[petrol]

Morton F. Eden
“Shqipëria, pakënaqësitë e saj dhe origjina e tyre.
(Albania, its discontents and their origin)

Përktheu nga origjinali Skënder Luarasit.


Morton F. Eden thekson:
- Shqiptarët janë banorët autoktonë të Ilirisë, Epirit e të Maqedonisë dhe një nga racat më të moçme në Europë. Ata i bënë rezistencën më të gjatë dhe më të dëshpëruar përparimit të turqve drejt Perëndimit për të dalë në Adriatik dhe kështu i bënë një shërbim pamasë të madh Europës së krishterë.
- Rivalitetet egoiste të Europës së shekullit XV e lanë Shqipërinë e Skënderbeut të përpiqej vetë e vetme kundër turqve. Europa e këtij shekulli ka treguar vetëm fare pak simpati për shqiptarët e sotëm dhe për aspiratat e tyre. Që prej kohës që turqit janë përzënë, indipendenca e Shqipërisë dhe vetë ekzistenca e saj është vënë në rrezik prej xhelozive ndërkombëtare dhe lakmisë së shteteve fqinj.
- Kur kushtet e Traktatit të Fshehtë (të Londrës) të motit 1915 u botuan prej bollshevikëve pas Revolucionit Rus, austriakët i përkthyen ato në gjuhën shqipe dhe i bënë të njohura në Shqipëri... Traktati i Fshehtë (i Londrës) i motit 1915, në pikën VII të tij shprehte se një pjesë e Shqipërisë do të hynte nën sundimin serb, një pjesë nën Greqinë, ndërsa Italia do të aneksonte Vlorën dhe do të kishte mandat mbi pjesën tjetër të Shqipërisë...
- Shqiptarët nuk e kanë humbur besimin në popullin e Britanisë së Madhe dhe të Shteteve të Bashkuara, duke u kapur ende pas idesë që qeveritë e këtyre vendeve do të ushtrojnë influencën e tyre në favor të tyre: së pari, sepse Shtetet e Bashkuara nuk janë të lidhur me traktatin e fshehtë dhe, së dyti, sepse ata mendojnë se opinioni publik në këto vende anglo-saksione, gjer tani të informuar keq dhe të çapëlyer shtrembër prej propagandës së fqinjëve të tyre ballkanas do të jetë në favor të shqiptarëve në qoftë se do të shpjegohet pozita reale dhe do të bëhet e njohur e vërteta.
- Gjëndja e pakënaqshme në Shqipërinë e sotme, është krijuar nga fakti që nuk u është dhënë konsiderata e duhur aspiratave të popullit shqiptar për shkak të interesave të fuqishme që synojnë prishjen e Shqipërisë.
- Shqiptarët dëshirojnë të rrojnë në paqe dhe marrëdhënie të përzemërta me fqinjët e tyre në Ballkan dhe në kushte të mira me Italinë, me të cilën ata kanë shumë interesa të përbashkëta, por vetëm nëqoftëse këta vende do të kenë respektin e duhur për të drejtat dhe aspiratat legjitime të tyre.

Morton F. Eden
“Shqipëria, pakënaqësitë e saj dhe origjina e tyre.
Strategjitë shoviniste të vendeve fqinje (Fragment)

” Të shikosh thellë në punët shqiptare është sikur të shikosh një pasqyrë që reflekton shumë gjerë, që ndihmon të shpjegohet pse u mundësua lufta europiane dhe mbi cilat gjëra janë hedhur tani hije të zymta të trazirave në të ardhmen.
Tani dëshira e shumicës së shqiptarëve është për një bashkimi kombëtar brenda kufijve të përshtatshëm etnografikë, dhe ata janë të përgatitur të japin garancira të arsyeshme për liri religjioze, për të gjitha fetë dhe për çdo minoritet që përmblidhet brenda kufijve të tyre. Ndaj këto dëshira legjitime meritojnë konsideratë. Ndërsa ata që do të donin copëtimin e Shqipërisë sipas cilitdo propozimi që është parashtruar gjer më tani nuk mund të përfillen në konsideratat e tyre sepse nuk përfillin dëshirat dhe mirëqënien e popullit shqiptar në tërësi dhe as vetë opinionin e shumicës në ato vise të cilat ata propozojnë t'i shkëputin nga trungu kryesor me qëllim që t'i venë nën mandat të veçantë ose t'ua japin për aneksim popujve fqinj.
Shumica dërmuese e popullsisë tejpërtej vendit e quajnë copëtimin një mënxyrë dhe tmerrohen se mos vihen nën sundimin qoftë të Italisë, Serbisë ose Greqisë, dhe, ndonëse mund të mblidheshin mjaft lutje dhe peticione për të provuar të kundërtën, ky është opinioni i gjithë atyreve që kanë studjuar çështjen në vend me objektivitet. Katolikët dhe muslimanët e veriut e kundërshtojnë me zemërim hyrjen e tyre nën qeverinë e Jugosllavisë, çfarëdo qofshin garancitë rreth të drejtave të minoriteteve. Ata dëshirojnë të mbeten pjesë e Shqipërisë. Shumica muslimane në qëndër nuk do të pranojë një mandat italian mbi këtë pjesë të Shqipërisë, veçse nën një shtrëngim të madh. Në atë pjesë të Shqipërisë Jugore, të cilën grekët e kanë pagëzuar Vorio Epir, Partia Shqiptare Kombëtare, e cila është për bashkimin me pjesët e tjera të Shqipërisë, formon shumicën më të madhe. Kjo përmbledh gjithë muslimanët, të cilët janë më të shumtë në numër se të krishterët, gjithashtu dhe një pjesë të popullsisë ortodokse, e cila duke qënë e ndarë në opinione, mund të dallohet në tri klasa: ata që janë vërtet progrekë, ata që janë indiferentë dhe në shqiptarët nacionalistë. Shumica nacionaliste në këto vise do të ishte akoma më e madhe po të llogariteshin ata të krishterë e muslimanë që janë përzënë nga vendi i tyre prej persekutimeve politike dhe prej shkaqesh të tjera kanë ikur në Rumani, Egjypt, Turqi dhe në Amerikë, ku kanë filluar botimin e gazetave dhe bëjnë përpjekje për të ndihmuar çështjen kombëtare shqiptare në atdhe. Vetëm duke shënuar ndonjë vijë arbitrare, pa marrë parasysh konsiderata gjeografike ose ekonomike, mund të gjendej përtej këtij kufiri ndonjë copëz vend i banuar nga shumicë pro-greke. Këto copëra shqiptarët me gjithë qejf do t'ia lëshonin Greqisë si shkëmbim për Çamërinë, e cila është shqiptare, nëse do të mundësohej kryerja e një vijë praktike kufitare e cila ta bënte të mundur këtë shkëmbim.
Gjëndja e pakënaqshme në Shqipërinë e sotme, është krijuar nga fakti që nuk u është dhënë konsiderata e duhur aspiratave të popullit shqiptar për shkak të interesave të fuqishme që synojnë prishjen e Shqipërisë.
Motivet reale për këtë prishje duhet të jenë këto:
Dëshirat e shteteve fqinjë për t'i ndaluar shqiptarët të bashkohen dhe të formojnë një shtet të fortë përparimtar.
Dëshirat e këtyre shteteve fqinjë për të pushtuar, për të marrë nën kontrollin e tyre, viset e pasura blegtorale dhe bujqësore, të pyjeve, të fuqive të zhvilluara të ujit dhe burime të tjera që gjenden në Shqipëri.
Dëshira e Jugosllavisë të pushtojnë Shkodrën dhe bregdetin pranë saj me qëllim që të ndërtojë më vonë një hekurudhë prej sistemit të saj ekzistues, përmes Shkodrës, drejt detit.
Dëshira e italianëve të mbajnë nën pronësinë e tyre skelën e Vlorës me rrethinën e saj strategjik.
Dëshira e grekëve të kenë në dorë të tyre rrugën Janinë-Leskovik-Korçë-Follorinë, me rëndësi strategjike dhe ekonomike.
Dëshira e grekëve për të helenizuar shqiptarët ortodoksë dhe për t'i surbur më vonë. Kjo punë u fillua nën sundimin turk prej Patriarkanës së Konstandinopojës dhe u krye mbanë me zell të madh, me aftësi dhe paramendim, por me sukses të pjesshëm.
E ndërprerë kur francezët themeluan Republikëne Korçës mund të rifillohet prapë tani që Themistokli Gërmenji nuk është më. Tani (helenizimi i ortodoksëve) mund të kryhet vetëm nën qeverinë greke ose nën mandatin grek, mbasi ajo ushqen armiqësi fetare midis muslimanëve dhe ortodoksëve shqiptarë dhe nuk mund të tolerohet prej tyre veçse nëpërmjet ushtrimit të forcës. T'i shtrëngosh (qarqet shoviniste greke) të heqin dorë nga kjo punë rreth së cilës është derdhur shumë mund e djersë në të kaluarën, pavarësisht nga pamundësia e Greqisë për të vënë këmbën në viset jugore të Shqipërisë, do të ngjallte armiqësi kundër Venizelosit ndër njerëzit me influencë në Greqi dhe do t'i shkaktonte atij andralla politike. S'ka politikan grek që do të guxonte të hiqte dorë tani nga këto vise të Shqipërisë Jugore veçse me shtrëngim dhe prova që bëri çmos t'i mbante këto. Sepse grekët kanë ndjekur që në fillim një politikë armiqësore ndaj bashkimit shqiptar duke bërë çdo përpjekje për të theksuar përçarjen midis ortodoksëve e myslimanëve dhe tani nuk janë të zotët e të vullnetshëm të heqin dorë nga kjo politikë. Për këtë arsye u sollën aq të pamëshirshëm në Shqipërinë Jugore, duke u përpjekur të shkatërrojnë influencën e bektashinjve atje, të këtyre mendimtarëve të lirë që predikojnë vëllazërim, të cilët u mësojnë myslimanëve që duhet t'i shikojnë të krishterët si vëllezër. Po të mos i shtijnë dot në dorë këto vende grekët, atëhere influenca e bektashinjve do të ringjallet, feja do të pushojë së qenuri një faktor politik dhe propaganda e Patriarkanës greke në të kaluarën do të shkojë më kot.
Ka dhe një shkak tjetër të errët përse grekët nuk mund të heqin dorë pa keqardhje nga kërkesat e tyre për këto vise jugore të Shqipërisë. Korça, Leskoviku dhe Gjirokastra janë ose qenë (sepse një nga këto qytete u shkatërrua prej grekëve) qendra kulture që prodhuan shumë burra të shquar, ushtarë e burra shteti (të cilët u ngritën në pozita të larta) dhe tregatarë të mëdhenj që fituan pasuri të mëdha përjashta në kurbet. Nën sundimin e turqve të vjetër, të tillë njerëz muslimanë, i shërbyen Portës së Naltë, ndërsa ata të besimit ortodoks, të edukuar në shkolla greke dhe nën influencën e propagandës greke shpesh herë ia kushtonin energjitë e tyre dhe gjithë pasurinë përparimit të çështjes greke, e vetmja në atë kohë që u ngjallte shpresë shpëtimi nga zgjedha turke. Ky burim force dhe fitimi për Greqinë mund të vazhdojë po qe se dalin fitimtarë në kërkesat e tyre mbi Shqipërinë Jugore. Porse në mbetshin këto vise pjesë e Shqipërisë, këto qendra kulturore dhe njerëzit që prodhojnë mund të kontribuojnë shumë për mbarësinë dhe pasurimin e shtetit të ri shqiptar, për të cilin qendra të tilla si Korça dhe Gjirokastra janë një nevojë vitale. Politika që kanë ndjekur deri tani grekët synon që ta ndalojë këtë dhe t'ia arrijnë prishjes së Shqipërisë nëpërmjet fronit të një Shqipërie të vogël muslimane dhe prapanike, e cila, e zhveshur prej elementit intelektual tosk, si pjesa më e madhe dhe më e nevojshme që e ka ndihmuar në përparim dhe zhvillim, ajo të mbetej vetëm një shtet i vogël midis dy të mëdhenjve dhe që do të shërbente si një vegël e tyre, po të mos zhdukej për fare pas një kohe të shkurtër. ..
(MORTON F. EDEN Shqipëria: Pakënaqësitë e saj dhe origjina e tyre. Fragment )


Në gazetën “55” tuaj, numri 331, datë 30.11.2011, f. 16-17 , z. Kastriot Dervishi ka botuar dossierin “Misioni i vërtetë i konsullit Morton Eden në Shqipëri”.
Duke vlerësuar autorin për botimin e tematikave historike dhe veçanërisht për temën që trajton me dashamirësi në nderim të mikut të shquar të Shqipërisë Morton F.Eden, shpreh edhe një pakënaqësi për një shkelje me karakter etik e ligjor
Z. Dervishi në shkrimin e tij (f. 17) ka botuar gati një faqe material të marrë nga libri i Morton F. Eden “Shqipëria, pakënaqësitë e saj dhe origjina e tyre”, i përkthyer nga Skënder Luarasi, i përgatitur per botim nga Petro Luarasi dhe i botuar nga INFBOTUES në vitin 2011. Fatkeqësisht ai nuk e ka përmendur fare burimin e lëndës së përkthyer.
U tërheq vëmendjen të gjithë atyre që e përdorin këtë libër që të respektojnë të drejtat e autorit dhe botuesit duke shënuar referencën përkatëse