[lirik]

Po, me emrin "Shqipëria Sot".

Nuk e dija këtë. Faleminderit shumë!

Ç'nivel kishte teknologjia në atë kohë?

Po, sot këtë gjë mund t'ia them kujtdo dhe kjo nuk tregon asnjë përbuzje ndaj Shqipërisë apo popullit shqiptar. Kur hymë brenda ne pamë traktorin "Enver Hoxha". Miku ynë i Benzit Mercedes i hodhi një sy dhe tha "Po, po. Këtë gjë kemi bërë edhe ne dikur në 1920".

Im atë iu kthye menjëherë. Donim të shmangnim çdo lloj situate, që mund të merrej si fyerje. Sepse vërtet edhe anëtarët e qeverisë na pritën me një përzemërsi të madhe dhe donim t'i paraprinim çfarwdolloj fyerjeje, çfarwdolloj incidenti. Por vërtet, teknologjia e paraqitur atje i përkiste viteve '20. Centralet telefonike ndërroheshin me dorë e të tilla gjëra.

Z. Shtraus, nuk e di nëse ju kujtohet, por kërkoj të di se ç'ju ka bërë më tepër përshtypje gjatë vizitës suaj të parë në Shqipëri?

Ajo që na bëri më tepër përshtypje është se në atë gjendje që ndodheshin shqiptarët, të gjithë ata që shihnim në rrugë përpiqeshin të ruanin dinjitetin e tyre. Kjo na bëri vërtet përshtypje dhe kuptuam qartë se ky vend dinte gjithmonë t'i jepte kurajo vetes në çdo lloj diktature që jetonte, qoftë ajo turke apo e kujto tjetër. Të gjithë ruanin dinjitetin.

Z.Shtraus, dua t'ju pyes se cila ka qenë tema e bisedës së zhvilluar mes babait tuaj dhe zyrtarëve komunistë shqiptarë?

Së pari, meqë ne zhvilluam gjerë e gjatë biseda dhe takime me delegacione dhe zyrtarë shqiptarë, tema e tyre varionte. Së pari, u bazuam në gjëra praktike, më vonë kaluam në probleme historike, roli i Stalinit, i cili mbrohej me zjarr nga pala shqiptare. Përsa i përket anës praktike, Shqipëria kërkoi dëmshpërblime zyrtare në dimensione gjigante, për të cilat im atë ua bëri tepër të qartë se një gjë e tillë nuk do të ishte e mundur. Gjithsesi, babai tha se do të ishte e mundur që Gjermania t'i paguante Shqipërisë një sasi të caktuar parash për të subvencionuar infrastrukturën shqiptare dhe projektet e saj kyçe.

Sa ishte sasia e parave që pretendonin zyrtarët shqiptarë, si dëmshpërblime të luftës?

Ata kërkonim minimumi 200 miliard deutch marka. Aty dukej tepër qartë që ata nuk e kuptonin ç'vlerë kishte një miliard. Për ata ishte një shifër e çfarëdoshme. Mund të kishte qenë trilion apo ndonjë shifër tjetër çfarëdo. Pra, ishte një sasi tepër e madhe. Ishte e paimagjinueshme.



Cili ishte reagimi i babait tuaj?

"Eshtë thjesht e pamundur". Nëse Gjermania niste ta bënte një gjë të tillë me Shqipërinë, do t'i duhej ta bënte këtë gjë me çdo vend. Kështu, Gjermania do të falimentonte dhe do të pasurohej Shqipëria. Kjo gjë nuk mund të bëhej. Megjithatë, u bë e qartë se Gjermania i ofroi Shqipërisë një sasi vjetore 100 milion deutch marka për zhvillimin e saj, për investimin në rrugë, për energjinë, infrastrukturën, shkollat.

Si e pritën zyrtarët shqiptarë këtë propozim?

Kjo ndodhi në 70‑vjetorin e tim eti, jo në vizitën e parë. Vizita e parë ishte një vizitë njohjeje mes vendeve.

Biseda u bë konkrete?

Biseda u bë konkrete gjatë 70‑vjetorit të tim eti, ku u organizua një festival i madh për nder të tij, i orkestruar nga 5 mijë muzikantë. Në Mynih, në "Odeon Platz" u organizua një koncert i madh për nder të tim eti. Pas kësaj Kaldesh i Benzit Mercedes në Mynih i tha tim eti se kishin ardhur shqiptarët. Në fillim im atë nuk donte ta takonte delegacionin. Ishte 70‑vjetori i tij. Gjithsesi, ai shkoi e takoi delegacionin shqiptar.

U tha se me shumë kënaqësi do t'u ofronte shqiptarëve një sasi prej 100 milion marka. Në vitin e parë do të ishin 80 e më pas 100 e më pas 120 milion. Ky buxhet do të ishte gati për të mbështetur infrastrukturën, rrugët, arsimin, energjinë në Shqipëri. Delegacioni shqiptar tha thjesht "Jo!".

A jeni i sigurt që ata thanë "Jo"?

Shprehimisht ata thanë: "Jo. Ne jemi një vend i zhvilluar. Jo si ndonjë ish-koloni në Afrikë. Ne jemi në Europë dhe jemi një vend i zhvilluar. Nuk kemi nevojë për ndihmë ekonomike". Kjo ishte përgjigjja e tyre.

Pra, u afrua njw shumw prej 100 milion deutch marka. Gjithsej?

100 milion deutch marka që sot mund të krahasohen me 100 milion euro në vit.

Në vit? Ishte një shumë tepër e madhe për Shqipërinë.

Mendoni sikur një shumë e tillë të përdorej për rrogat e punëtorëve në Shqipëri. Kjo është një shumë tepër e madhe. Një ndërtues në Gjermani fiton shumë më tepër para se një ndërtues në Shqipëri. Me 100 milion në vit mund të kishit bërë shumë në këtë vend, sidomos për rrugët.

Kjo ndihmë supozohej të përdorej për rrugët, teknologjinë, energji. Më kujtohet që isha në Gjirokastër bashkë me profesor Budën. Pashë jashtë dhe Gjirokastra m'u duk një vend i bukur. Pas dy a tri orëve më vonë nuk shihje më asnjë rreze drite. Ishte errësirë e plotë. Akoma më kujtohet, sepse i kam thënë Aleks Budës: "Me gjithë respektin që kam për ju, profesor Buda, a mos ka ndonjë problem në këtë vend, sepse nuk shoh një rreze drite".

Çfarë ju tha ai?

Më duket se ai është ndjerë paksa i ofenduar, sepse më është përgjigjur: "Çfarë pëlqeni të shihni ju, reklama të Coca-Colës ngado?" Unë i thashë: "Me gjithë respektin që kam për ju, profesor Buda, po". E lamë me aq atë debat.

Në atë kohë Coca-Cola ishte simboli i kapitalizmit.

Po. Më pas ai debat u ndërpre, nuk u vazhdua më nga asnjë prej nesh, sepse nuk donim në asnjë mënyrë të fyenim palën shqiptare, që na kishte pritur vërtet me shumë përzemërsi.



Por z. Shtraus, a jeni i sigurt se Gjermania në atë kohë i ofroi Shqipërisë 100 milion deutch marka në vit dhe shqiptarët refuzuan?

Absolutisht!