėrgjithshėm pėr Australinė
Londėr.
I dashur Sir,
Kohėt e fundit kam marrė njė letėr nga Shqipėria me kėrkesa pėr tė dhėnė disa informata rreth Australisė, pėr shqiptarėt qė dėshėrojnė tė emigrojnė nė atė kontinent. Pėrpara se tu pėrgjigjem do tė dėshiroja disa informata mbi pikat nė vijim nė se kini mirėsinė t’i plotėsoni.
1.Do tė kishte ndonjė kundėrshtim nga ana e autoriteteve federale apo shtetėrore pėr kėta emigrantė qė tė qėndrojnė nė Autrali pėr shkak se ata janė shqiptarė?
2.Sa ėshtė pėrafėrsisht niveli i pagesės qė jepet tani nė Australi pėr punėtorėt e pakualifikuar, tė fermave dhe tė minierave?
3.Sa do do tė ishte niveli mė i ulėt i shpenzimeve pėr udhėtarėt e klasit tė tretė tė ardhur nga zona e Mesdheut nė portet e Australisė?
Sipas informatave qė kam marrė nga Shqipėria e Jugut gjenden njė numėr meshkujsh tė gatshėm tė emigrojnė nė Australi. Arėsyeja pėrse tė interesuarit mė janė drejtuar mua prej andej ėshtė kjo: gjatė luftės unė isha nė pėrbėrje tė Shtabit tė Lartė tė Pėrgjithshėm tė Selanikut dhe qėndrova nė Shqipėri deri nė armėpushim pas sė cilės u bėra anėtar i Misionit Ushtarak Britanik nė Shqipėri kėshtu qė shpenzova rreth katėr vjet nė kėtė vend, ku shumė njerėz e dinin qė kisha ardhur nga Australia pėr tė luftuar dhe ndoshta disa prej tyre tani mendojnė qė unė mund tu jap atyre pėrgjigje qė kėrkojnė.
Unė po shtoj disa shėnime nė lidhje me emigrantėr shqiptarė qė mund tė jenė me interes pėr ju:
Mė parė kishte njė fluks emigracioni nga Shqipėria drejt SHBA qė u ndalua nga ligjet e reja amerikane tė emigracionit tė cilėt lejonin vetėm njė pėrqindje tė caktuar nga popullsia e pėrgjithshme e Shqipėrisė tė hynin ēdo vit nė Shtetet e Bashkuara. Meqė popullsia e Shqipėrisė numėron mė pak se njė milion kjo kuotė vjetore ėshtė ekstremisht e vogėl, listat janė plotėsur vite mė parė nga ata qė tashmė kanė tė afėrm nė Amerikė dhe shumica qė dėshirojnė tė emigrojnė nuk kanė shpresė tė marrin leje tė hyjnė nė Shtetet e Bashkuara. Gjendja e tashme e trazuar nė Ballkan, mungesa e stabilitetit nė Jugosllavi dhe Greqi, disavantazhi i vendosjes sė kufijve pa u konsultuar dėshirat dhe nevojat e popullsisė, kanė qenė shkaqet e krizės ekonomike qė janė duke shkaktuar mjaft fatkeqėsi dhe sakrifica midis atyre qė nuk janė tė pasur, kėshtu qė shumica zvarriten nė varfėri me njė ekzistencė tė mjerė nė shtėpi, ndonėse janė fizikisht tė aftė dhe burra inteligjentė.
Mbyllja e Amerikės dhe e Turqisė ndaj emigrantėve shqiptarė ndaloi kėshtu rrjedhjen e emigracionit nga Shqipėria nė njė moment kur situata e keqe ekonomike ndėrkombėtare po rrit ndėshirėn dhe nevojat e tyre pėr tė emigruar, gjė qė u ka shkaktuar shqiptarėve tė kthejnė mendjen e tyre tek Australia si njė vend i mundshhėm pėr tė shkuar.
Numri i atyre qė mund tė emigrojnė nga Shqipėria nė Australi mund tė jetė i vogėl, por kualiteti i kėtyre emigrantėve mund tė jetė i mirė. Unė i vlerėsoj ata mė tė vlefshėm pėr konditat e Australisė dhe gjerėsisht mjaft mė lart se grekėt dhe italianėt e jugut. Me aq sa unė kam qenė nė gjendje tė pėrcaktoj, njerėzit nė Shtetet e Bashkuara kanė qenė mjaft tė kėnaqur me shqiptarėt qė gjendeshin mes tyre.
Shqiptarėt mėsojnė anglisht nė njė kohė pabesueshmėrisht tė shkurtėr dhe shpejt e pėrshtasin veten me mendėsinė dhe zakonet britanike. Ata janė njė popull i thjeshtė,
i vjetėr, mjaft i gatshėm tė ndryshojė qėndrim nė vende tė largėta, tej konfortit tė civilizimit.
Duke qenė shumica malėsorė, tė mėsuar tė bėjnė njė jetė tė pasigurtė nė ambjent tė egėr, vende tė copėtuar, ku nuk ka rrugė dhe gjithēka duhet tė transportohet me kuaj barre, kjo mė ka bėrė tė mendoj, pėrpara se tė kem dėgjuar qė dėshėrojnė tė shkojnė nė Australi, qė ata mund tė jenė mjaft tė vlefshėm tė stabilizohen nė zona tė zbazura vendesh tė pabanuara qė ekzistojnė pėrgjatė Vargmalit tė Madh, (Great Dividing Range), si pėrshembull nė anėn lindore tė New Englandit nė drejtim tė rrjedhjes veriore, nė Blue Mountains, midis Monoro dhe Gippsland dhe mbi zona tė tjera tė konsiderueshme tė vetė Gippslendit. Tė tilla hapėsira qė anglosaksonėt e zakonshėm tė vendosur do t’i zėvendėsonin me tė tjera territore mė pak tė shkreta e tė thyera diku gjetkė. Kėto zona do tė plotėsoheshin me shpejtėsi nga kėta malėsorė shqiptarė qė janė barinj tė mirė, bujqėr tė mėsuar me njohuri tė veēanta mbi vaditjen dhe me bėrjen e digave e kanaleve ujore, tė kryera ndėr shekuj eksperience nė njė vend ku uji ėshtė i ēmuar gjatė muajve tė verės. Ata janė gjithashtu njė popull i cili zotėron cilėsi luftarake qė mund tė pėrdorej nė mbrojtjen e banesave tė tyre eventualisht kur tė kėrkohej njė gjė e tillė.
Australia kėrkon banorė tė bardhė qė janė tė dėshėruar tė jetojnė nė largėsi dhe nė solidaritet me tė tjerėt rreth e rrotull, tė cilėt tė kenė eksperiencė nė aktivitetet bujqėsore dhe blegtorale, cilėsi siē i zotėrojnė shqiptarėt.
Nėse do tė donte ndonjė nga guvernatorėt shtetėrorė tė drejtojė njė rrjedhje tė vogėl tė emigrantėve shqiptarė nė territoret e tyre, tani ėshtė njė moment i favorshėm pėr tė bėrė njė gjė tė tillė.
Qeveritarė tė vendeve tė tjera eventualisht do tė zbulojnė vlerėn e kėtyre banorėve dhe do i afrojnė ata nė vendet qė administrojnė. Nė njė kohė qė rrjedha e emigrantėve shqipėtarė nė drejtimin e duhur do tė vazhdojė disa shkaqe specifike, si ato qė pėrshkruam mė sipėr, mund tė shkaktojnė ndryshimin e kėtij kursi.
Ndėrkohė shqiptarėt kanė filluar tė shkojnė nė Kili dhe pjesė tė Amerikės sė Jugut
qė janė mė pranė tyre sesa Australia , kėshtu ata do ti mungojnė kontinentit tuaj i cili ka nevojė pėr kėta banorė tė llojit qė kėrkohet. Pa dyshim, ėshtė njė arėsye e vogėl.
Sikurse pėrmenda, numri i shqiptarėve qė duan tė emigrojnė ėshtė i vogėl, por ėshtė njė shkak qė vlerėsohet shumė nė njė moment kur njė tepricė popullsie e Shqipėrisė, e lėnė jashtė nga Shtetet e Bashkuara dhe Turqia, ėshtė e pavendosur pėr rrugėdaljen dhe fushat ku tė shkarkojė energjitė e saj.
Unė kam nderin tė jem, Sir, besniku juaj.
(SGD) Morton Frederick Eden

Letra e pėrkthyer nga Petro Luarasi
Burimi:


( Marrė tek ME DICITURE: Letter from Morton Frederick Eden to the Agent-General for Australia , London , 25 August 1924, NAA: A461, B349/3/5, pp. 20-22 )


Morton F.Eden, pas katėr vjet veprimtarie tė suksesshme nė Shqipėri, u largimin nė Britani dhe mė 1920, u zgjodh anėtar i Kėshillit Ekzekutiv tė Shoqėrisė Anglo-Shqiptare, me kryetar Sir Aubrey Herbertin dhe sekretare Ms. Mery Edith Durham

Nė librin “Miku mė i madh i Shqipėrisė: Aubrey Herbert dhe bėrja e Shqipėrisė moderne. Ditare dhe dokumenta f. 218” (“Albania's Greatest Friend: Aubrey Herbert and the Making of Modern Albania: Diaries and Papers 1904-1923) tė pėrgatirur pėr botim nga studjuesi Bejtulla Destani krahas dokumentave tė tjera tė rėndėsishme paraqitet
edhe njė letėr qė Aubrey Herbert i dėrgon pėrfaqėsuesit britanik tė Ministrisė sė Punėve tė Jashtme Sir Eyre Crowe mė 22 shtator 1919, nė lidhje me gjendjen nė frontin e Shqipėrisė Jugore. Sir Herbert shkruan: ‘’Siē nuk kemi dyshim, ju do tė dėshėronit qė grekėrit tė posedonin territoret e tyre dhe shqiptarėt tė Shqipėrisė. Ne mendojmė se njė test i ndershėm etnik duhej tė bėhej meqė grekėrit kanė djegur qytete e fshatra. Ata i kanė djegur sepse kėto ishin tė populluara nga njė kombėsi e huaj. Nėqoftėse do tė lexoni raportin e Mr. Morton F.Eden ( nė atė kohė sekretar pranė shtabit tė gjeneralit Phillips nė Shkodėr) i cili ka qenė nė ato anė tre vitet e fundit , ndonjė dyshim qė ju mund tė kini rreth kombėsisė do tė tretet. Evidenca amerikane ėshtė veēanėrisht e vlefshme meqė ata kishin njohuri tė para luftės mbi vendin.” [Kėtu Sir Herbert ka parasysh misionin fetar tė ēiftit Phineas dhe Kenedi Kenedi ( Kenedy) pėrkatėsisht Violeta (Violett) dhe Fines (Phineas) misionarėt e parė protestantė amerikanė nė Shqipėri,tė vendosur nė Korēė mė 1908]
Personaliteti i Morton F.Eden, ndjeshmėria dhe pėrkushtimi i tij ndaj ēėshtjes kombėtare shqiptare shpalosen qartė edhe nė korespondencėn e tij qė gjendet nė fondin e e Edit Durhamit nė Institutin Antropologjik Mmretėror, Londėr (Royal Anthropological Institute, 50 Fitzroy Street, London W1T 5BT, United Kingdom,Durham, Mary Edith “collection” (MS 57) . Nė korespondencėn me pėrmbajtje politike tė Durhamit edhe me Morton F. Eden gjenden njė letėr e Komitetit Kombėtar pėr Mbrojtjen e Kosovės tė nėnshkruar nga Fan Noli, i cili ia drejton Komandantit tė Trupave Aleate nė Shkodėr Gjeneralit Phillips si edhe letra apel qė Morton Eden i dėrgon nė gusht 1920 kryeministrit Lloyd George mbi invazionin e trupave serbe nė Shqipėri.




Nė hyrjen e librit “Miku mė i madh i Shqipėrisė: Aubrey Herbert dhe bėrja e Shqipėrisė moderne. Ditare dhe dokumenta” Noel Malcolm shkruan: Kur vizitoi Herberti Shqiperinė e Jugut, nė shtator 1913, njė turmė e grumbulluar pėrballė banesės thėrriste: O Paladin i Lirisė, i bekuari i nipėrve tanė...Por e vėrteta e hidhur ėshtė qė shumica e nipėrve tė kėtyre shqiptarėve mirėnjohės nuk janė nė gjendje tė bekojnė emrin e Aubrey Herbert dhe madje as nuk kanė dėgjuar ndonjėherė pėr tė.” Ky mėnjanim nga regjimi diktatorial ēuditėrisht vazhdon edhe nė ditėt e sotme ndaj kėtij personaliteti tė rangut tė lartė i cili nė krye tė njė grupi tė vogėl filoshqiptarėsh anglezė si Morton F.Eden, Edit Durham etj, realizoi mrekullinė e shpalljes, njohjes dhe analizimit me simpati tė problemit shqiptar nė qarqet britanike, historikisht tė lidhura me politikat shoviniste tė vendeve fqinje.
Nė pragun e 100-vjetorit tė Pavarėsisė, ne shqiptarėt e epokes demokratike le tė shprehim mirėnjohjen pėr miqtė tanė tė cilėt na ndihmuan aq shumė kur qemė tė rrezikuar nga coptimi dhe asimilimi kombėtar.


Materiali u pėrkthye nga Petro Luarasi
petrol Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė