Shiko Postimin Tek
Vjetėr 12-12-11, 20:35   #6
petrol
 
Anėtarėsuar: 12-12-11
Postime: 74
petrol i dashurpetrol i dashurpetrol i dashur
Gabim Skėnder Luarasi personaliteti, veprimtaria dhe vepra letrare

2. Grupet teatrale amatore
Skėnder Luarasi kishte studjuar me zell tė madh artin dramatik nė ShBA dhe Austri, kishte dėshirė tė mėsonte pėrmendėsh pjesė nga vepra tė njohura dhe i recitonte nė klasė e auditore, nė klubet studentore, nė konferenca kulturore e mes miqve e shokėve. Dashurinė pėr artin dramatik, ia dedikonte mėsuesve tė tij amerikanė e austriakė dhe nė njė masė tė madhe Aleksandėr Moisiut tė cilin disa herė kishte patur fatin ta takojė e ta shohė nė skenė, tė mahnitej dhe tė mėsonte shumė prej artit tė tij sublim si aktor. Tė parėn herė e ka parė nė dramėn ''Fiesko'' nė vitin 1927. “Moisiu- Fiesko mė qėndron i gjallė para syve. Mund tė them se qe kjo shfaqje e aktorit gjenial qė mė bėri ta dua Shilerin mė shumė, e ta lexoj mė shumė.” 57
57 S.Luarasi. Ē'kam parė e ē'kam dėgjuar, Libėr i cituar.
Mjeshtėrinė e tij, Aleksandėr Moisiu e arriti me anėn e pėrpjekjeve tė mėdha ndaj, kur i takoi studentėt shqiptarė nė njė festė nė Vjenė, u tha: ''Simboli juaj qoftė puna''. 58
58 S.Luarasi. Ē'kam parė e ē'kam dėgjuar, Libėr i cituar.
I talentuar nga natyra, i frymėzuar nga arti magjik i Aleksandėr Moisiut dhe me punė kėmbėngulėse, Skėnder Luarasi kreu organizimin dhe drejtimin e grupeve teatrale tė nxėnėsve nė Institutin Tregėtar tė Vlorės, nė gjimnazin e Shkodrės e Konviktin “Malet tona” dhe nė gjimnazin e Tiranės. Nė kėto aktivitete ai synonte tė shfaqeshin pjesė me karakter edukativ, patriotik dhe tematikė qė ti shėrbente shoqėrisė
Me ardhjen nė shkollėn Tregtare tė Vlorės e mėsuesit tė letėrsie Skėnder Luarasi “u gjallėrua mė shumė edukimi patriotik dhe demokratik i nxėnėsve nėpėrmjet procesit mėsimor dhe lėvizjes kulturale artistike. Nxėnėsit shfaqėn dramėn ‘’Vilhelm Teli’’ dhe ‘’Agimi i Lirisė‘’(i Skėnder Luarasit) me rastin e festės sė 28 nėntorit tė 1932. “Dramat ‘’Vilhelm Teli’’ apo ‘’Klubi i Selanikut’’ kanė patur jehonė mjaft tė madhe nė atė kohė…” 59
59 K. S. Xhani. Kujtime. Libėr i cituar.
Ndėrsa nė gjimnazin e Shkodrės ‘’jo pa qėllim nxėnėsit deshėn tė vinin nė skenė, nė fillim tė vitit 1934, nė kohėn e tensionit tė marrėdhėnieve shqiptaro-italiane, dorėshkrimin e S.Luarasit, dramėn ‘’Liria’’ 60
60 Gjimnazi i Shtetit Shkodėr (1922-1972), Shkodėr, 1971, f.54.
Vėshtirėsitė pėr shfaqjen e dramave me subjekt pėrparimtar dhe synime artistike e ideore qenė tė mėdha sepse ballafaqoheshin me opinionin konservator e paragjykimet fetare dhe krijohej artificialisht njė tension i madh qė shoqėrohej me akuza e informacion tė rremė.
Njė ngjarje e njohur nė historinė e teatrit amator, ku “harrohet” Skėnder Luarasi, ėshtė pėrgatitja e dramės "Kalorėsi dorėshtrėnguar", ku Qemal Stafa u dallua nė rolin e fajdexhiut Xhemal Broja, kujton atė ngjarje tė vitit 1935 kur nė krye tė shoqėrisė‘’Besa Shqiptare’’tė Gjimnazit tė Shkodrės u zgjodhėn disa studentė tė cilėt mendonin tė botonin njė gazetė dhe tė jipnin ndonjė shfaqje. “Edhe nė kėtė rast si nė rastin e revistės iu drejtuem profesorit tė Shqipes tė na rekomandonte ndonjė dramė” . 61
61 Xh. Broja. Si u pengua shfaqja e ‘’Kalorėsit dorėshtrėnguar’’ tė Pushkinit, Literatura Jonė, prill-maj1949,f.41.
Skėnder Luarasi propozoi tė luhej drama ‘’Kalorėsi dorėshtrėnguar’’. Kur Skėnder Luarasi pa se Qemal Stafa “sikur nuk ia pat andja tė luante fajdexhiun” i tha: “Kėtu do tė provosh sa i zoti qė je tanė urrejtjen t’ande pėr fajdexhinjtė t’a shprehish nė kėtė rol, nė mėnyrė qė fajdexhinė t’a urrejė i gjithė populli” . 62
62 Po aty.
Ndėrsa grupi theatral i gjimnazistėve bėnte provat dhe pėr ditėn e shfaqjes, mė 28 Nėntor 1935, profesorin e letėrsisė Skėnder Luarasin e transferuan. “Para se t’ikte ai thirri Qemalin e disa nxanės tjerė e u pėrshėndet. Mos u mėrzitni nga pengesat.Me vullnet e bashkim tė gjitha kalohen.’’Kur ka nevojė,lundrar, ēdo udhe i delet’’. Mėsoni.Ju jeni tė rinj e bota ėshtė e tė rinjvet.Veprėn e Pushkinit dhe tė tjera si ajo , mundohuni t’i ēfaqni me grupin t’uaj....Ky qe mėsimi i fundit qė u dha nxanėsve tė tij n’intimitet profesori i Shqipes.” 63
63 Po aty.
Dhe porosinė e tij ata e mbajtėn. Dramėn e Pushkinit ’’Kalorėsi dorėshtrėnguar’’, me gjithė pengesat, e shfaqėn pėr publikun e nxėnėsit e shkollave me rastin e Vitit tė Ri.” 64
64 Po aty.
Ndėrkohė Skėnder Luarasi ka kontribuar nė dramaturgjinė shqiptare edhe me krijimet e tij: ‘’Agimi i Lirisė’’ ‘’Liria’’, dhe ‘’Stuhi nė prill’’, ku me stil tė veēantė trajtohen tematika tė rėndėsishme pėr kohėn, me frymėzim atdhetar, demokratik, antifashiste. Qė tė treja krijimet patėn tė njėjtin pėrfundimin: u ndaluan pėr motive politike e klanore nė kohėn e sundimit tė regjimeve pėrkatėse antidemokratike.
‘’Agimi i Lirisė’’ u shkrua nė nderim tė heroit Spiro Ballkameni dhe dėshmorėve nė Orhan Ēiflig. Tema qe pėrpjekja e ēetės sė Spiro Ballkamenit me asqerėt e Rexhep Pallės mė 17 korrik 1911, nė Orhan Ēiflig, ku ranė dėshmorė bujku Bajazit Rehova dhe disa studentė tė shkollės shqipe tė Korēės. Maturantėt e shkollės Tregtare, nėn drejtimin e Skėnder Luarasit si regjisor e pėrgatitėn shfaqjen e dramės ‘’Agimi i Lirisė’’ me rastin e festės sė 20-vjetorit tė pavarėsisė pa ndihmė financiare. Pėr kostumet i ndihmuan fshatarėt e Hormovės. “Kur u treguam qėllimin dhe u pėrmendėm emrin e Spiro Ballkamenit, njė plaku iu mbushėn sytė me lot. Ai e pati njohur Spiro Ballkamenin mė 1910 kur i pat ardhur nė shtėpi tok me Muharrem Hurshitin dhe qenė bėrė shok lufte.” Ata pleqtė e nderuar tė Mavrovės na siguruan pėr kostumet.” Shfaqja u dhamė mbrėmjen e 27 nėntorit 1932.
Korespondenti i gazetės ''Shqipėria e Re'' shkruan pėr kėtė ngjarje artistike:
‘’Me rastin e ditės sė Indipendencės Shqiptare, 28 Nėntor, u shfaq nė qytetin tonė prej nxėnėsve tė shkollės Tregėtare drama ‘’Agimi i Lirisė‘’ e shkruar prej profesorit tė atij instituti, z.Skėnder Luarasi. Salla ku u shfaq drama ishte mbushur plot tue i tėrhequr mė shumė titulli dhe subjekti i bukur i asaj drame qė i pėrshtatej tamam asaj dite.”
Gjithashtu ata e kėshillojnė “autorin e dramės z.Skėnder Luarasi qė kėtė dramė tė pėrkujdeset ta verė nė shtyp sa mė shpejt qė kėshtu tė kenė rast edhe shoqėritė e tjera kulturale shqiptare dhe ca mė shumė pėr propagandėn kombėtare kjo pjesė tė shfaqet gjithashtu edhe nėpėr qytetet e tjera tė Shqipėrisė sikundėr edhe nėpėr kollonitė e tjera shqiptare” 65
65 Korespondenti. Shfaqje teatrale nė Vlorė. Agimi i lirisė, Shqipėria e Re, 9 nėntor, 1932, f.3.
Hil Mosi, ministri i Arsimit, qė asistoi nė shfaqjen e dramės, i ftoi qė ta shfaqnin edhe nė Tiranė. Edhe ''nė Tiranė u shfaq me sukses drama patriotike ‘’Agimi i Lirisė‘’ e z.Skėnder Luarasi...Tė Kremten e Krishtlindjes, pata rastin tė ndodhesha si asistent nė shfaqjen theatrore tė dramės origjinale: ‘’Agimi i Lirisė‘’ pėrpiluar prej z.Skėnder Luarasi. Drama pėrgjithėrisht u luajt bukur dhe kėtė e vėrtetonin edhe duartrokitjet e nxehta, herė mbas here.“ 66
66 Po aty.
Nė koment lavdėrohet drama, vepėr origjinale shqiptare e cila shprehu “me tė vėrtetė karakteristikat, ndjenjat dhe valėzimet e shpirtit arbėresh tė cilat tė bashkuara me artin dramatik,” kanė pėr tė na pėrfaqėsuar denjėsisht nė theatret e antipodeve tė qytetėruara, gjėra kėto qė, pas mendimit tim, s’i mungojnė veprės nė fjalė…” 67
67 A.V. Rreth shfaqjes theatrore tė dramės origjinale: Agimi i Lirisė, Shqipėria e Re, 10 janar,1933, f.2.
Drama u shfaq me sukses, nė 26 e 27 dhjetor 1933, por vetėm dy herė, tė tretėn u ndalua. Pėr kėtė ndėrhyri Abdurahman Dibra duke pėrdorur edhe gazetėn e tij “Besa” ...
“Nė tetor 1912, Abdurahman Dibra pati qenė kajmekam (mydir) i Neveskės. Ky e kurdisi planin pėr ta shtėnė Spiron nė pusi. Pas luftės Ballkanike shkoi nė Stamboll. Mė vonė Zogu e thirri nė Shqipėri dhe e bėri ministėr tė Arsimit. Ky anadollak qė e vrau trimin shqiptar nė Neveskė, e vrau pėr tė dytėn herė Spiro Ballkamenin nė Tiranė! 68
68 S.Luarasi. Ē'kam parė e ē'kam dėgjuar, Libėr i cituar, f. 20.
Drama “Liria”, ėshtė shkruar nga Skėnder Luarasi nė periudhėn e provokacioneve tė flotės italiane nė Vlorė. Kemi tė dhėna tė pakta pėr subjektin dhe historikun e shfaqjeve tė saj. Sipas kujtimeve tė Luarasit ajo u shfaq nga grupi teatror i nxėnėsve nė ambjentet e Institutit Tregėtar nė Vlorė, ndėrsa me nxėnėsit e gjimnazit tė Shkodrės nuk u lejua tė shfaqej.
Drama ''Stuhi ne prill'' e bazuar nė ngjarje historike e personazhe reale, vlerėsohet si krijimi dramatik mė i mirė i Skėnder Luarasit, pėr nga forma, mesazhet , gjuha e stili. Atje ai trajton ngjarje tė rėndėsishme: krijimin e grupeve tė para tė rinisė antifashiste, pjesėmarrjen e shqiptarėve nė Luftėn e Spanjės, manovrat e elementėve profashistė dhe tė agjenturave tė huaja nė prag tė pushtimit fashist, etj. Drama u shkrua nė vargje me rimė dhe portretizonte personazhe historike gjatė periudhės pėrpara e pas pushtimit tė Shqipėrisė nga Italia fashiste. Me gjithė shpjegimet e Luarasit mbi rėndėsinė e mesazheve tė kėsaj vepre, censura , ‘‘me urdhėr nga lart” sajoi argumenta dhe e ndaluan botimin Nė njė recensė, theksohej: “Ēėshtja e vullnetarėve tė Luftės sė Spanjės, qė pėrshkojnė dramėn, dhe “Zėri i Madridit”, e kanė errėsuar tė vėrtetėn historike, qė ēdo aksion patriotik- revolucionar, mbėshtetjen kryesore e ka pasur te lėvizja revolucionare e vendit, e cila nė ato momente ishte mjaft e gjallė...” 69
69S.Luarasi. Ē'kam parė e ē'kam dėgjuar, Libėr i cituar, f. 47.
Ndėrkohė, pėr tė njėjtėn vepėr, shkrimtari Mark Dodani, privatisht shkruan: “Pėr Spanjėn (luftėn e asaj kohe), pėr sa ėshtė trajtuar nė vepėr, nuk shoh asnjė shqetėsim”. 70
70 M. Dodani. Letėr dėrguar Skėnder Luarasit. (Fondi i familjes S. Luarasi)
Mbas shumė pėrpjekjesh drama u botua nė revistėn “Teatri” me shkurtime por i shkaktoi telashe tė mėdha redaktorit pėrgjegjės Mexhit Premēi i cili u kritikua dhe u dėnua. Akuzat kundėr tij kishin tė bėnin me botimin e disa dramave ndėr tė cilat pėrmendej edhe dramėa ''Stuhi nė Prill'' e Skėnder Luarasit. Ai, akuzohej se aty kishte ''importim revolucioni''. “Kjo akuzė mbėshtetej nė faktin se vetėm nė njė faqe tė dramės, autori nėpėrmjet njė radioje tė Spanjės, paralajmėroi shqiptarėt se fashizmin e kishin nė prag. Edhe kjo akuzė ishte njė absurditet mė vete...''.Ai dėnohej “pėr gabime ideologjike nė fushėn e botimeve tė dramės”. 71
71 M. Premēi, Intervistė, Gazeta shqiptare, 5 korrik, 2002, f.13.
Kur teatri “A.Z.Ēajupi” i Korēės nisi tė shfaqė dramėn mė 26 e 27 nėntor 1972, nėn regjinė e Dhimitėr Orgockės dhe nė role kryesore: Pandi Raidhi, Dhimitėr Grabocka, Dhorkė Orgocka, Minella Borova, Jani Riza etj., ditėn e tretė shfaqja u ndalua me urdhėr nga lart.
Skėnder Luarasi mori shumė urime nga intelektualėt korēarė pėr suksesin e shfaqjes. Gaqo S.Peci, i dėnuar politik, i shkruan: “nuk munda t’ju pėrshėndes e t’ju shtrėngoj dorėn pėr vlerat e saj tė mėdha, pavarėsisht se qėllimisht u mbajt njė heshtje fajtore, pėr tė mos pėrdorur fjalėn kriminale...Ju nė jetė sigurisht kini ngrėnė grushte tė pabesė po kaq tė rėndė e, megjithatė, s’kini dashur t’ia dini. Ju jini kockė e fortė.... Kėtė e presim, kėtė e kini detyrė” 72
72 Komplotonjėsit e heshtjes. Letėrkėmbimi i Skėnder Luarasit me Gaqo Pecin, Ndryshe, 8 prill, 2007, f. 13.
petrol Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė