[Zero Cool]

Sami Frasheri
E shqetësuar nga formimi i Lidhjes së Pejës dhe nga zgjërimi i
veprimtarisë së saj, qeveria e Stambollit nxori një numer urdhërash për të
çarmatosur shqiptarët dhe për të shtypur Lidhjen. Qeveria osmane ndaloi
mbledhjen e kuvendit të përgjithshëm, që do të mbahej në Prizren në maj 1899.
Në fillim Lidhja e Pejës u qendroi presionëve të Portës së Lartë, madje ajo
filloi luftën e armatosur kundër administratës osmane, për ta zëvëndësuar ate më
administratë shqiptare. Në
rrethana të tilla, gjatë viteve të para të shek.
XX, levizja e armatosur mori përpjesëtime mjaft të gjëra. Dhjetëra përleshje të
armatosura u bënë në rrethet e Shkodrës, Pejës, Mitrovicës, Prishtinës,
Prizrenit, Gjakovës, Lumës, Dibrës, Mirditës, Pukës, etj.
Atëherë Porta e Lartë dergoi forca të mëdha ushtarake kunder Lidhjes së Pejës
dhe e shtypi ate. Megjithatë ajo shenoi një ngritje të re në Levizjen Kombëtare
Shqiptare.
Në funksionin e detyrave strategjike Lidhja Shqiptare e Prizrenit, Besëlidhja
Shqiptare e Pejës dhe kuvende e levizje të tjera kombëtare diten të shkrijnë në
një llogor të vetm ballafaqimin politik më përleshjen e armatosur, armën e
ideologjisë, aksionin e masave, luftën e memorandumeve më betejen diplomatike.
Gjatë disa dekadave levizja kombëtare shqiptare nuk u zhvillua vetëm në
frontin politik, diplomatik e ushtarak, por edhe në atë kulturor. Ajo ishte e
para levizje kombëtare çlirimtare, e cila në luftë "më pushkë e më penë",
pjesërisht arriti të mëvetësoi një pjesë të territorit të vet në vitin 1912 më

shpalljen e pamvarsisë së Shqiprisë dhe ngritjen e Flamurit kombëtar të
shtetit shqiptar të udhëhequr nga Gjergj Kastrioti Skenderbeu, pas 450 vjet
robërie turke. Por, Konferënca e Ambasadorëve të Londrës
(dhjetor 1912-gusht
1913) nuk pranoi asnjë kërkesë shqiptare për njohjën e Shqipërisë në shtrirjën e
saj etnike dhe historike dhe krijoi një "Shqipëri" më të vogël së një e treta
pjesë e Shqipërisë Etnike,
një Shqipëri gati sa Vilajeti i Manastirit, një
Shqipëri shumë më të vogël së Vilajeti i Kosovës.
Homeri i kombit shqiptar,
Patër Gjergj Fishta, i nevrikosur nga veprimi antishqiptar i paarsyeshem i
Evropës, në të mirë të interesave të pansllavizmit rus dhe të panortodoksisë
sllavo-greke, i indinjuar shau:
"… Uh Evropë, ti kurvë e motit;
Po a kësaj i thonë besë e Zotit;
A
kjo asht shejë e qytetnisë;
M’i da tokat e Shqypnisë;
Më ua dhanë klyshëve
të Rusisë…"
Shqipëtaret iu nënshtruan gjenocidit të paparë serbo-grek. Shqipëtaret më
siguri do të ishim populli më numerik i Ballkanit po të mos ishte ploja
serbo-sllavo-bizantine që u krye më mizori të pashembullta gjatë këtyre 86
viteve tragjike.

Mbledhjës historike të Prizrenit, të Pejës e të tjera u
parapriu Levizja e Rilindjes Kombëtare, e cila realizoi në shkallë kombëtare
bashkimin e kombit shqiptare. Kultura kombëtare e Rilindjes zbuloi boten
shqiptare më gjithë madhështinë dhe tragjizmin e historisë së saj. Ajo zbuloi
një të kaluar sa të lavdishme e heroike aq edhe te dhimbshme e të përvuajtur,
ajo zbuloi
ekzistencën në mjerim dhe mbrapambetje të popullit, por edhe
aftësinë e një populli, që qendronte i pamposhtur e i paperkulur përballë
rrebësheve dhe fortunave më të rënda të historisë. Ajo zbuloi jetën, traditen,
zakonet, psikologjinë e një populli luftëtar, punëtor, trim e guximtar më
shpresa për një të ardhme të ndritur.
Kultura kombëtare e Rilindjes, para emërtimeve "arnaut", "kaur", "toskë",
"gegë", "musliman", "korçar", "mirditas", që përdornin të huajt,
zbuloi
shqiptarin dhe u dha një emër të
perbashkët, emrin e Shqipërisë, trojeve ku
nga kohërat parahistorike kishin jetuar brez pas brezi gjyshërit dhe

stergjyshërit . Kjo kulturë ishte faktor zgjimi i vetedijes kombëtare e i
përgjegjësisë sociale për fatet e kombit, ajo i dha një kuptim krejt të ri jetës
së shqiptarit, i kultivoi krenarinë kombëtare,
i dhuroi dinjitetin e
përkatësinë kombëtare, të ciles poeti i kendoi:
"…Ti, Shqipëri, më jep nder,
më jep emrin shqiptar,
Zemrën ti ma
gatove
plot më deshirë e më zjarr…".
Naimi Frasheri
Koha e Rilindjes ishte përiudha kur kombi ynë vendosi dhe hyri në lidhje
intensive më kulturën përparimtare botërore. Ndërkohë, rilindasit e vleresuan
lart kulturën popullore sepse së pari ajo e zbulonte popullin tonë si një forcë
kulturore krijuese, si deshminë më të rëndësishme të lashtësisë, autoktonisë,
vazhdimësisë dhe origjinalitetit të ekzistencës, të historisë dhe të jetës së
popullit, të kombit tonë. Ata çmonin ne kulturen popullore frymën e saj
kombëtare, e vlerësonin atë si bartëse të vetme të idealeve demokratike, si një
mjet të edukimit patriotik, si një mjet të bashkimit të popullit.
Shpirti i gjallë i kulturës së re u bë nacionalizmi shqiptar, ideja e
shqiptarizmës, e formuar nga Pashko Vasa në "Marsejezën" shqiptare "Moj
Shqipni,
e mjera Shqypni", që tingëlloi e fuqishme dhe krenare në rreshtat e
luftëtarëve të Lidhjes së Prizrenit qysh në orët e para të saj.
Çoniu, o shqyptarë, prej gjumit çoniu,
të gjithë si vllazën në nji besë
shtrëngoniu,
edhe mos shikoni kisha e xhamia,
fe e Shqyptarit asht
Shqyptaria.
Qysh prej Tivarit deri në Prevezë,
gjithkund lëshon diell e
vep' e rezë,
ashtë toka jonë, të parët na e kanë lan,
kush mos na e prek,
se desim, t'tanë.
Të desim si burrat që diqne motit,
e të mos marohna
përpara Zotit.