Dardania.de - Shiko Postimin Tek

petrol · 07-11-14, 23:52

Petro Luarasi

SKËNDER LUARASI: PERSONALITETI, VEPRIMTARIA DHE VEPRA

3. Përkthime
Skënder Luarasi vlerësohet ndër përkthyesit më të shquar shqiptarë të letërsisë artistike, i cili e pasuroi bibliotekën shqiptare me kryevepra autorësh të letërsisë botërore si: Kalidasa, Schiller, O.Wilde, A. Tennyson, Pushkin, Whitman, De Vega, Dickens, Byron, Goethe, A.Ostrovski, Shakespeare, Longfellow, Lessing, Winkop, Gribojedov, Milton, etj.
Në këtë drejtim studjuesi Jup Kastrati, i cili është marrë mbi dyzet vjet me punën e Faik Konicës, pohon ”me përgjegjësi shkencore se prof. Skënder Luarasi qëndron përkrah Nolit dhe Konicës”
138 J. Kastrati. Skënder Luarasi përkrah F.S.Nolit e F.Konicës, Artikull i cituar, f. 2
Ky vlerësim është objektiv dhe i bazuar në analizën shkencore të krijimtarisë së tij si shqipërues i kryeveprave botërore dhe përkthyes i literaturës shqipe në gjuhë të huaja, për stilin, ritmin, pasurinë e gjuhës shqipe dhe njohjen e thellë të gjuhëve të huaja
“Merrni cilëndo vepër që Skënder Luarasi ka përkthyer në shqipe. Do të vini re menjëherë koherencën e stilit, pasurinë dhe begatinë e shqipëruesit, natyrshmërinë e konteksteve dhe frymën e lartë të komunikimit. Po do të pikasni menjëherë vrullin e ritmit, qoftë në prozë, qoftë në poezi, gjallërinë dhe ekspresivitetin e dialogut dhe monologëve dramatikë, peshën dhe saktësinë e fjalës, bukurinë e shprehjes dhe buisjen e përfytyrimeve te cilido lexues.” 139
139 A. Kallulli: Shqipërimet e Skënder Luarasit janë Fanoliane, Drita, 16 janar, 2000, f.7.
Skënder Luarasi mendohej shumë për veprën që do të përkthente dhe e përjetonte gjatë analizën e saj duke shqyrtuar autorin, veprat e tjera të tij, situatën, epokën, mjedisin kur qe krijuar dhe ndikimin mbi lexuesin. “Po ky vazhdues i denjë i rrugës shqipëruese të Fan Nolit rronte dhe preokupohej si ai për mënyrën si duhej ta thithte veprën lexuesi shqiptar. Një dashuri sublime për këtë lexues dhe për gjuhën amtare. Fjalën shqipe, që ai e desh si ai, bëri të mundur që gjenitë e njerëzimit të jenë më të intimtë, të kuptueshëm dhe thellësisht ndikues.” 140
140 Po aty.
Mjeshtëria e tij si përkthyes spikasin në poezi e në prozë, në tragjedi, komedi, romanca e lëndë historike. Për një përiudhë të gjatë kohore, Luarasi solli në gjuhën shqipe dhjetra tituj kryeveprash të letërsisë botërore disa prej të cilave kanë humbur apo nuk janë botuar ende. Në përkthimin e tyre ai i qëndrojnë besnik veprës origjinale, frymës së përgjithshme të saj dhe individualitetit të përkthyesit. Këto përkthime cilësohen nga kritikët si rikrijime.
Si një shkrimtar me parime demokratike, i cili nuk iu bind orientimeve, presioneve e urdhërave të regjimeve despotike, Skënder Luarasi i përzgjodhi veprat, u dha pamjen objektive realiste, me synime të përcaktuara, edhe përmes parathënieve e komenteve. Ai përktheu për hir të pasionit dhe objektivit kulturor e politik në rrethana e për kërkesa të ndryshme mësimore, kulturore e politike. Kur qe mësues në Shkollën Teknike përktheu “Enoch Arden” të Alfred Tennyson, “ sa ka qënë e mundur literalisht duke mbetur besnik si në formën ashtu edhe në lëndën e origjinalit... Kjo poemë tregimtare është marrur si një shembëlltyrë prej letërsis engleze me qëllim që të plotësonjë një nevojë shkolle” 141 141 A. Tennyson. Enoch Arden, Tiranë, Gutenberg, 1933, f.3.
Ndërsa në Institutin Tregëtar të Vlorës, ku italishtja qe gjuhë kryesore dhe biblioteka e institutit qe mbushur me libra që propagandonin ide fashiste e reaksionare, ndjeu më fort përgjegjësinë që mbajnë mësuesit e gjuhës shqipe, të letërsisë e historisë shqiptare në rritjen e ndërgjegjes kombëtare të rinisë së vendit të tyre.
Kur diskutohet për vlerat e Skënder Luarasit si përkthyes duhet patur parasysh vështirësia e origjinalit, pasuria e madhe e aforizmave, fjalëve të urta, sentencave, metaforave, simboleve që përmbajnë veprat. Atje Skënder Luarasi ka dhënë tensionin e brendshëm dramatik që përshkon skenat e gjalla e plot larmi, skalitjen e karaktereve me fjalë dhe shprehje të një gjuhe tjetër. “Veprat, pavarësisht nga zhanri që i përkasin, nuk janë zbehur e s'janë rrafshuar e rrumbullakosur, por kanë ruajtur atë jetë dhe gjallëri që kanë dhe në origjinal. Diku të ashpra e të murrëtyera, diku me ngarkesa të mëdha psikologjike e filozofike, diku të brishta e fluide, diku plot dritë e tinguj, diku si të kallkanosura e me një ngurosje të llahtarshme e mjaft domethënëse."142
142 P. Jorgoni. Me forcë e guxim Prometeu, Artikull i cituar, f.6.
Skënder Luarasi e ka filluar shtegtimin e gjatë të përkthimit në vitin 1920, kur qe nxënës në SHBA. Nga një lajmërim në revistën Studenti, shënimet autobiografike të tij dhe indikacione të tjera, provohet që përkthimet e para të tij kanë qenë Skënderbeu i Whincopit, Jul Cesari i Shekspirit (i humbur) si dhe vjersha e Bajronit “Suljotët”.
Në vitin 1933, kur inteligjencia progresive rrekej të ndizte pakëz dritë kulture e shprese në terrin e injorancës e të dëshpërimit, Skënder Luarasi përktheu kryeveprën e Kalidasës, “Sakuntala”, margaritarin e letërsisë indiane. Goethe e çmonte atë si një prej yjeve që ia bëri netët më të ndritshme se ditët: “Them vetëm emrin tënd , o Sakuntala, dhe me këtë janë thënë të gjitha.'' Sakuntala u botua si një shembëlltyrë për programin shkollor dhe për të pasuruar bibliotekën shqip me një kryevepër të Lindjes. Skënder Luarasi ia dërgoi veprën “Sakunala” edhe shokut të burgut Haki Stërmilli “si nji kanis që i dërgon i shëndoshi të sëmurit, me nji shënim miqësuer” për t’i pasuruar mendjen dhe qetësuar shpirtin tek ndodhej nën pranga. Zemra e tij “shpesh here u rrëmbye nga rryma e dashunis së flaktë që diktohet herë mbas here, u pezmatua e u kënaq simbas rasës dhe shumë herë mbeta shtangur ose me shpirt pezull. Me nji fjalë derdha lot dëshpërimi e gëzimi dhe shkaktarja e kësaj gjendjeje qe Sakuntala.” 143
143 H. Stërmilli.Burgu, Tiranë, 1935, f.245-246
Haki Stërmilli vlerësonte që përkthimi “asht i përsosun, pjella e një mjeshtrit të hollë që i zotnon të dy gjuhët dhe aq i lehtë e i rrjedhshëm sa i duket njeriut se asht tue lexue nji vepër origjinalee jo nji përkthim. Vepra vetë, Sakuntala, asht nji mrekulli e pashoqe nga ato që ngjaj nënë Hindin misterioz.” të Hirësis së Hindit dhe s’e lëshova nga duert deri sa u kënaqa dhe u ngopa me të.” 144
144 Po aty.
Në vitin 1934 kur në Shqipëri sundonte malarja e analfabetizmi, terrori dhe spiunimi sa të kishte “gardhi veshë e muri sy” dhe inteligjencia progresive luftonte të ndizte pakëz dritë lirie e drejtësie, Skënder Luarasi përktheu kryeveprën e Shilerit, “Vilhelm Teli”. Kjo dramë që himnizon luftën e popullit zvicerian për liri e drejtësi u prit me entuziazëm nga rinia shkollore dhe inteligjencia progresive. Subjekti i saj u përdor në disa drejtime. Fragmentin e saj ''E vjetra shembet, kohët po ndryshojnë, '' mësuesi i shqipes Skënder Luarasi e dha si temë hartimi, pjesë të dramës u luajtën nga trupa amatore e Institutit Tregëtar të Vlorës dhe e Gjimnazit të Shkodrës. Për vlerat e kësaj vepre janë shprehur poeti Migjeni, pedagogu Aleks Buda, regjizori Xhemal Broja dhe aktorët e ardhshëm Sandër Prosi e Naim Frashëri.
Në shtypin e kohës shkruhej se: ‘’kemi edhe përkthyesa që janë punëtorë, të aftë, të zellshëm,të cilët na kanë falur përkthime kryeveprash të vështira. Në krye të tyre qëndron Skënder Luarasi me Sakuntalën e Kalidasës, Vilhelm Tell-in e Schillerit dhe Novelat e Oscar Wilde…’’ 145
145 Vilhelm Teli, Illyria, 15 korrik 1934, f.3. (vijon)

07-11-14, 23:52	#11
petrol Anëtarësuar: 12-12-11 Postime: 74	Re: Skënder Luarasi personaliteti, veprimtaria dhe vepra letrare Petro Luarasi SKËNDER LUARASI: PERSONALITETI, VEPRIMTARIA DHE VEPRA 3. Përkthime Skënder Luarasi vlerësohet ndër përkthyesit më të shquar shqiptarë të letërsisë artistike, i cili e pasuroi bibliotekën shqiptare me kryevepra autorësh të letërsisë botërore si: Kalidasa, Schiller, O.Wilde, A. Tennyson, Pushkin, Whitman, De Vega, Dickens, Byron, Goethe, A.Ostrovski, Shakespeare, Longfellow, Lessing, Winkop, Gribojedov, Milton, etj. Në këtë drejtim studjuesi Jup Kastrati, i cili është marrë mbi dyzet vjet me punën e Faik Konicës, pohon ”me përgjegjësi shkencore se prof. Skënder Luarasi qëndron përkrah Nolit dhe Konicës” 138 J. Kastrati. Skënder Luarasi përkrah F.S.Nolit e F.Konicës, Artikull i cituar, f. 2 Ky vlerësim është objektiv dhe i bazuar në analizën shkencore të krijimtarisë së tij si shqipërues i kryeveprave botërore dhe përkthyes i literaturës shqipe në gjuhë të huaja, për stilin, ritmin, pasurinë e gjuhës shqipe dhe njohjen e thellë të gjuhëve të huaja “Merrni cilëndo vepër që Skënder Luarasi ka përkthyer në shqipe. Do të vini re menjëherë koherencën e stilit, pasurinë dhe begatinë e shqipëruesit, natyrshmërinë e konteksteve dhe frymën e lartë të komunikimit. Po do të pikasni menjëherë vrullin e ritmit, qoftë në prozë, qoftë në poezi, gjallërinë dhe ekspresivitetin e dialogut dhe monologëve dramatikë, peshën dhe saktësinë e fjalës, bukurinë e shprehjes dhe buisjen e përfytyrimeve te cilido lexues.” 139 139 A. Kallulli: Shqipërimet e Skënder Luarasit janë Fanoliane, Drita, 16 janar, 2000, f.7. Skënder Luarasi mendohej shumë për veprën që do të përkthente dhe e përjetonte gjatë analizën e saj duke shqyrtuar autorin, veprat e tjera të tij, situatën, epokën, mjedisin kur qe krijuar dhe ndikimin mbi lexuesin. “Po ky vazhdues i denjë i rrugës shqipëruese të Fan Nolit rronte dhe preokupohej si ai për mënyrën si duhej ta thithte veprën lexuesi shqiptar. Një dashuri sublime për këtë lexues dhe për gjuhën amtare. Fjalën shqipe, që ai e desh si ai, bëri të mundur që gjenitë e njerëzimit të jenë më të intimtë, të kuptueshëm dhe thellësisht ndikues.” 140 140 Po aty. Mjeshtëria e tij si përkthyes spikasin në poezi e në prozë, në tragjedi, komedi, romanca e lëndë historike. Për një përiudhë të gjatë kohore, Luarasi solli në gjuhën shqipe dhjetra tituj kryeveprash të letërsisë botërore disa prej të cilave kanë humbur apo nuk janë botuar ende. Në përkthimin e tyre ai i qëndrojnë besnik veprës origjinale, frymës së përgjithshme të saj dhe individualitetit të përkthyesit. Këto përkthime cilësohen nga kritikët si rikrijime. Si një shkrimtar me parime demokratike, i cili nuk iu bind orientimeve, presioneve e urdhërave të regjimeve despotike, Skënder Luarasi i përzgjodhi veprat, u dha pamjen objektive realiste, me synime të përcaktuara, edhe përmes parathënieve e komenteve. Ai përktheu për hir të pasionit dhe objektivit kulturor e politik në rrethana e për kërkesa të ndryshme mësimore, kulturore e politike. Kur qe mësues në Shkollën Teknike përktheu “Enoch Arden” të Alfred Tennyson, “ sa ka qënë e mundur literalisht duke mbetur besnik si në formën ashtu edhe në lëndën e origjinalit... Kjo poemë tregimtare është marrur si një shembëlltyrë prej letërsis engleze me qëllim që të plotësonjë një nevojë shkolle” 141 141 A. Tennyson. Enoch Arden, Tiranë, Gutenberg, 1933, f.3. Ndërsa në Institutin Tregëtar të Vlorës, ku italishtja qe gjuhë kryesore dhe biblioteka e institutit qe mbushur me libra që propagandonin ide fashiste e reaksionare, ndjeu më fort përgjegjësinë që mbajnë mësuesit e gjuhës shqipe, të letërsisë e historisë shqiptare në rritjen e ndërgjegjes kombëtare të rinisë së vendit të tyre. Kur diskutohet për vlerat e Skënder Luarasit si përkthyes duhet patur parasysh vështirësia e origjinalit, pasuria e madhe e aforizmave, fjalëve të urta, sentencave, metaforave, simboleve që përmbajnë veprat. Atje Skënder Luarasi ka dhënë tensionin e brendshëm dramatik që përshkon skenat e gjalla e plot larmi, skalitjen e karaktereve me fjalë dhe shprehje të një gjuhe tjetër. “Veprat, pavarësisht nga zhanri që i përkasin, nuk janë zbehur e s'janë rrafshuar e rrumbullakosur, por kanë ruajtur atë jetë dhe gjallëri që kanë dhe në origjinal. Diku të ashpra e të murrëtyera, diku me ngarkesa të mëdha psikologjike e filozofike, diku të brishta e fluide, diku plot dritë e tinguj, diku si të kallkanosura e me një ngurosje të llahtarshme e mjaft domethënëse."142 142 P. Jorgoni. Me forcë e guxim Prometeu, Artikull i cituar, f.6. Skënder Luarasi e ka filluar shtegtimin e gjatë të përkthimit në vitin 1920, kur qe nxënës në SHBA. Nga një lajmërim në revistën Studenti, shënimet autobiografike të tij dhe indikacione të tjera, provohet që përkthimet e para të tij kanë qenë Skënderbeu i Whincopit, Jul Cesari i Shekspirit (i humbur) si dhe vjersha e Bajronit “Suljotët”. Në vitin 1933, kur inteligjencia progresive rrekej të ndizte pakëz dritë kulture e shprese në terrin e injorancës e të dëshpërimit, Skënder Luarasi përktheu kryeveprën e Kalidasës, “Sakuntala”, margaritarin e letërsisë indiane. Goethe e çmonte atë si një prej yjeve që ia bëri netët më të ndritshme se ditët: “Them vetëm emrin tënd , o Sakuntala, dhe me këtë janë thënë të gjitha.'' Sakuntala u botua si një shembëlltyrë për programin shkollor dhe për të pasuruar bibliotekën shqip me një kryevepër të Lindjes. Skënder Luarasi ia dërgoi veprën “Sakunala” edhe shokut të burgut Haki Stërmilli “si nji kanis që i dërgon i shëndoshi të sëmurit, me nji shënim miqësuer” për t’i pasuruar mendjen dhe qetësuar shpirtin tek ndodhej nën pranga. Zemra e tij “shpesh here u rrëmbye nga rryma e dashunis së flaktë që diktohet herë mbas here, u pezmatua e u kënaq simbas rasës dhe shumë herë mbeta shtangur ose me shpirt pezull. Me nji fjalë derdha lot dëshpërimi e gëzimi dhe shkaktarja e kësaj gjendjeje qe Sakuntala.” 143 143 H. Stërmilli.Burgu, Tiranë, 1935, f.245-246 Haki Stërmilli vlerësonte që përkthimi “asht i përsosun, pjella e një mjeshtrit të hollë që i zotnon të dy gjuhët dhe aq i lehtë e i rrjedhshëm sa i duket njeriut se asht tue lexue nji vepër origjinalee jo nji përkthim. Vepra vetë, Sakuntala, asht nji mrekulli e pashoqe nga ato që ngjaj nënë Hindin misterioz.” të Hirësis së Hindit dhe s’e lëshova nga duert deri sa u kënaqa dhe u ngopa me të.” 144 144 Po aty. Në vitin 1934 kur në Shqipëri sundonte malarja e analfabetizmi, terrori dhe spiunimi sa të kishte “gardhi veshë e muri sy” dhe inteligjencia progresive luftonte të ndizte pakëz dritë lirie e drejtësie, Skënder Luarasi përktheu kryeveprën e Shilerit, “Vilhelm Teli”. Kjo dramë që himnizon luftën e popullit zvicerian për liri e drejtësi u prit me entuziazëm nga rinia shkollore dhe inteligjencia progresive. Subjekti i saj u përdor në disa drejtime. Fragmentin e saj ''E vjetra shembet, kohët po ndryshojnë, '' mësuesi i shqipes Skënder Luarasi e dha si temë hartimi, pjesë të dramës u luajtën nga trupa amatore e Institutit Tregëtar të Vlorës dhe e Gjimnazit të Shkodrës. Për vlerat e kësaj vepre janë shprehur poeti Migjeni, pedagogu Aleks Buda, regjizori Xhemal Broja dhe aktorët e ardhshëm Sandër Prosi e Naim Frashëri. Në shtypin e kohës shkruhej se: ‘’kemi edhe përkthyesa që janë punëtorë, të aftë, të zellshëm,të cilët na kanë falur përkthime kryeveprash të vështira. Në krye të tyre qëndron Skënder Luarasi me Sakuntalën e Kalidasës, Vilhelm Tell-in e Schillerit dhe Novelat e Oscar Wilde…’’ 145 145 Vilhelm Teli, Illyria, 15 korrik 1934, f.3. (vijon)